To compare the Albanian Writers' Union to a whore seems extremely vulgar, like so many overused metaphors, particularly the ones that have become common since the fall of Communism:

So sánh Hội Nhà Văn Albanie với một em bướm xem ra quá tầm phào, giống như những ẩn dụ được xào đi xào lại đến trở thành toang hoác, kể từ khi chủ nghĩa CS sụp đổ...
Đây chắc là tự thuật của đích thân tác giả nhà văn Albanie, Kadaré, người đã từng được một trong những đất nước tư bản mời tham quan, và khi trở về quê hương, bị sếp kêu lên bắt làm tự kiểm, vì chót ghé thăm đám nhà văn lưu vong, đồi truỵ, bỏ chạy quê hương, và trong khi ông ta hết sức phân trần, làm gì có chuyện đó, thì sếp của ông bật cười, làm gì có chuyện đó, đúng như vậy, nhưng chúng nó báo cáo mật với tôi, là anh mò đi thăm khu nhà thổ WJC, ít lắm thì cũng trên một lần!
*
''You know, there are still a lot of people out there throwing sand in the gears, and they never give up," I continued. ''You know what I heard today? Some fool who is setting up a condom factory had the gall to propose the name of our national hero Scanderbeg for the first Albanian-made condom."
She blushed, not knowing where to look.
"I don't understand all this nonsense," she muttered. "How can they profane our national hero? Will they never learn?"
"That's exactly what I said when I heard about it. But he justified the name by saying that a condom had to be strong and resistant, and since there was no better symbol of resistance than Scanderbeg ... "
“Cô có biết không, vẫn có cả lố những đứa không chịu ngưng chống phá cách mạng,” Tôi tiếp tục. “Cô có biết bữa nay tôi nghe nói, có một tên khốn tính thành lập một cơ xưởng đầu tiên chuyên sản xuất áo mưa ở xứ sở CHXHCN của chúng ta? Và nó tính đặt tên áo mưa là gì, cô biết  không?”
Thấy em bướm nhà văn ngớ người, tôi nói luôn:
“Võ tướng quân"!
-Ui chao Ngài là vị anh hùng quốc gia….
-"Nó nói, Ngài chẳng đã từng làm công tác hạn chế sinh đẻ, 'cầm quần chúng em' là gì! Vả chăng, áo mưa cần phải dẻo, dai, và đất nước đâu có biểu tượng nào dẻo dai như Võ tướng quân đâu? Hom hem như Ngài mà còn phải xông trận bô xịt kia kìa!"

---

https://hoanghannom.com/2016/05/27/why-read-the-classics/

Italo Calvino: Tại sao đọc tác phẩm kinh điển?

---

Tribute to Phạm Duy

Trong cuốn dvd đúp, Ngày Trở Về, Phạm Duy cho biết, bài Thuyền Viễn Xứ được sáng tác, trong dòng những bài trước đó, của Hoàng Quý, của Đặng Thế Phong... ra đời trước nó 10 năm, tuy nhiên, ông nhấn mạnh, nếu những bài hát kia mang chất Lãng Mạn, biểu hiện một thứ tình cảm cá nhân, thì bài TVX có tính hiện thực, không biểu hiện một cõi tôi cá nhân. Thí dụ như câu:
Sóng Đà giang thuyền qua xứ người.

Theo Gấu, bài Thuyền Viễn Xứ là một bản nhạc không mang tính hiện thực, mà là tính tiên tri. Nó đã được sáng tác ra, cho những người Việt ở hải ngoại, mãi sau này, ngay cả khi PD đã trở về, và họ, không thể trở về, chỉ còn cách hát bản nhạc của ông, cho đỡ nhớ quê hương:

Chiều nay gửi tới quê xưa
Biết là bao thương nhớ cho vừa
Trời cao chìm rơi xuống đời
Biết là bao sầu trên xứ người.
*
Khủng khiếp thật, quyền năng, sức mạnh tiên tri.
Của, chỉ một bản nhạc!

Nói Thuyền Viễn Xứ được sáng tác cho những thính giả mãi sau đó, cho khúc ruột ngàn dặm, thực sự chỉ mới đạt được một nửa lời tiên tri. Nó còn nhắm tới khúc ruột ngàn dặm, ở ngay trong nước, tức những kẻ bị "cái gọi là ẩn dụ lò cải tạo, tinh thần thế giới của Tin Văn" chiếu cố, thôi thì cứ nói đại, cho dù chính tác giả của nó cũng chẳng thể ngờ, vì có khi nào PD đi tù VC đâu, thính giả đích thực của bản nhạc TVX,  là đám tù cải tạo.
Nói, "nó còn nhắm tới", có lẽ không đúng. Tác giả của nó, lại càng không nhắm tới thứ thính giả đó.
Đây là quyền năng huyền bí của âm nhạc, nói theo Steiner, khi ông trích dẫn Lévi-Strauss, sự phát minh ra giai điệu là một "bí mật tối thượng".
 
Gấu, tên tù cải tạo, vào lúc không ngờ nhất cuộc đời của nó, đột nhiên 'quê hương' xuất hiện, không phải như là một 'kinh nghiệm về thời tiết, kinh nghiệm về khổ đau" (1), mà như một món quà tặng thật là tuyệt vời. (1)

Kafka viết, có thứ âm nhạc chỉ để hát ở địa ngục.
Một cách nào đó, với Gấu Cà Chớn, khi nghe TVX, ở trại tù VC, đúng như Kafka phán.

---

Đầu năm lại chúc bác mạnh khỏe.
Sáng nay đọc blog HH bác giới thiệu. HH là ai vậy – viết nhiều quá sức, giỏi quá.
Đọc cái này vui ghê..

Tức mình muốn chửi thề

Posted on April 19, 2011 by Bà Tám

Tôi thỉnh thoảng gửi bài dịch cho Da Màu. Rất nhiều lần Da Màu nhờ tôi dịch bài  này bài kia, tôi vui lòng nhận lời. Có khi tôi dịch cũng sai vì không hiểu hết, vì láu táu không kỹ, không đọc lại. Da Màu chỉnh sửa, edited, thường thường tôi cũng vui lòng không nói gì. Gần đây tôi được nhờ dịch truyện của Angie Châu. Dịch xong tôi có đưa cho ông bố của cô Angie đọc lại. Ông cũng góp ý sửa chữa tôi làm theo, bản dịch tôi thấy hài lòng. Không dám nói là hay nhưng nếu đã được nhờ dịch nhiều lần thì chắc cũng tạm ổn. Ai mà đi nhờ người dịch mình không vừa ý bao giờ. Lần này tôi được bảo là Da Màu sẽ đăng bản dịch vào tuần thứ Hai tháng 4 sau khi soandso xem lại. Hôm nay đi làm về tôi nhận được e-mail bảo tôi như thế này:

“Chị HH,
Em đã dành rất nhiều thời gian để edit cho hoàn hảo. Mỗi ngày em làm khoảng 1 tiếng suốt hơn hai tuần lễ đó chị. Em gởi chị bản đã edit nhé, chị em mình cùng tham khảo nhé.”

Tham khảo cái con mẹ gì. Nghe mà hết hồn. Làm mình nghĩ dịch gì mà dở đến độ người ta phải hoàn hảo hóa nó đến mức tốn thì giờ đến thế. Nghe giống như bác sĩ giải phẩu thẩm mỹ “nè mụ kia, mụ xấu quá phải sửa cặp mắt, lỗ mũi, bụng mụ mỡ không phải cắt lớp mỡ ấy đi, ngực mụ lép quá phải bơm silicon vào, môi kia phải bơm cho đầy, bàn tay phải bơm cho mất gân, tôi phải mất thì giờ, năm chục ngày trên bàn mổ, và 500 ngàn đô la cho mụ trở nên hoàn hảo trong mắt tôi. Chân mụ ngắn tôi sẽ ghép một khúc xương, đầu mụ méo tôi sẽ niền kim cô cho nó tròn."

Xong rồi chễm chệ ký tên tòa soạn hiệu đính. Chuyện dịch sai sửa cho đúng thì tôi cám ơn, chứ lấy chữ này thay cho chữ kia vì nghĩ là nó hay hơn thì không ổn. Chuyện hay dở là chuyện perception. Cô thấy chữ cô hay nhưng tôi thích chữ tôi dùng. Tôi thích cái khiếm khuyết xấu xí của tôi. Nếu chê tôi xấu thì đừng mời tôi thi hoa hậu. Còn nếu muốn đánh rớt tôi thì cứ đánh rớt. Tôi muốn giữ cái vẻ tự nhiên của tôi. Văn mình vợ người. Mình thấy văn mình hay nhưng người ta không thích thì sao? Nói thật, tôi chưa lần nào đọc những bài thơ hay bản dịch của cô. Cô dựa vào đâu mà nghĩ là bài dịch của cô hay hơn bài dịch của tôi? May mà dịch không ăn tiền. Chảnh gì mà chảnh dữ a. Từ rày tôi sẽ không gửi bài dịch cho Da Màu nữa đâu nhé. Quí vị cứ tha hồ tự biên tự diễn. Hồi đó đến giờ tôi bị một hai lần như thế. Mình cong lưng dịch, thiên hạ sửa rồi tự ý thêm vào nhuận sắc và hiệu đính. Mỗi lần như vậy là tôi phát sùng nhưng nghĩ bụng chuyện chơi mà hơi sức đâu mà giận, nhưng riết rồi cũng phát cáu. Thấy dở thì đừng đăng. Cứ đợi người ta làm cực khổ rồi nhào vô ăn có. Ai cũng biết người đọc sau khi người ta dịch luôn có lợi thế ở chỗ đánh bóng bản dịch. Làm văn chương gì mà cướp sức lao động của người ta trắng trợn thế. Chẳng những ít tốn sức lao động còn được lên giọng là ta đây giỏi hơn. Nói phét thì cũng vừa phải thôi. Tôi dịch trung bình nửa giờ một trang, một đoạn truyện năm sáu trang như thế này tôi chỉ mất hai ba giờ đồng hồ để dịch, thế mà phải sửa đến 14 giờ, bộ vừa đọc vừa đánh vần đấy nhỉ? Tôi đánh vần vẫn còn nhanh hơn thế. Lưu manh!
ĐM!

Xin lỗi độc giả, vì tôi tức quá nên chửi cho hả giận!

Note: Đầu năm chửi thề có khi lại hên đấy!
Forward to HH with best regards from both of us, TV/Reader.   

Cái diễn đàn này, y chang Hậu Vệ, cái tên của nó đã không nên thân, làm sao mà có thứ văn chương không biên giới, đây là thuổng tụi mũi lõ; “phóng viên không biên giới”, OK, văn chương làm sao mà không biên giới? Nội viết bằng chữ Mít là lũ mũi lõ chịu thua rồi!
Rồi Da Màu nữa chứ. Ngay lúc mới xuất hiện là Gấu đã đề nghị coi lại, đếch chịu "hiệu đính", chán thế!
Tếu nhất là có lần có ông ký giả dịch 1 bài Mẽo viết về Bà Aung, “nhà vô địch”, the champion, đến New York gì gì đó, dịch là “nhà dấn thân”...  Gấu ngứa miệng, dịch gì mà ngu thế. Sau, đọc lời tòa soạn, chữ “dấn thân” là của đám ngu chúng tôi, không phải của ông ký giả họ Đinh!
Nghe giải thích mới hỡi ơi, nhà dấn thân đến Mẽo thì có thể dùng cho bất cứ ai, …  Gấu Cà Chớn, thí dụ, cũng nhà...  dấn thân vậy!
Nhân đây xin lỗi ông ký giả họ Đinh.

An Nam có câu làm tà lọt người khôn còn hơn làm thầy lũ ngu, là vậy!
NQT         

Pleiku - Chút Gì Để Nhớ

Đăng ngày: 18:04 21-05-2011

Tôi nhìn thấy Pleiku lần đầu tiên vào một buổi chiều trên đảo Bidong. Tôi ở trong dãy nhà gỗ trải dài trên đồi khu F. Căn nhà đủ để che mưa nhưng không ngăn được gió lùa vì hai mặt trước sau đều chưa lắp gỗ xong. Loại nhà này có chừng ba hay bốn dãy, lâu quá tôi không còn nhớ. Tôi ở dãy cao nhất trên đồi. Đứng trước nhà tôi nhìn thấy rừng cây cao chớn chở bên trái. Ngóng cổ một chút, bên phải, tôi nhìn thấy biển mênh mông. Trước khi thấy biển tôi thấy cái nghĩa địa nhỏ có chừng chục ngôi mộ của người tị nạn. Đứng phía sau nhà, vách gỗ chỉ cao đến bụng, nhìn thấy dãy nhà phía dưới.
Phố núi cao phố núi mù sương. Phố núi cây xanh trời thấp thật buồn. . .  Tiếng nhạc vọng từ dãy nhà bên dưới, có một người đàn bà vừa nhóm bếp vừa nghe nhạc từ máy cassette. Khói củi ướt nhóm trong lò bốc lên màu xám trong buổi chiều đầy hơi nước biển mù mù như sương. Em Pleiku má đỏ môi hồng. Ở đây buổi chiều quanh năm mùa đông. Nên tóc em ướt. Nên mắt em ướt. . . Đó là lần đầu tiên tôi nhìn thấy Pleiku trong bài thơ của Vũ Hữu Định, Phạm Duy phổ nhạc. Thật ra tôi nghe bài hát này đã nhiều lần nhưng không để ý đến Pleiku chỉ để ý đến một mối tình và hai câu thơ còn một chút gì, để nhớ để quên. Đầu óc thơ dại của tôi vào cái tuổi chỉ biết yêu thôi chả hiểu gì nghĩ thầm ông này nói gì kỳ quá, đáng lẽ đi đôi với để nhớ phải là để thương chứ sao lại để quên. Chỉ sau khi lớn lên thêm chút nữa, rời VN tôi mới nghiệm ra, Sài Gòn là nơi tôi có nhiều điều muốn quên. Buổi chiều hôm ấy ở trên đảo Bidong tôi lần đầu hình dung Pleiku, một vùng cao nguyên, núi non, có sương mù, có những cô gái má đỏ môi hồng, tiềng khèn Tây nguyên, đường phố lưa thưa vắng vẻ.
Pulau Bidong, chùm núi mọc giữa biển, có nét của Pleiku trong óc tưởng tượng của tôi. Rừng cây cao với những chiều mù sương. Những buổi chiểu mưa trên biển mây là đà ngay trên ngọn cây, trời như chùng xuống. Chưa lần nào được đến thăm Pleiku nhưng tôi mang hình ảnh Pleiku qua bài thơ Vũ Hữu Định trong lòng từ đó.
Từ San Francisco, tôi đến Mariposa vào một buổi chiều tháng Tám. San Francisco ban ngày chỉ có 68 độ F, trong khi ở Mariposa chỉ cách đấy vài giờ lái xe, buổi trưa lên đến 94 độ F, trời nóng như thiêu. Mariposa là một thị trấn rất nhỏ nằm trên đường CA 140, cách khu rừng Yosemite, địa điểm du lịch nổi tiếng trên thế giới, chừng non 50 kí lô mét. Thị trấn này nhỏ đến độ lái xe với tốc độ bình thường 65 dặm một giờ người ta sẽ chạy qua khỏi Mariposa trong vòng một hai phút, không kịp nhận ra là mình đã chạy lố. Nằm ngay chân rặng Sierra Nevada, Mariposa  là một phố núi tĩnh lặng. Tôi muốn dành trọn ngày cho Yosemite nên nghỉ đêm ở Mariposa sáng sớm hôm sau sẽ lên đường đến Yosemite. Cửa phòng trọ của tôi mở ra một lan can đầy dây leo có tua loắn xoắn. Trước mắt tôi là rặng núi Sierra Nevada với những ngọn thông với tay lên đến trời. Chúng tôi ăn trưa ở tiệm pizza trên đường Bullion, con đường chính của Mariposa. Cô gái phục vụ là một người da trắng. Hơi nóng làm má cô đỏ rực như hai quả táo chín. Cô có vẻ phốp pháp mũm mĩm của cô nàng rót sữa trong bức tranh của họa sĩ Johannes Vermeer.
Mariposa, tiếng Tây Ban Nha có nghĩa là bướm. Thành phố mang tên Bướm vì ngày xưa, khi người ta bắt đầu đến đây để khai mỏ, theo cơn sốt vàng chinh phục miền Viễn Tây, loại bướm chúa Monarch, ở đầy tràn thung lũng. Hằng năm chúng quay trở về thung lũng như những người lưu vong, luôn quay về (hay tìm cách quay về) nơi chôn nhau cắt rốn. Dùng bản đồ do khách sạn cung cấp tôi đi tham quan thị trấn. Dọc theo CA 140, một bên đường là núi, còn bên kia là thị trấn. Ở cực Nam của thị trấn là nghĩa địa thánh Joseph. Cực Bắc là viện bảo tàng về thợ mỏ và dụng cụ khai thác mỏ vàng và bạc. Vào năm 1849 người ta đổ xô về Mariposa để săn vàng. Di tích còn lại là một số tòa nhà cổ ngày xưa là tòa soạn báo, nhà in, lữ quán, và một vài ngôi nhà thờ rất đẹp. Ở góc đường thứ 5 có một nhà tù bằng đá xây từ năm 1850 vẫn còn được dùng cho đến năm 1963. Gần cuối con đường Bullion là Tòa án của Mariposa.

HH

Bài này, của HH mới thần sầu. GCC khám phá ra nữ “văn sĩ" HH, qua bài này.
Trong bài viết Pleiku là thành phố tưởng tượng, vì đã tới đó bao giờ đâu. Nhưng mấy nơi chốn kia thì có thực, vì đã từng thăm viếng.
Dùng cái thực để dựng lên cái ảo, thế mới tuyệt. 

"Khói củi ướt nhóm trong lò bốc lên màu xám trong buổi chiều đầy hơi nước biển mù mù như sương"
Thực.

Em Pleiku má đỏ môi hồng. Ở đây buổi chiều quanh năm mùa đông. Nên tóc em ướt. Nên mắt em ướt. . . Đó là lần đầu tiên tôi nhìn thấy Pleiku trong bài thơ của Vũ Hữu Định, Phạm Duy phổ nhạc.
Ảo 

Được Ông Gấu khen thì đúng là lên thiên đàng!
HH phán. 

Tks again
Take care
NQT

Một thời để yêu, hát, và chết.

Thư tín:

Chú Trụ,
Re: Mr. Bean.

Mới xem hôm qua. Và chợt nhận ra rằng, khi Mr Bean không cười khá giống chú Trụ (qua hình trên trang nhà). Không chừng, khi chú Trụ cười, lại giống Mr. Bean.

Re: Câu hỏi về bài thơ của thi sĩ Thanh Tâm Tuyền. Vâng, đã đọc. Chuyện văn thơ của các ngài thi sĩ đó có thể nói hoài chẳng dứt nhưng cũng có thể chung qui được một điều: 19 năm văn chương Miền Nam là một điểm son trong văn chương (toàn cõi) Việt Nam thời cận đại mà ảnh hưởng của nó vẫn còn đến ngày nay. Cháu chỉ sống trong thời đó chừng vài ba năm do sinh sau đẻ muộn. Chỉ biết được những dòng thơ lời hát đó qua người nhà và khi đi khỏi Việt Nam (cũng hơn ½ đời người). Nhưng vẫn ấp ủ nó trong lòng như một hoài niệm về thời hoàng kim nào đó. Điều thú vị là sau nầy về Việt Nam gặp những đứa em bà con, những người bạn mới đều sinh sau 75 và đều có chung một hoài niệm đó.

Re: comments về Nguyễn Ngọc Tư và vài bài nhận định khác: Cháu nghĩ chú đem suy nghĩ và hy vọng của chú vào NNT. Theo cháu nhà văn nầy không có nghĩ đến mức đó đâu.
Lan N
*
Phúc đáp:
Cám ơn rất nhiều.
Thư viết đúng giọng Mr. Bean. Tuyệt vời!

6.2.2013
Best Tết to U
Take Care
NQT

Cái cú Gấu được nghe, hai bản nhạc, cùng của PD, ở trại tù Đỗ Hòa, nó cực kỳ thê lương, và sau này, ra được hải ngoại, gặp lại cô bạn, rồi được sống thêm ra, rôi ra bao nhiêu năm trời, rồi làm trang TV ròng rã hơn 20 chục năm, bây giờ nghĩ lại, quả là có Ông Trời thật, và thằng trời già này, quả có gì để ý đến tên Gấu Cà Chớn, hắn hành hạ Gấu khủng khiếp, rồi sau đó, ban cho Gấu đủ thứ, có nhiều thứ Gấu không thể hiểu nổi, thí dụ như đọc được thơ, rồi làm thơ, rồi dịch thơ, quái thật. 


Viết mỗi ngày

https://www.voatiengviet.com/a/trinh-xuan-thanh-hoang-xuan-phu-trong-lu/4004097.html

Vả lại nhận [lại] Trịnh Xuân Thanh, phía Đức chỉ vớ được thêm một nhân vật cồng kềnh khó xử.
Bùi Tín, nhận định về vụ TXT

Khi bắt cóc TXT bất cứ 1 tên Vẹm nào thì cũng nghĩ như thế.

---

 

• Ý Nhi: Thức cho xong bài thơ (viet-studies 1-10-17) - Về Tô Thùy Yên 

Các nhà Phê bình văn học danh tiếng như Đặng Tiến, Thụy Khuê, Nguyễn Hưng Quốc, Bùi Vĩnh Phúc…đều đã thử bút với thơ Tô Thùy Yên.  Và, dường như chưa ai trong số họ cho rằng họ đã nói lời sau cùng về ông. Chắc chắn, những nhà phê bình tiếp sau họ, những độc giả của tương lai, sẽ đọc Tô Thùy Yên với một định chuẩn thẩm mỹ mới, bởi vì Thơ Tô Thùy Yên là kho báu của thơ Việt, bởi vì Tô Thùy Yên là” một trong những tiếng thơ lớn, của 20 năm văn chương miền Nam” (Du Tử Lê ). Chính xác hơn, Tô Thùy Yên là nhà thơ lớn của nền thơ Việt Nam hiện đại.

Note: Không để GCC vào với những đấng kể trên, thực sự, với riêng GCC, là điều rất tế nhị.
Được, được!
[nhại MT]

Và, dường như chưa ai trong số họ cho rằng họ đã nói lời sau cùng về ông.
YN

Câu này, phải tay GCC, viết khác.

Chính xác hơn, Tô Thùy Yên là nhà thơ lớn của nền thơ Việt Nam hiện đại.

Viết như thế, thì ai cũng có thể viết.
Bài viết có những chi tiết quí, hiếm, chưa ai biết về TTY, nhưng như vậy, chưa đủ.
Với TTT, đi tù Vẹm, ông làm lại được thơ, khám phá ra chất “ẩn mật” trong thơ của ông. Với TYT, cái Hoang Vu Lớn của thơ ông, đụng với cái Điêu Tàn Lớn của đất nước, và thơ ông sau khi đi tù về, là nén nhang tưởng niệm, mà thơ Việt đương thời thiếu.

Cái gì gì, “lấy cây nhang thật quí, thắp lên thương tiếc chàng”!

Lẽ tất nhiên, mấy tên như Lang Băm, thì sẽ phán, mi đâu phải phê bình gia, mi đâu có bằng tiến sĩ, hay như Thầy Đạo, mi đâu phải dân khoa bảng.
Nhưng, cái đám khoa bảng Mít, sở dĩ không viết được cái gì cho ra hồn, đúng là do cái bằng của họ.
Học cố để lấy được cái bằng, để được hoãn dịch, hay được đi du học, rớt Tú Tài anh đi trung sĩ, em ở nhà lấy Mỹ nuôi con… Cái hậu quả tức thời, thì quá rõ, nhưng cái hậu quả, ngầm, về lâu về dài, thì mới đáng sợ. Trong bài viết, tưởng niệm Brodsky, (1), Gấu có phán, về những đấng bỏ chạy nhờ chính sách du học của Miền Nam:
Tên nào cũng bị bịnh kín, hay nói 1 cách lịch sự, "chết trong tâm hồn" - chôm của Sartre- đếch làm sao viết lách được cái con khỉ gì nữa.
Ngoài bịnh kín ra, còn điều này:
Không tên nào quên được cours của Thầy. Viết cái chó gì, là đều biến thành 1 bài trả bài!

Mít chưa có phê bình gia.

Viết như thế, là GCC nghĩ đến Thầy của Gấu, là Steiner, khi ông viết về Lukacs: Làm phê bình gia vào thế kỷ 20 thật khó

http://www.tanvien.net/Tap/phe_3.html

GEORG LUKACS AND HIS DEVIL'S PACT

In the twentieth century it is not easy for an honest man to be a literary critic. There are so many more urgent things to be done. Criticism is an adjunct....
.... Lukacs has always held himself responsible to history. This has enabled him to produce a body of critical and philosophic work intensely expressive of the cruel and serious spirit of the age.  Whether or not we share his beliefs, there can be no doubt that he has given to the minor Muse of criticism a notable dignity. His late years of solitude and recurrent danger only emphasize what I observed the outset: in the twentieth century it is not easy for an honest man be a literary critic.
But then, it never was.

G. Steiner: Georg Lukacs và tờ hợp đồng với quỉ của ông

Vào thế kỷ 20 thật khó mà là một phê bình gia.
Và, quả như thế thực!

But then, it never was.

Lấy cây nhang thật quí, thắp lên thương tiếc chàng.
Cả 1 nước Đức, không làm được điều này.
Lũ Mít thì cũng rứa!

(1)

Thứ Sáu, ngày 8 tháng 3 năm 1996, vào lúc 5 giờ chiều, buổi tưởng niệm thi sĩ Joseph Brodsky (tháng Năm 24, 1940 - tháng Giêng 28, 1996), Nobel văn chương 1987, tại nhà thờ St. John the Divine, New York, có lẽ đã đúng như ý nguyện của ông. Thay vì cuộc sống vị kỷ, những người bạn của ông đã nhắc nhở nhau về những chu toàn, the achievements, ngôn ngữ - the language - của người quá cố:

Death will come and will find a body

whose silent peace will reflect death's approach

like any woman's face

[Tĩnh vật, trong Phần Lời, Part of Speech]

 (Chết sẽ tới và sẽ thấy một xác thân

mà sự bình an lặng lẽ sẽ phản chiếu cái chết tới gần

như gương mặt của bất cứ một người đàn bà nào).

 Tuy sống lưu vong gần như suốt đời, ông được coi là nhà thơ vĩ đại của cả nửa thế kỷ, và chỉ cầu mong ông sống thêm 4 năm nữa là "thế kỷ của chúng ta" có được sự tận cùng vẹn toàn. Ông rời Nga-xô đã hai chục năm, cái chết của ông khiến cho căn nhà Nga bây giờ mới thực sự trống rỗng.

 Ông sang Mỹ, nhập tịch Mỹ, yêu nước Mỹ, làm thơ, viết khảo luận bằng tiếng Anh. Nhưng nước Nga là một xứ đáo để (Chắc đáo để cũng chẳng thua gì quê hương của mi...): Anh càng rẫy ra, nó càng bám chặt lấy anh cho tới hơi thở chót.

 -Bao giờ ông về?.

-Có thể, tôi không biết. Có lẽ. Nhưng năm nay thì không. Tôi nên về. Tôi sẽ không về. Đâu có ai cần tôi ở đó.

-Đừng nói bậy, họ sẽ không để ông một mình đâu. Họ sẽ công kênh ông trên đường phố... tới tận Moscow... Tới Petersburg... Ông sẽ cưỡi ngựa trắng, nếu ông muốn.

-Đó là điều khiến tôi không muốn về. Tôi đâu cần ai ở đó.
*

 Theo Tatyana Tolstaya, nhà văn nữ người Nga hiện đang giảng dạy môn văn chương Nga và viết văn, creative writing, tại Skidmore College, thoạt đầu, ông rất muốn về, ít nhất cũng như vậy. Ông đã từng nổi giận về những lời trách cứ. "Họ không cho phép tôi về dự đám tang ông già. Bà già chết không có tôi ở bên. Tôi hỏi xin nhưng họ từ chối". Cho dù vậy, lý do, theo Tolstaya, là ông không thể về. Ông sợ quá khứ, kỷ niệm, hồi nhớ, những ngôi mộ bị đào bới. Sợ sự yếu đuối của ông. Sợ hủy diệt những gì ông đã làm được, với quá khứ của ông, trong thi ca của ông. Ông sợ mất nó như Orpheus đã từng vĩnh viễn mất Eurydice, khi ngoái cổ nhìn lại.

 Mỗi lần từ Nga trở về, hành trang của Tolstaya chật cứng những bản thảo của những thi sĩ, văn sĩ trẻ. "Cũng không nặng gì lắm đâu. Xin trao tận tay thi sĩ. Nói ông ta đọc. Tôi chỉ cần ông ta đọc". Ông đã đọc, đã nhớ và đã nói, thơ của họ tốt... Và ca ngợi điều may mắn. Và những nhà thơ trẻ của chúng ta đã hất hất cái đầu, ra vẻ: "Thực sự, chỉ có hai nhà thơ thứ thiệt tại Nga, Brodsky và chính tôi". Ông tạo nên một cảm tưởng giả, ông là một thứ ‘Bố già văn nghệ’. Nhưng chỉ một số ít ỏi thi sĩ trẻ đã từng nghe ông rên rỉ: Sau cái thứ này, tôi biết anh ta vẫn tiếp tục viết, nhưng làm sao anh ta tiếp tục sống!

Ông không tới với nước Nga, nhưng nước Nga đến với ông. Nhà thơ Nga kỳ cục không muốn bám rễ vào đất Nga.

Kỳ cục thật, bởi vì đã từ lâu, thế hệ lạc loài được Hemingway mô tả trong Mặt Trời Vẫn Mọc, The Sun Also Rises vẫn luôn luôn là một ám ảnh đối với những kẻ bị bứng ra khỏi đất. Nếu không trở nên điên điên, khùng khùng thì cũng bị thương tật, (bất lực như nhân vật chính trong Mặt Trời Vẫn Mọc), bị bệnh kín (La Mort dans l'Âme: Chết trong Tâm hồn), và chỉ là những kẻ thất bại. Đám Cộng sản trong nước chẳng vẫn thường dè bỉu một nền văn chương hải ngoại?

 Nhưng Brodsky là một ngoại lệ. Nước Nga đã đến với ông. Thơ ông được xuất bản, đăng tải trên hầu hết các báo chí tại Nga. Trong một cuộc thăm dò dư luận tại đường phố Moscow: "Ông có mong ước, hy vọng gì liên quan đến cuộc bầu cử?", một người thợ mộc đã trả lời: "Tôi chỉ mong sống một cuộc đời riêng tư. Như Joseph Brodsky".

 -Ai chỉ định anh là thi sĩ?

 Đám Cộng sản Liên-xô đã từng hét vào mặt ông như vậy tại phiên tòa. Họ chẳng thèm để ý đến những tài liệu, giấy tờ chứng minh từng đồng kopech ông có được qua việc sáng tác, dịch thuật thi ca.

-Tôi nghĩ có lẽ ông Trời.

Được thôi. Và tù đầy, lưu vong.

 Neither country nor churchyard will I choose

I'll come to Vasilevsky Island to die

(Xứ sở làm chi, phần mộ làm gì

Ta sẽ tới đảo kia để chết)

 In the dark I won't find your deep blue facade

I'll fall on the asphalt between the crossed lines.

(Trong đêm tối thấy đâu, gương mặt em thăm thẳm xanh, xưa

Ta gục xuống nhựa đường đen, giữa những lằn đan chéo).

Những lằn đan chéo, the crossed lines, hay rõ hơn, bờ ranh Nga Mỹ phân biệt số phận hai mặt của một kẻ ăn đậu ở nhờ.
*

 -Này thi sĩ, nếu ông muốn về không ngựa trắng mà cũng chẳng cần đám đông reo hò, ngưỡng mộ, tại sao ông không về theo kiểu giấu mặt?

-Giấu mặt?

Đột nhiên thi sĩ hết tức giận, và cũng bỏ lối nói chuyện khôi hài. Ông chăm chú nghe.

-Thì cứ dán lên một bộ râu, một hàng ria mép, đại khái như vậy. Cần nhất, đừng nói cho bất cứ một người nào. Và rồi ông sẽ dạo chơi giữa phố, giữa người, thảnh thơi và chẳng ai nhận ra ông. Nếu thích thú, ông có thể gọi điện thoại cho một người bạn từ một trạm công cộng, như thể ông từ Mỹ gọi về. Hoặc gõ cửa nhà bạn: "Tớ đây này, nhớ cậu quá!"

Giấu mặt, tuyệt vời thật!

****

  Joseph Huỳnh Văn là một thi sĩ. Chúng tôi quen nhau những ngày làm Tập san Văn chương. Có Nguyễn Tử Lộc, đã chết vì bệnh tại Sài-gòn ít lâu sau 75. Phạm Hoán, Phạm Kiều Tùng, Nguyễn Đạt, Nguyễn Tường Giang... Huỳnh Văn là Thư ký Tòa soạn. Không có Phạm Kiều Tùng, tập san không có một ấn loát tuyệt hảo. Nguyễn Đông Ngạc khi còn sống vẫn tự hào về cuốn Những Truyện Ngắn Hay Nhất Của Quê Hương Chúng Ta (Hai Mươi Năm Văn Học Miền Nam) do anh xuất bản, Phạm Kiều Tùng, Phạm Hoán lo in ấn, trình bày. Bạn lấy đầu một cây kim chấm một đầu trang. Dấu chấm đó sẽ xuyên suốt mọi đầu trang thường của cuốn sách. Không có Nguyễn Tường Giang thì không đào đâu ra tiền và mối thiện cảm, độc giả, thân hữu quảng cáo dành cho tập san. Những bài khảo luận của Nguyễn Tử Lộc và sở học của anh chiết ra từ những dòng thác ngầm của nhân loại - dòng văn chương Anglo-Saxon - làm ngỡ ngàng đám chúng tôi, những đứa chỉ mê đọc sách Tây, một căn bệnh ấu trĩ nhằm tỏ sự khó chịu vì sự có mặt của những quân nhân Hoa-kỳ tại Miền Nam.

 Huỳnh Văn với lối nói mi mi tau tau là chất keo mà một người Thư ký Tòa soạn cần để kết hợp anh em. Bây giờ nghĩ lại chính thơ anh mới là tinh thần Tập San Văn Chương. Đó là nơi xuất hiện Cầm Dương Xanh , những bài thơ đầu mà có lẽ cũng là cuối của anh. Bởi vì sau đó, anh không đăng thơ nữa, tuy chắc chắn vẫn làm thơ, hoặc tìm thấy thơ trên những vân gỗ, khi anh làm nghề thợ mộc, những ngày sau 75, thay cho nghề bán cháo phổi, những ngày trước đó.

 "Mỗi thời đại, con người tự chọn mình khi đứng trước tha nhân, tình yêu, và cái chết." (Sartre, Situations). Trong thơ Nguyễn Bắc Sơn, tha nhân là những người ở bên kia bờ địa ngục, và chiến tranh chỉ là một cuộc rong chơi. Nguyễn Đức Sơn tìm thấy Cửa Thiền ở một nơi khác, ở Đêm Nguyệt Động chẳng hạn. Thanh Tâm Tuyền muốn trút cơn đau của thơ vào thiên nhiên:

Mùa này gió biển thổi điên lên lục địa...

 Còn Huỳnh Văn, có vẻ như anh chẳng màng chi đến cuộc chiến, hoặc cuộc chiến tránh né anh. Tinh thần mắt bão của thiên nhiên thời tiết, hay tinh thần mắt nghe, l'oeil qui écoute, của Maurice Blanchot?

 Ôi khúc Cầm Dương sầu quí phái

Đàn ai xanh ngát Trời Tây Phương.

Thơ anh là một ngạc nhiên, hồi đó.

Và tôi vẫn còn ngạc nhiên, bây giờ, khi được tin anh mất. (1)

Khi liên tưởng đến câu thơ của một người bạn:

Hồn Đông Phương thất lạc buồn Phương Tây

(thơ TKA)

Tôi không biết có phải Trời Tây Phương của anh lấy từ ý thơ cổ:

Vọng Mỹ Nhân hề, thiên nhất phương

(Có thể mượn ý niệm "con người hoàn toàn" (l'homme total), hay giấc đại mộng của Marx, làm nhịp cầu liên tưởng, để thấy rằng những Mỹ Nhân, Đấng Quân Vương, Thánh Chúa... trong thi ca Đông Phương không hẳn chỉ là những giấc mộng điên cuồng của thi sĩ):

 Vọng Mỹ nhân hề, thiên nhất phương

Vọng Mỹ nhân hề, vị lai

 Đọc trong nước, có vẻ như Thơ đang trên đường đi tìm một Mỹ nhân cho cả ngôn ngữ lẫn cuộc đời.

 Và Buồn Phương Tây, có thể từ ý thơ Quang Dũng:

Mắt em dìu dịu buồn Tây Phương

(Tây Phương trong thơ Quang Dũng là Tây Phương Cực Lạc của một cõi Chùa Thầy, Sơn Tây, và cũng còn là vẻ đẹp của các cô thiếu nữ vùng này).

 Hay Tây Phương là cõi lưu đầy của lũ chúng tôi mà Joseph Huỳnh Văn đã nhìn thấy từ bao năm trước:

 Khuya nức nở những cõi lòng không ngủ

Đợi vì sao dậy sớm tiễn người đi.
*

 -Tau đây này. Nhớ mi quá!

Nguyễn Quốc Trụ

 (1) Joseph Huỳnh Văn Hiến mất ngày 20/2/1995 tại Sài Gòn.

---

Note: Bài viết này, theo GCC, không nhìn [ra] trường hợp TXT, từ phía Đức. Với lũ mũi lõ, ở đây, là Âu Châu, mạng người rất quan trọng, khác hẳn, lũ mũi tẹt, Á Châu, và có thể từ đó suy ra, Cái Ác Á Châu vô phương cứu chữa.
Hồi Gấu còn ở trại tị nạn Thái Lan, đám sĩ quan Ngụy rớt thanh lọc, chửi Cao Uỷ khi cho mấy tên Vẹm bỏ chạy đồng bọn đậu thanh lọc, tại sao nó đậu, mà tao không.
Mấy đấng này rớt, là do, sau khi được Vẹm thả, bèn mở quán cà phê, sống lai rai, sống cũng đường được, còn tên Vẹm kia, ở lại, là bị đồng bọn làm thịt, y chang TXT. 
[Chắc chắn TXT, khi điền đơn xin tị nạn, và được nhận đơn, nghĩa là không bị vứt vô thùng rác, là vì lý do, ở lại xứ Mít là được đồng bọn bỏ vô lò...  của tên bò sát Trọng Lú - tên bò sát, là nick của tờ Người Kinh Tế]

Westmoreland phải cúi đầu bái phục Võ Tướng Quân là cũng lý do đó: Võ phán, đánh trăm năm vẫn đánh, chết trăm triệu, chuyện nhỏ!
Hơn nữa, còn vấn đề Lò Thiêu. Đức làm sao quên được nỗi đau nỗi nhục này cho được!

Vẹm chưa từng tưởng niệm cuộc chiến Mít. Chúng chưa từng “lấy cây nhang thật quí, thắp lên thương tiếc chàng”, đối với "bộ đội, lính Bắc Việt", đó là sự thực.
Ngụy, chúng, cho đến bây giờ vẫn còn đau vì người thân chết mất xác trong tù, ngoài biển cả, chưa kể chết trận, chết Mậu Thân… Đó cũng là sự thực.
Tên già NN phán, Việt Nam cần nhìn lại cuộc chiến, VN, với hắn, là lũ Vẹm. Hắn cởi mặt nạ để nhìn 1 tên cựu binh Mỹ.
Tên già này, tay đầy máu Ngụy, nhưng với hắn, Ngụy đâu có...  hiện hữu?
Lạ, là lũ Mít lưu vong, tên nào tên đó, được tên già đăng bài trên Văn Vịt, là sướng như điên, bửn thế! NQT

Note: Không hiểu, giả như Paz, nếu còn sống, đọc lại những dòng trên, có còn chê Solz?

GCC sợ rằng, Solz phán quá đúng. Chỉ là tranh chấp qưyền lợi giữa, không chỉ thực dân cũ [Tẩy], và mới [Mẽo], mà còn có anh Tẫu nữa.

Làm đếch gì cái cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc, mà chỉ có cú…  ăn cướp? Toàn đoạn văn Paz lèm bèm về cuộc chiến Mít, đọc thú lắm. TV sẽ post liền tù tì, và bàn tiếp, hà, hà!

Cũng chính Solzhenitsyn, ngày từ những ngày 1975, khi Miền Nam còn “thoi thóp”, ông đã tiên đoán, Miền Bắc sẽ thôn tính nó, và coi nó như là chiến lợi phẩm, theo nghĩa, tao là ông chủ, mày là nô lệ. Trên TV có post đoạn đó, khi ông lên TV Tẩy, phán, ta sẽ về nước, khi nhà nước Liên Xô sụp đổ, đếch phải chết nơi xứ người!

HCM by Karnow

Ông đã gả cô dâu là chủ nghĩa quốc gia cho chú rể chủ nghĩa cộng sản và hoàn thiện tới mức tối hảo nghệ thuật giết người, là chiến tranh du kích.

Thời Báo, Time, số đặc biệt Những nhà lãnh đạo & Những nhà cách mạng, Tháng Tư1998

Vào năm 1946, ông Hồ cảnh cáo người Pháp, khi ló mòi cuộc chiến: "Các ông có thể giết 10 người của tôi, so với 1 người của các ông. Nhưng chênh lệch như thế, chúng tôi vẫn thắng".

Người Mẽo có vẻ như tin rằng, khí giới ghê gớm của họ sẽ bẻ gẫy ý chí của kẻ thù. 

Nhưng, như Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã từng nói với tôi [Karnow], vào năm 1990 tại Hà Nội, điều quan tâm chính của ông ta, là chiến thắng. Khi tôi hỏi, bao lâu, "Hai chục năm, có thể 100 năm - lâu cỡ nào cũng được, chết bao nhiêu cũng được", ["Twenty years, maybe 100 years - as long as it took to win - regardless of cost"].

Con số người chết thật là khủng khiếp. Chừng ba triệu người hai miền, cả binh sĩ và thường dân.

Thời gian ở Paris, ông Hồ làm nghề thợ rửa hình [photo retoucher]. Tuy khách sạn sang trọng quá sức ông, nhưng ông vẫn tự ban cho mình một thói quen trưởng giả, là những bao thuốc lá Mẽo, Camel hay Lucky Strikes. Lâu lâu, có dịp là ông chui vô một thính phòng, nghe Maurice Chevalier, một ca sĩ Tây mà ông chẳng bao giờ quên những bài hát đáng yêu của ông ta. (a)

http://www.tanvien.net/tribute/30.4.09_3.html

Nhân nói về độ lùi cần thiết để có cái nhìn toàn diện về một cuộc chiến, tôi lại nhớ tới câu chuyện nhà văn Bùi Bình Thi kể trên báo Văn nghệ: Lần ấy, Tổng Bí thư Lê Duẩn ghé thăm các nhà văn ở một trại sáng tác. Khi Tổng Bí thư hỏi một nhà văn quân đội đang viết gì, nhà văn quân đội trả lời rằng ông đang viết về Huế những ngày máu lửa Xuân Mậu Thân 1968. Trong câu chuyện, ông không quên buông câu cảm thán, đại ý, năm đó ta tổn thất nặng quá. Nghe nhà văn nói tới đó, Tổng Bí thư Lê Duẩn đã hết sức ngạc nhiên. Tổng Bí thư nói: “Mỹ nó mạnh thế, nếu ta không chịu tổn thất làm sao đánh thắng được”.
Có thể nói, đây là một quan điểm rất biện chứng, đáng để các nhà văn trăn trở với đề tài này phải suy ngẫm.
Nguồn
Note: TBT Lê Duẩn máu chẳng thua gì Võ tướng quân!

[General Vo Nguyen Giap, told me in Hanoi in 1990, his principal concern had been victory. When I asked him how long he would have resisted the U.S. onslaught, he thundered, "Twenty years, maybe 100 years-as long as it took to win, regardless of cost." The human toll was horrendous. An estimated 3 million North and South Vietnamese soldiers and civilians died.]
Cuối thế kỷ, tờ Time ra số đặc biệt về những nhà lãnh đạo, cách mạng. Chọn người viết về những nhân vật như vậy, chắc cũng nhức đầu. Lênin 'về tay' David Remnick, ký giả Mỹ, tác giả Ngôi Mộ Lênin, (Pulitzer 1994). Remnick cho thấy, quan niệm về một Lênin-ông thiện, và Stalin-ông ác đã trở thành chuyện tiếu lâm: Gần như mọi chính sách của Stalin đều bắt rễ từ chủ nghĩa Lênin. Những trại tù đầu tiên, nguỵ tạo nạn đói, và dùng nó như là một vũ khí chính trị; phát động cuộc chiến chống lại tầng lớp trí thức, những tín đồ tôn giáo... là của ông. Trên tất cả, là sự độc ác, như trong một lá thư gửi cho lãnh đạo địa phương: Các đồng chí!  Phải treo cổ (không được để hụt một thằng nào, để cho tất cả mọi người thấy, run sợ), ít nhất là vài trăm mạng... Bertrand Russell, trong lần đầu gặp gỡ Lênin, May 19, 1920, đã ghi lại cảm tưởng: ông ta hay cười... nụ cười có vẻ thân thiện & vui nhộn, nhưng dần dần người ta nhận ra nét nghiêm khắc, vẻ tàn nhẫn.

Quả là Bắc Kít chưa từng khóc, chỉ 1 tên bộ đội Cụ Hồ của nó.
Văn thơ của Vẹm đếch có tiếng khóc!
Khủng khiếp thật!
Tại làm sao lại có sự quái đản như thế
Theo GCC, đó là do đồng bằng Sông Hồng, nhỏ bằng 1 xẻo đất xéo - An Nam nhất thốn thổ - mà người cày thì nhiều quá, đất cằn cỗi mãi đi. Con đê Sông Hồng chống lũ, thế là chống luôn sự mầu mỡ của 1 miền đất.... Chính vì thế mà có 1 nhà văn Miền Bắc nhận ra, cái chất Mít thứ thiệt thật “nhân hậu và cảm động”, thì lại chỉ có ở những kẻ dám bỏ xứ Bắc Kít mà đi.
Làng xóm Bắc Kít, sở dĩ có, là để chống Tẫu, sau thành nhà tù của đám dân đen, đọc Quê Người của Tô Hoài thì biết.
Sở dĩ PXA bán xứ Nam Kỳ cho Bắc Kít, là vì trong ông không còn 1 tí Bắc Kít, nhưng ông vẫn nhớ nó, như 1 thiên đường đã mất, tếu thế!

PXA vs Graham Greene

PXA gia nhập CS, như 1 anh Mít ái quốc, với giấc mộng đuổi Pháp ra khỏi xứ Mít, giản dị chỉ có vậy. Làm sao thành nhân vật tiểu thuyết bảnh cho được.

Cú ngửa tay xin tiền bạn cũ của PXA phải nói là cú tối tối độc, bởi vì, với cái tội để mất Miền Nam, rồi để mất cả nước, rồi đẩy cả nước xuống biển, rồi đẩy cả nước vô cơn băng hoại không làm sao ra thoát [Gấu tin là vô phương!], biến cả thế giới thành bãi đánh hàng nữa chứ!, tất tất tật đổ vào đầu PXA, khi ông đánh bức điện mở cửa Sài Gòn: Yankee mũi lõ chạy có cờ rồi, chúng không có lý do nào để trở lại nữa, Yankee mũi tẹt vô mau lên!
Không có bức điện của PXA, có thể tình hình khác đi.
Hơn ai hết, là một tổ sư cớm nằm vùng, như con cú từ trên cao nhìn xuống, ông quá rành điều này, như Ngọa Long ngày nào nằm khểnh trong lều tranh, mà biết thiên hạ sẽ phân ba.
PXA biết, nhưng không biết, cái không thể nào biết: Ông xa Đất Bắc lâu quá, đã mấy đời rồi, ăn cơm Miền Nam, ị ra cứt Miền Nam cũng đã mấy đời rồi, trong cứt không còn một tí Bắc Kít nào hết, nhưng trái tim ông hoàn toàn là Bắt Kít, một thứ Bắc Kít tuyệt vời, từ đó, là cái chân lý tuyệt vời, thống nhất đất nước, biến cả nước thành một Miền Nam tuyệt vời.
Trong ông Cái Ác Bắc Kít kể như không còn [không có, đúng hơn].
Vào những giờ phút cuối cùng, ông đi không được, là vì những chuyện đó, chắc chắn như vậy. (a)

Trường Sa hành

Toujours il y eut cette clameur
toujours il y eut cette fureur... (1)
                                      Saint-John Perse: Exil

Đời thực, Pessoa biểu chúng ta, không phải cuộc đời mỗi đứa còng lưng ra mà cõng, nhưng mà là cuộc đời mỗi “Anh Cu Gấu” phịa ra, nhờ tưởng tượng!

---

Note: Theo GCC, hai nhận xét của Y Ban và Nguyễn Văn Thọ, đều đúng, và rất dễ nhận ra, khi đọc họ. Cả hai quen viết thứ chuyện có chuyện, đầy những sự kiện.
Truyện ngắn của LMH không phải thứ đó.
Có 1 câu của mũi lõ, rất đúng, nếu áp dụng vào truyện của LMH: Chi tiết là Thượng Đế ở trong văn chương.
Còn với Nguyễn Huy Thiệp, thì lại khác nữa, đưa vào bài viết, không đúng, và còn làm hiểu sai cả bài viết, luôn cả cõi văn của LMH. Nguyễn Huy Thiệp tạo ra những nhân vật để trở thành truyền thuyết, như 1 tướng về hưu, thí dụ.
Đúng ra, đừng nhắc tới cả ba.
NQT

Vẫn theo GCC, cõi văn của LMH, đúng ra, còn có thể hay hơn nhiều, nhưng sau này khựng lại, do sao, thì chắc cũng dễ hiểu. Không gia nhập vào được dòng chính của đương đại, quay về với dĩ vãng của 1 miền đất... Viết như thế, thì có thể viết mãi, nhưng khó mà gây sức ép lên độc giả.
Phải nhập cuộc, bắt buộc phải như vậy, với bất cứ 1 nhà văn, nam hay nữ.