Hôm nay, báo chí nhân loại thương tiếc Solz đi!
Gấu tà tà xuống phố, vô tiệm sách báo Tây độc nhất còn lại ở Toronto, có thể nói tất cả các tờ báo, cải hay không cải, đều có bài thương tiếc Solz đi.
Bỗng nhớ lần Toronto tổ chức thi Toán Quốc Tế, tờ Toronto Star đi một đường:
Hôm nay nhân loại nói chung một tiếng nói!

Bất thình lình, với Một ngày, ông phát minh ra anh hùng mới [nhân vật mới thì cũng được, le nouveau héros] của Liên Xô: Một tên tù bình thường, tầm thường, hung dữ, bặm răng kiềm chế chất người ở trong anh ta, vì nhu cầu tối thiếu của sự sống còn. (1)
Paris Match
(1) Bỗng, với nhân vật “Ivan Denissovitch” ông sáng tạo ra một anh hùng xô-viết mới: một tên vô lại tầm thường, hung bạo mà phẩm chất làm người của nó chỉ là đáp ứng các nhu cầu tối thiểu để sống còn – loại anh hùng trong loạt nhân vật của Nguyễn Quang Lập, tranh nhau ăn, nhậu, ngủ, ị.

....Chỉ nhờ chữ nghĩa và sức mạnh lòng xác tín mà ông đánh bại được chủ nghĩa toàn trị đẫm máu nhất thế kỷ, các vũ khí này hữu hiệu hơn binh đoàn và xe tăng, chỉ có một người khác dám thách đố với chuyện này: Giáo Hoàng Jean-Paul II.
[Độc giả Tin Văn chỉnh lại].
Tks. NQT

Người ta biết nó có đó, một xứ sở rộng bao la, kỳ kỳ quái quái, "tuy rải rác thành một quần đảo, về mặt địa lý, nhưng, về mặt tâm lý, chúng tan chẩy, hoà nhập vào thành một đại lục - một miền đất gần như vô hình, đừng hòng nhận ra”
Người Kinh Tế
*
Người Kinh Tế có hai bài đều tuyệt, về Solz. Ai điếu, và Speaking Truth to Power: Nói chuyện Sự Thực với Quyền Lực.
Ai điếu nhật xét về Solz: Ông ta không phải là một Tolstoy, hay một Dos khác! Những cuốn sách của ông, một chiều [one-dimensional], giọng văn mỉa mai, chi tiết khoa trương, chán ngấy. Tuy nhiên, chính cái sự không thể nào bị huỷ diệt, tao đố chúng mày đánh gục tao đấy, cuối cùng mang đến cho những tác phẩm của ông giọng tiên tri, [tiên tri theo nghĩa của Hemingway: Con người có thể bị huỷ diệt, nhưng không thể bị đánh gục, Man can be destroyed, but not defeated].
Nhưng, cách đọc của Anne Applebaum tuyệt hơn, theo Gấu. [Sẽ giới thiệu trên Tin Văn]
Bài trên Paris Match là của một tay ngoại giao và nhà văn Nga, cuốn mới nhất, Bóng ma Staline [Blog Tin Văn đã giới thiệu]: Vladimir Fédorovski
Tờ Le Point dành chừng 10 trang hay hơn, cho Solz:  La Saga d'un géant du 20 siècle
*
Chỉnh lại đồng hồ của tụi mi đi, nó chạy chậm so với thời đại của chúng ta. [Gửi mấy anh Hội Nhà Văn Liên Xô]
Quan tâm số 1 của Solz: Trí thức Nga đi trật đường vào thời điểm nào [Le Point phỏng vấn Georges Nivat, người dịch những tác phẩm đầu tiên của Solz qua tiếng Tây

DTH coi cuộc chiến vừa qua là ngu xuẩn nhất trong lịch sử dân Mít.
Nói như thế, là nhìn mặt nổi của nó, rồi phán,  hay, đây là giá trị biểu kiến của nó. Mặt chìm, cuộc chiến là "đỉnh cao hận thù" Nam Bắc: Cho đến 1975, tội ác lớn nhất của VC là thắng trận, như Thảo Trường phán, là theo nghĩa đó.
Hận thù Nam Bắc bắt đầu, khi có cái gọi là Đàng Trong. Nói hận thù không đúng, mà phải nói, cái sự thèm thuồng mảnh đất Đàng Trong, của Đàng Ngoài.

Một số sử gia cũng phán y chang về Cuộc Chiến Lạnh. Theo Applebaum, trong Gulag một lịch sử, năm 2002, một tay trên báo Spectator thuộc phe bảo thủ Anh, phán: Cuộc Chiến Lạnh là "một trong những cuộc xung đột không cần thiết nhất của mọi thời", là cũng theo nghĩa đó.
Không có cuộc chiến Nam Bắc Lần Thứ Hai, thì mới lạ! Mới quái dị!
Bước ngoặt vĩ đại, hay nói theo Milosz, 1975: Anus Mundi của Mít!
*

Cái chết của Milosz làm Gấu nhớ tới từ Anus Mundi của ông.
Anus Mundi có nghĩa là hậu môn của thế giới. Theo Milosz, một người Đức đã viết ra định nghĩa này, để chỉ xứ Ba Lan, vào thời điểm 1942.
Nhưng Anus Mundi lại làm cho người đọc liên tưởng tới từ Anno Mundi, tiếng La Tinh, có nghĩa là "vào năm của thế giới" [in the year of the world], tức khi thế giới bắt đầu.
Milosz định nghĩa Anus Mundi: The cloaca of the world.
Như chúng ta đã biết, chỉ có loài vật thượng đẳng mới có cơ quan sinh dục riêng, hậu môn, nơi để bài tiết, riêng. Với loài hạ đẳng, chỉ có cloaca, tức hậu môn, dùng cho cả hai việc, làm cơ quan sinh dục và làm nơi bài tiết.
Xứ sở Balan vào năm 1942, là anus mundi, là theo nghĩa đó.

Khi Gấu mượn từ này của Milosz, trong bài viết về Nếu Đi Hết Biển của Trần Văn Thuỷ, là theo nghĩa của từ Anno Mundi, năm bắt đầu thế giới, và còn theo nghĩa năm Thượng Đế từ bỏ chúng ta, của triết gia người Do Thái, Emmanuel Levinas.
Và Gấu coi đó là năm 1975, đối với Việt Nam.
Hậu môn của thế giới.
Năm Thế Giới.
Năm "Chúa đã bỏ loài người, Phật đã bỏ loài người". [TCS].
Năm chân lý "nước Việt Nam là một", bị lường gạt.
Bị làm nhục.
Nếu đi hết biển
*
Trong Gulag một lịch sử, Anne Applebaum đặt vấn đề, thật căng: Sau  khi xẩy ra Gulag, hiểu nó, là tối quan trọng, y chang Grass đặt vấn đề, muốn thống nhất nước Đức, là phải ôm chặt lấy Lò Thiêu.
Cũng thế, đối với chúng ta. Có thể nói, sau 1975, trừ những tay VC nằm cùng, cả Miền Nam là tù cải tạo, theo một nghĩa ngầm nào đó!
Phải ôm riết lấy Miền Nam là theo nghĩa đó.
Đừng nghĩ Gấu này khêu gợi hận thù Nam Bắc!
Đây cũng là vấn đề của những anh chống Đảng, phản Đảng, ly khai, chống đối, như một sử gia cố gắng diễn tả cảm nghĩ của một anh được tái xét và tái nhập Đảng:
"Yếu tố quan trọng nhất, nó làm cho tôi cảm thấy an tâm sau những ngày đi tù khốn khổ vì tội chống Đảng, là niềm tin sắt đá của tôi vào Đảng Lê nin nít của chúng tôi, theo những nguyên lý nhân bản của nó… Trả lại cho tôi chức vụ, vị trí, cấp bậc Đảng là hạnh phúc lớn lao nhất trong đời tôi!”

Trước 1975, là một chuyên viên kỹ thuật của Bưu Điện, Gấu coi chuyện viết văn là chuyện ở ngoài cõi đời thường, ngày hai bữa đi làm kiếm tiền nuôi thân, nuôi gia đình. Trong sở, trừ một số thật thân, ít người biết Gấu làm nghề vụng trộm đó.
Nói vụng trộm, là cả với gia đình, người thân. Mỗi lần viết, là phải đợi cho vợ con đi ngủ hết, mình cũng giả đò đi ngủ, và sau đó, len lén dậy, len lén ra bàn, bật cái đèn nho nhỏ, ánh sáng vừa đủ chiếu trang giấy, và sau đó, rị mọ viết. Khi đã nhập, chẳng còn biết mọi chuyện xung quanh, có khi Gấu Cái đứng ngay trước mặt, Gấu Đực tui cũng chỉ nhìn trân trân, không ý thức, không cảm giác, không nhận ra là ai. Đó là những lúc đang lên đồng, đang nhập đồng.
Còn khi chưa nhập, bị bắt gặp tại trận đang làm cái việc vụng trộm đó, Gấu bực lắm. Cáu lắm. Gắt nhặng lên.

Chính vì vậy, khi tờ Tin Sáng của đám cách mạng 30 tháng Tư đăng danh sách những nhà văn phản động đồi truỵ, hình như chừng một tháng sau ngày 30 tháng Tư, Gấu chẳng hề biết, cho tới khi một anh bạn cùng sở dí tờ báo vào mặt, cười cười, bỏ đi. Đọc, Gấu thực tình bị choáng. Ngạc nhiên vô cùng. Cảm phục vô cùng, về cái sự tài ba của VC. Và cũng rất ư là bị sợ vô cùng.
Cái danh sách nhà văn phản động đồi truỵ đầu tiên đó, như Gấu tui còn nhớ được, gồm có 12 tên. Gấu đứng hàng thứ 7, với tập truyện ngắn độc nhất Những Ngày Ở Sài Gòn.
Đám Sáng Tạo chiếm gần hết danh sách.
Làm sao "nó" biết mình viết văn? Làm sao "nó" có được Những Ngày Ở Sài Gòn? Đâu có còn cuốn nào?
Bí mật về "nó", mãi sau này, khi ra hải ngoại, tôi mới "ngộ" ra được.

Cái tay làm cái danh sách đen này, là đệ tử của tay VC nằm vùng, Thứ Trưởng Văn Hóa MTGP.
Anh này, trong một cuộc phỏng vấn trên tờ Văn Học của NMG, có thú tội trước bàn thờ, tuy không thực sự nhận tội, nhưng phán đại khái như thế này, theo như Gấu còn nhớ được: Mình có tới yết kiết đàn anh, xin tí việc... mình cứ ghét thằng nào là nhét tên nó vô danh sách đen.
Trong danh sách đen, có hai người là người ơn của me-xừ này. Nhà thơ TTT, và Gấu.
Khi TTT không làm trang VHNT báo Tiền Tuyến, biểu thằng em, mày làm đi, và đưa một số bài viết, phán, coi, sửa cho tụi nó, rồi đăng cho tụi nó!
Tụi nó, một, là Nguyễn Mai, đã mất, một, là cái tay lên dánh sách đen!
Tay này ra hải ngoại sớm lắm, danh tiếng nổi như cồn, và trong những tác phẩm của anh, có một số, nhắc đến Gấu, chửi, làm dáng trí thức, bầy đặt đọc Xác đọc Xiệc.... rồi có lần nghe ông ta than, làm trí thức mệt bã người... Cả tay DA cũng vậy, chửi Gấu cũng khá mặn, trong Nhìn lại những bến bờ... Những ngày đầu ra ngoài này, đọc, Gấu ngạc nhiên quá, mấy tay này, Gấu chưa hề có lần đụng tới, sao mà thù Gấu dữ thế!

Hoá ra thù, vì thằng cha Gấu không đụng tới họ!
Chẳng thế mà có bà nhà văn khen Gấu, được ông Gấu nhắc tới tên không thôi, là đã sướng mê tơi rồi!
*
Kẻ làm bạc giả.
Gấu mới coi phim, có tên như trên, về một tay chuyên môn làm bạc giả, bị Nazi tóm, và nhờ nghề chuyên môn, mà sống sót: Nazi bắt anh làm đồng pound, tới đồng đô la Mẽo, thì bị một tay CS cũng đi tù Nazi tìm đủ mọi cách phá hoại, cho tới khi Nazi thua trận,
Gấu xem phim, lại nhớ đến tài mọn viết văn của mình, nếu không có nó, cũng chẳng thể sống sót hơn hai năm ở nông trường cải tạo Đỗ Hòa, Nhà Bè. Cứ nấn ná, không phải vì không dám thú tội trước bàn thờ [ẩn dụ thơ này của Kiệt Tấn], nhưng vì nó đẹp quá, viết ra là mất, uổng quá, chẳng muốn chia sẻ với một ai!