Chuyện Tình

Chỉ có truyện tình là vĩ đại thôi. K phán.

Gấu mua cuốn Into The Looking-Glass Wood của Alberto Manguel cũng lâu rồi, có đọc lai rai, vì là 1 tác giả Gấu mê, ngay từ lúc vừa ra hải ngoại, qua sự giới thiệu của Nguyễn Tiến Văn, với cuốn A History of Reading của ông. Bữa nay lôi ra đọc, vớ đúng 1 bài thật là thần sầu “Borges in Love”.
Manguel đã từng hân hạnh là người đọc truyện cho Borges, khi ông bị mù. Bài viết kể về cuộc tình của Borges với Estela Canto, và Borges viết truyện The Aleph, là để tặng vị này.
Sau đây là link bản tiếng Anh, và bản tiếng Việt (Da Màu).
Tiép đó, Gấu bèn lai rai về truyện ngắn The Aleph.

http://damau.org/archives/43270

http://www.phinnweb.org/links/literature/borges/aleph.html

In a 1970 commentary on the story, Borges explained, "What eternity is to time, the Aleph is to space." As the narrator of the story discovers, however, trying to describe such an idea in conventional terms can prove a daunting—even impossible—task.

Trong 1 lần còm, Borges giải thích, "cái" là "vĩnh cửu" với thời gian, thì với The Aleph, "nó" là "không gian".
Món quà của Borges tặng em, đúng là như thế, cái "nơi chốn của tất cả nơi chốn"

Bạn đọc Tin Văn hẳn cũng đã đọc MCNK của TTT, trên Tin Văn, và chắc hẳn cũng khổ tâm như Duy, 1 nhân vật ở trong truyện. Duy băn khoăn, thế rồi Hiền đi đâu. Kiệt thì giải thích với vợ là, anh đưa Hiền tới đó, rồi lại về với em.
Chỗ đó là chỗ nào?

Có lần Gấu gọi nơi chốn đó, là Lost Domain, muợn từ Anh Môn. Nhưng Manguel cho biết, đó là Ithaca: The place that is all places, tức là The Aleph.
Borges cho biết, ông cảm thấy định mệnh của ông, là, đếch được hạnh phúc, that it was not his destiny to be happy.
Quái làm sao, Gấu cũng đã từng bị phán như thế, qua ông bạn chưa từng được gặp là nhà văn Doãn Dân, sĩ quan VNCH, đã tử trận. Nhớ là, Nguyễn Tân Văn, bạn thời còn đi học của Gấu, có lần đưa cho anh đọc cuốn “Những ngày ở Sài Gòn”, đọc xong, anh phán, thằng cha này quá sợ hạnh phúc! (1)

Doãn Dân: Tên Trần Doãn Dân, sinh năm 1938 tại Nam Định. Sĩ quan. Tử trận tại Quảng Trị ngày 29.4.1972
Tác phẩm: Chỗ của Huệ, 1968; Tiếng gọi thầm, 1972
Võ Phiến VHTQ

(1)

Once again, Borges felt that it was not his destiny to be happy. Literature provided consolation, but never quite enough, since it also brought back memories of each loss or failure, as he knew when he wrote the last lines of the first sonnet in the diptych "1964":

No one loses (you repeat in vain)
Except that which he doesn't have and never
Had, but it isn't sufficient to be brave
To learn the art of oblivion,
A symbol, a rose tears you apart
And a guitar can kill you.

Bài viết "Borgres Iêu" thật là tuyệt vời. Từ từ tính.

Gấu cũng tính dịch L'Aleph. Lần qua Pháp “thăm Paris rồi chết”, có mua bản tiếng Tẩy, mới kiếm lại được. Tin Văn sẽ có thêm bản tiếng Mít, vì thú thực đọc bản của Da Màu, không "mặn" (1) - thuổng từ này của bạn quí NXH -

(1)

Thượng đế hỡi! Dù có bị giam trong một hạt cây, ta vẫn coi ta là bá chủ của không gian vô tận …
Hamlet, II, 2

Da Mau

Nguyên tác tiếng Anh:

O God. I could be bounded in a nutshell and count myself King at infinite space

GCC dịch:

Ôi Thượng Đế. Ta có thể bị giam hãm trong một hạt cây, và coi chính ta như là Vì Vua ở không gian vô tận.

Lẽ tất nhiên, dịch không sai, trật, nhưng tốt nhất, cố giữ tinh thần của nguyên tác, đâu có những từ như “dù có”, “vẫn coi”. Dịch theo kiểu “thậm xưng”, như trên, là làm hư luôn cả nội dung truyện ngắn L’Aleph.

Trong lời giới thiệu, dịch giả, qua LTS, viết:

Jorge Francisco Isidoro Luis Borges (sinh ngày 24 tháng 8 năm 1899, Buenos Aires, Argentina -mất ngày 14 tháng 6 năm 1986, Geneva, Thụy sĩ) là một nhà văn, nhà thơ, và tiểu luận gia, với văn chương ảo tưởng của thế giới mơ đã trở thành các tác phẩm kinh điển của thế kỷ 20. Vũ trụ hư cấu của Borges được kết tạo bởi kiến thức đọc sách mênh mông của ông trong lĩnh vực văn học, triết học và thần học. Borges cho rằng hành trình đi tìm chân lý trong một vũ trụ vô hạn cũng là một nỗ lực vô hạn. Trong vũ trụ của năng lượng, khối lượng và vận tốc ánh sáng, Borges nghĩ điều bí ẩn lớn lao nhất chính là thời gian, thay vì không gian.

Câu văn thứ nhất, tiếng Việt, sái văn phạm. “Borges… là 1 nhà văn văn nhà thơ…”, OK, sau đó, “với…. văn chương ảo đã trở thành các phẩm kinh điển,” như vậy, Borges, là người, khúc trước, khúc sau, trở thành “các tác phẩm”!

Borges không hề so sánh thời gian với không gian, ông coi thời gian là thiết yếu bí ẩn, những điều khác, có thể "bí mật",  không gian, "không quan trọng", như chương 8, trong cuốn Tám Bó, cho thấy.
Cái tính "thiết yếu bí ẩn" của thời gian, như Borges giải thích, là do nó mắc mớ tới cái "ego" của con người.

University of Chicago,
March 1980

Borges: I think that time is the one essential mystery. Other things may be mysterious. Space is unimportant. You can think of a space-less universe, for example, a universe made of music .... The problem of time involves the problem of ego, for, after all, what is the ego? The ego is the past, the present, and also the anticipation of time to come, of the future.

Dịch dọt nhảm quá!

Hà, hà!
NQT

Brodsky, khi coi thời gian "thua" "từ" [ngôn ngữ], và "thơ", là "thời gian được cấu trúc lại", (2) theo GCC, có thể nằm trong nhận định về cái ego của con người của Borges!

Ngàn năm trước... (một ai đó), khóc Gấu, ngàn năm sau, vẫn còn dấu giọt nước mắt ở nơi lưng bàn tay!

Mi làm phiền ta quá. Kiếp trước mi đúng là con điả... Ta bận chồng, bận con, bận công việc nhà thờ, ngoài ra còn bận "viết" nữa, đâu còn thời gian dành cho mi!

Tks
Take Care
NQT

(2)

http://www.tanvien.net/tgtp/rebel_poet.html

Bao thơ tôi, ít nhiều chi, là về cùng một điều - về Thời Gian. Về thời gian làm gì con người.
"All my poems are more or less about the same thing – about Time. About what time does to Man."
Joseph Brodsky. 

Ngôn Ngữ Lớn Hơn Thời Gian

Chống lại con đỉa đói Thời gian, ngấu nghiến tất cả, dẫn tới sự thiếu vắng của cả hai, cá nhân và thế giới, Brodsky động viên tới Từ (the word). Ít nhà thơ hiện đại nào như ông, nhấn mạnh đến như thế, vào khả năng của từ, nhằm dứt nó ra khỏi con đỉa đói thời gian sẽ ngấu nghiến tất cả (all-devouring Time). Niềm tin tưởng này luôn luôn trở đi trở lại trong thơ ông, nhất là ở những dòng thơ chót:
  I don't know any more what earth will nurse my carcass.
   Scratch on, my pen: let's mark the white the way it marks us.
    ("The Fifth Anniversary", 1977)
[Tôi không còn biết nữa, mảnh đất nào sẽ bú mớm cho cái thân xác này.
Cây viết của tôi ơi: Hãy tiếp tục vạch lên nền trắng, cách mà nó vạch nên chúng ta]
[“Kỷ niệm năm thứ năm xa quê hương”, 1977]

V/v làm hư luôn nội dung...

Đúng như vậy:

http://www.phinnweb.org/links/literature/borges/aleph.html

In a 1970 commentary on the story, Borges explained, "What eternity is to time, the Aleph is to space." As the narrator of the story discovers, however, trying to describe such an idea in conventional terms can prove a daunting—even impossible—task.

Trong 1 lần còm, Borges giải thích, "cái" là "vĩnh cửu" với thời gian, thì với The Aleph, "nó" là "không gian".
Món quà của Borges tặng em, đúng là như thế, cái "nơi chốn của tất cả nơi chốn".

Nhớ là, Em của Borges, ra lịnh, mi viết 1 cái gì cho ta, về ta đi, như cô bạn của Gấu, trong Cõi Khác, khi gặp lại, ở hải ngoại, ra lịnh, mi đọc vậy đủ rồi, hãy viết [về ta] đi.
Hay như Sad Seagull, khi đọc Istanbul, bản tiếng Mít, thấy cũng được, bèn ra lịnh, ta muốn 1 cuốn khác nữa, và Gấu bèn hứa ẩu, sẽ dịch tiếp The Call for the Dead.

---

    O God! I could be bounded in a nutshell, and count myself a King of infinite space...
    Hamlet, II, 2

    But they will teach us that Eternity is the Standing still of the Present Time, a Nuncstans (as the schools call it); which neither they, nor any else understand, no more than they would a Hic-stans for an Infinite greatness of Place.
    Leviathan, IV, 46

On the burning February morning Beatriz Viterbo died, after braving an agony that never for a single moment gave way to self-pity or fear, I noticed that the sidewalk billboards around Constitution Plaza were advertising some new brand or other of American cigarettes. The fact pained me, for I realized that the wide and ceaseless universe was already slipping away from her and that this slight change was the first of an endless series. The universe may change but not me, I thought with a certain sad vanity. I knew that at times my fruitless devotion had annoyed her; now that she was dead, I could devote myself to her memory, without hope but also without humiliation. I recalled that the thirtieth of April was her birthday; on that day to visit her house on Garay Street and pay my respects to her father and to Carlos Argentino Daneri, her first cousin, would be an irreproachable and perhaps unavoidable act of politeness. Once again I would wait in the twilight of the small, cluttered drawing room, once again I would study the details of her many photographs: Beatriz Viterbo in profile and in full colour; Beatriz wearing a mask, during the Carnival of 1921; Beatriz at her First Communion; Beatriz on the day of her wedding to Roberto Alessandri; Beatriz soon after her divorce, at a luncheon at the Turf Club; Beatriz at a seaside resort in Quilmes with Delia San Marco Porcel and Carlos Argentino; Beatriz with the Pekingese lapdog given her by Villegas Haedo; Beatriz, front and three-quarter views, smiling, hand on her chin... I would not be forced, as in the past, to justify my presence with modest offerings of books - books whose pages I finally learned to cut beforehand, so as not to find out, months later, that they lay around unopened.

La brulante matinée de février au cours de laquelle mourut Beatriz Viterbo, après une impérieuse agonie qui pas un seul instant ne se rabaissa au sentimentalisme ni à la peur, je remarquai que sur les porte-affiches en fer de la place de la Constitution on avait renouvelé je ne sais quelle annonce de cigarettes de tabac blond; le fait me peina, car je compris que l'incessant et vaste univers s'eloignait d'elle désormais et que ce changement était le premier d'une série indéfinie. L'univers changera mais pas moi, pensai-je avec une mélancolique vanité ; en de certaines occasions, je le sais, ma vaine passion l'avait exaspérée , morte, je pouvais me consacrer à sa mémoire, sans espoir mais aussi sans humiliation. Je considerai que le 30 avril était son anniversaire , rendre visite ce jour-là à la maison de la rue Garay pour saluer son père et Carlos Argentino Daneri, son cousin germain, était un geste courtois, irréprochable, peut-être indispensable. J'attendrais de nouveau, dans la pénombre du petit salon bourré d'objets, j'étudierais de nouveau les détails de ses nombreux portraits. Beatriz Viterbo de profil, en couleurs , Beatriz avec un loup, lors des fêtes de carnaval de 1921 ; la première communion de Beatriz; Beatriz, le jour de son mariage avec Roberto Alessandri , Beatriz, peu après le divorce, a nn dejeuner du Club Hippique; Beatriz a Quilmes, avec Delia San Marco Porcel et Carlos Argentino; Beatriz avec le pékinois que lui avait offert Villegas Haedo , Beatriz de face et de trois quarts, souriant, la main sur le menton ... Je ne serais pas obligé, comme d'autres fois, de justifier ma présence avec de modestes cadeaux de livres : livres dont j'avais appris finalement a couper les pages pour ne pas constater, quelques mois plus tard, qu'ils étaient intacts.

---

   Viết mỗi ngày



LCPEZ LECUBE: You said once that you have always been in love with a woman.
BORGES: Yes, but the women have changed over time.
LCPEZ LECUBE: Have you had so many loves?
BORGES: I asked my sister about her first love and she said to me, "I don't remember much from my life but I know that I've been in love since I was four years old," and as far as I remember I have always been in love, but the people change. The love is always the same, and the person is always unique, even if she is different.
LCPEZ LECUBE: Who is that unique person?
BORGES: There have been so many that I've lost track.
LOPEZ LECUBE: Have you been in love with many women?
BORGES: It would be very strange if I hadn't.
LOPEZ LECUBE: Because I would say that actually one has very few great loves.
BORGES: All love is great, love doesn't come in different sizes, whenever one is in love, they’re in love with a unique person. Maybe every person is unique, maybe when one is in love they see a person as they really are, or how God sees them. If not, why fall in love with them? Maybe every person is unique, I could go further: maybe every ant is unique, if not why are there so many of them? Why else would God like ants so much? There are millions of ants and each one is undoubtedly as individual as, well, as Shakespeare or Walt Whitman. Every ant is undoubtedly unique. And every person is unique.
LOPEZ LECUBE: Like women ... ? The species known as woman?
BORGES: I think that they're more sensible than men, I have no doubt that if women governed countries, there would be no wars, men are irrational, they've evolved that way, women too.
LOPEZ LECUBE: So why aren't women allowed to govern countries?
BORGES: Well, they probably have somewhere ... I was talking to Alicia Moreau de Justo who seems a miraculous person to me; she's about to turn a hundred and she speaks so fluently. She can put together long, complex phrases and each phrase has a certain elegance. I was genuinely amazed for the first time in my life, really, a few months ago at her house, which is in Cinco Esquinas. The tenement where Leónidas Barletta was born used to stand where her house is now, in Juncal and Libertad, and Barletta used to say to me ''I'm a compadrito from Cinco Esquinas." In the end he came into town. He liked to play the guitar and knew how to improvise, he was very good. Once he dedicated a song to Mastronardi that lasted maybe a quarter of an hour, all improvised, the whole thing, it came to him very easily.

Có lần ông phán, ông luôn yêu 1 người đàn bà
Yes. Nhưng đàn bà thay đổi theo thời gian
Ông có nhiều tình yêu?
Tôi hỏi bà chị của tôi, về tình yêu đầu tiên của bà, bà nói, “Ta không nhớ nhưng ta nhớ là ta yêu lần đầu khi ta bốn tuổi”, và như tôi nhớ, tôi luôn yêu, nhưng con người thay đổi. Tình thì luôn luôn là thế đó, và người, thì độc nhất, ngay cả nếu nàng khác đi.

Kẻ mạo tiếng

An Italian who owns a villa in Riva on Lake Garda and can live very comfortably on the interest from the estate his father left him has, according to a report in La Stampa, been living for the last twelve years with a mannequin. The inhabitants of Riva report that on mild evenings they have observed the Italian, who is said to have studied art history, boarding a glass-domed deluxe boat, which is moored not far from his home, with the mannequin to take a ride on the lake. Described years ago as incestuous in a reader's letter addressed to the newspaper published in Desencano, he had applied to the appropriate civil authorities for permission to marry his mannequin but was refused. The church too had denied him the right to marry his mannequin. In winter he regularly leaves Lake Garda in mid-December and goes with his beloved, whom he met in a Paris shop-window, to Sicily, where he regularly rents a room in the famous Hotel Timeo in Taormina to escape from the cold, which, all assertions to the contrary, gets unbearable on Lake Garda every year after mid-December.


Một anh chàng Ý sở hữu một cái villa ở Riva, nơi con hồ Lake Garda, có thể sống thoải mái nhờ huê lợi từ gia tài người cha để lại. Theo tờ La Stampa, 12 năm qua, anh ta sống với 1 nàng ma nơ canh. Dân làng cho biết, anh ta thường dạo chơi vào những buổi chiều trên một chiếc du thuyền cực kỳ sang trọng, với vòm kiếng, với nàng ma nơ canh, trên hồ.
Theo như người ta được biết, anh ta đã xin phép nhà cầm quyền địa phương được cưới người anh yêu, là nàng ma nơ canh, nhưng bị từ chối. Nhà thờ cũng lắc đầu.
Vào mùa đông, để trốn lạnh, anh ta thường rời con hồ, và cùng với người yêu - là nàng ma nơ canh, lần đầu tiên nhìn thấy tại 1 cửa tiệm ở Paris, là trúng liền cú sét đánh –anh ta thuê 1 căn phòng tại khách sạn nổi tiếng Hotel Timeo ở Taormina.

---

[Không ngại tỏ tình với ông râu rậm], như khám phá tình yêu, biển cả, [cái sự kiện] khám phá ra Dos đánh dấu một thời điểm quan trọng trong cuộc đời một người. Chuyện này xẩy ra vào lúc còn trẻ [còn con gái], chứ khi đã chín chắn, trưởng thành, 'người ta' vẫn thích loại nhà văn thanh nhã hơn. Vào năm 1915, tại Geneva, tôi ngấu nghiến đọc Tội Ác và Trừng Phạt, qua một bản tiếng Anh rất dễ đọc, của Constance Garnett. Cuốn tiểu thuyết này, nhân vật chính là một tên sát nhân và một ả điếm, có vẻ như đối với tôi, chẳng thua gì cuộc chiến xung quanh, ấy là nói về sự khủng khiếp, ghê rợn. Tôi tìm kiếm tiểu sử tác giả. Con trai một ông quân y sĩ bị sát hại, Dostoevsky (1821-1881) rành rẽ nghèo, khổ, bịnh, nhà tù, lưu đầy; việc hỳ hục đánh vật mới mớ chữ, mê đi đây đi đó, mê trò đổ bác, và cuối đời, ông biết danh vọng nghĩa là gì. Ông truyền bá sự thờ phụng Balzac. Liên can vào một âm mưu gì không rõ, ông bị kết án chết. Vào đúng lúc phơi ngực ra tại cột hành quyết, bạn bè kế bên đã đi trước, án tử của ông được bãi bỏ, thay vào đó, là bốn năm lao động khổ sai tại Siberia mà ông chẳng bao giờ quên nổi.
Ông nghiên cứu và hoành dương những trò không tuởng của Fourier, Owen, và Saint Simon. Ông là nhà xã hội và pan-Slavicist. Tôi tưởng tượng, vào lúc đó, Dostoevky là một thứ Thượng Đế sâu xa, bí hiểm, không làm sao rò ra được, [và bởi vì là Thượng Đế nên tha hồ mà] thấu hiểu, và cắt nghĩa mọi người mọi chuyện ở trên đời. Tôi thật sững sờ, khi thấy ông hạ cố xuống cái cõi chính trị, chính em, thỉnh thoảng thôi, cái  cõi mà ông chẳng những chê, chán, mà còn kết án.
Đọc một cuốn sách của Dostoevsky là cố chui vô một thành phố chúng ta chẳng hề biết, hay vào một cái bóng của một trận đánh. Tội Ác và Trừng Phạt phơi ra cho tôi, trong nhiều điều, nhiều chuyện, một thế giới hoàn toàn khác lạ với cái thế giới của riêng tôi. Khi tôi đọc Những Con Quỉ [còn được dịch là Lũ Người Quỉ Ám], một điều chi thật là lạ lùng xẩy ra cho tôi. Tôi cảm thấy mình trở về nhà. Những thảo nguyên là phóng đại của những cánh đồng hoang. Varvara Petrovna, và Stepan Trofimovich Verkhovensky, mặc dù những cái tên kềnh càng của họ, là mấy ông già Á Căn Đình  vô trách nhiệm. Cuốn sách bắt đầu bằng niềm vui, như thể người kể chuyện ở trong đó không hề biết, rằng cái kết thúc của cuốn sách thì thật là bi thảm.
Trong bài tựa cho một tuyển tập văn học Nga, Vladimir Nabokov khẳng định rằng, ông không thể kiếm ra, dù chỉ một trang sách của Dostoevsky, để mà đem vô tuyển tập. Điều này phải được hiểu là, Dostoevsky không thể nào đánh giá, bằng từng trang này, hay từng trang khác, mà bằng toàn thể những trang làm nên cuốn sách.
[1985]

[Gửi PTH. Jennifer Tran]

Dịch từ bản tiếng Anh, trong Tuyển Tập Không-Giả Tưởng, Selected Non-Fictions, của J.L. Borges, do Eliot Weinberger biên tập, nhà xb Penguin

Note: Lướt Tin Văn, vớ được bài dịch này.
Lạ quá, là cái lời “gửi PTH”.
Bèn cho vô Chuyện Tình!