TUỔI THIÊN ĐƯỜNG
Nhà
văn Nam Phi J. M. Coetzee, trong bài điểm cuốn tiểu sử nhà
văn Ba Lan, Bruno Schulz (Regions of Great Heresy: Bruno Schulz, A
Biographical Portrait, nguyên tác tiếng Balan của Jerzy
Ficowski; Theodosia Robertson dịch qua tiếng Anh, nhà xb Norton,
255 trang, $25.95), đã kể ra, một trong những đam mê từ
những ngày còn con nít của Bruno Schulz, là
ngồi lê la trên sàn nhà, mải mê vẽ,
hết bức họa này tới bức họa khác, trên những tờ
báo cũ. Sau này, trong những chuyến di chuyển vào thế
giới sáng tạo, chỉ là một đứa trẻ vẫn sống cái
"tuổi thiên tài" (the age of genius), vẫn cố – một cách
vô thức - tìm cách tiếp cận cõi huyền đó
(the realm of myth). Và hình như, đây là người
đàn ông mà đứa trẻ ngày xưa đã trở
thành. Và tất cả những gì mà người đàn
ông này hăm hở đòi cho được, chỉ là tái
sở hữu những quyền năng đầu đời của mình, hay nói một
cách khác, là để "trưởng thành ở trong tuổi
thơ" ("mature into childhood").
Lần trở về Hà Nội, thằng bé ngày xưa và
là tui ngày nay, một ông già, cũng cố đòi
cho được, không phải tuổi thiên tài như me-xừ Schulz,
nhưng mà là... tuổi thiên đường, sau bao phen dọ dẫm
về nó.
Trong một lần dọ dẫm, tôi đã kể qua, về lòng biết
ơn của một đứa bé nhà quê may mắn được ra Hà
Nội học, nhờ có một bà cô làm me Tây, ông
Tây này là kỹ sư sở hoả xa Đông Dương.
Tôi viết, làm me Tây, vì thực sự như vậy.
Hai người sống với nhau đã lâu. Khi Nhật chiếm Đông Dương,
họ phải chạy qua bên Trung Quốc. Tôi nhớ có lần nghe
bà cô tôi nói, cái ông Tây trẻ
ở cùng chung villa ngay bên hồ Hallais rất thương bà,
nhưng tình nghĩa những ngày hoạn nạn khiến bà không
thể bỏ ông Tây già, lớn hơn bà tệ lắm cũng hơn
chục tuổi. Chỉ tới khi hiệp định Genève ký kết, họ mới làm
giá thú, để hoàn tất thủ tục nhập nước Pháp.
Cái villa mà hai ông Tây ở đó, nằm
trên đường Nguyễn Du, Hà Nội. Ông cậu tôi lắc đầu
khi nghe tôi hỏi thăm về con phố ngày xưa, nói, bây
giờ nó có một cái tên khác, và rồi
ông ghé sát tận tai tôi nói nhỏ, đường Hàng
Lờ.
Ngày xưa, đứng trên đường Hàng Lờ nhìn vào,
bên cạnh villa về phía bên phải, là một viện
bảo sanh, bên trái, một tòa nhà chỉ có
bốn bức tường cao, nghe nói bị ma ám, cứ ngày xây,
đêm đổ, và là nơi cư ngụ của một hai gia đình
nghèo. Cả hai bên, tôi đều gây chuyện, và
đều làm cho bà cô của tôi bực mình. Với
những gia đình nghèo, là một chuyện giữa tôi và
đám con nít nhỏ tuổi hơn. Chúng gây sự trước,
và khi xẩy chuyện, tôi bị buộc tội bắt nạt con nít.
Còn bên trái, là vào những ngày
Hà Nội nhốn nháo, kẻ ở, người đi vào nam, cả một
khu phố quanh hồ Hallais, ban ngày biến thành Chợ Trời,
và ban đêm, Chợ Trộm. Đêm nào cũng nghe tiếng
người la, Cướp, Cướp. Đêm, thay vì ngủ trong nhà, tôi
kiếm một góc khuất khuất ở sân trước, để săn trộm. Luôn
thủ sẵn một cây gậy.
Đi đêm mãi có ngày gặp ma. Một bữa trộm
vào nhà thiệt. Chúng lựa đúng chỗ tường thấp,
nơi tôi thường leo vô, mỗi lần trốn nhà đi xem xi nê
về muộn. Nhưng hóa ra là chúng chỉ mượn đường, để
viếng nhà bảo sanh kế bên. Nửa đêm, nghe tiếng mấy bà
đẻ la, tôi giật mình chồm dậy, thấy mấy tên trộm đang
leo tường ra ngoài đường. Đuổi theo, chúng làm rớt
một chiếc bàn ủi, như để chia phần cho tôi.
Đúng là để gieo họa, bởi vì sáng hôm
sau, mấy bà đẻ xúm nhau đứng trên ban công nhìn
sang thằng bé bằng những cặp mắt nghi kỵ. Thế là bà
cô tôi tế cho một trận. Bà chửi cháu thì
ít, nhưng hàng xóm thì nhiều. Sau thằng con
ông chủ viện bảo sanh, hình như cũng học trường Nguyễn Trãi
với tôi, nói cho ông bố biết, và ông sang
tận nhà xin lỗi.
Bài học đầu tiên trong đời, do bà cô dậy,
chớ ôm lấy chuyện thiên hạ mà có khi mang họa,
tôi đã không học được, bởi vì, mãi sau
này, khi vào Sài Gòn, tôi lập lại y chang
sự ngu ngốc kể trên. Chuyện này, tôi đã kể trong
truyện ngắn Lần Cuối, Sài Gòn. Nay xin trích đăng ở
đây, để độc giả cười thêm một trận.
*
"Ôi, ôm Em trong tay mà đã nhớ Em ngày
sắp tới" (Thơ Thanh Tâm Tuyền).
Hãy cho tôi thăm lại con phố Bonnard, nơi có bót
Hàng Ken (1), chú bé di cư ngày nào
ngơ ngác rụt rè làm quen, tự mình khám
phá Sài Gòn. Gần gốc cây kia, chỉ còn
trong cậu bé ngày xưa, một người đàn ông đánh
đập dã man một người đàn bà. Không quên
bài học Công Dân, chú bé chạy vào
bót Hàng Ken, méc mấy ông cảnh sát. Chú
bị ăn bạt tai, cùng những lời sỉ vả, người ta đánh "dzợ" người
ta, mắc mớ gì tới mày, hả thằng con nít? Đồ Bắc Kỳ
di cư vô đây làm tàng! Ôi bài học
đầu tiên khi tìm cách làm quen thành phố,
được thời gian gọt rũa trở thành một nốt ruồi son đáng yêu
biết là chừng nào, trên khuôn mặt "cô bé".
(2)
Trên khuôn mặt Sài Gòn.
Nguyễn Quốc Trụ
Chú thích:
(1) Bót Lê Văn Ken, như bạn Thảo Trường còn nhớ,
và cho biết. Tks. NQT
(2) BHD. Em không có nốt ruồi son mà là
cái răng khểnh!
Note: Schulz là sư phụ của David Grossman, người vừa được Man
Booker. Ông khám phá ra Thầy, khi đã là
nhà văn nhớn rồi, như Tin Văn đã từng kể. Ông cũng
là người khuyên lũ nhà văn Mít, nhất là
đám nhà văn Bắc Kít, mỗi tên nên thủ sẵn
vài câu hỏi về Lò Thiêu, hoặc tệ lắm, thì
Trại Cải Tạo, thì mới viết văn cho ra hồn được!
*****
Trong bài Tuổi Thiên Đường, anh có nhắc về Schulz,
và có dịch một đoạn nhỏ của bài Age of Genius . K
xin tách bài này làm hai : Tuổi Thiên
Đường và Tuổi Thiên Tài . Tuổi thiên đường chỉ
nói về NQT thôi, và Tuổi Thiên Tài sẽ
nói về Schulz . Bài trong NY hay quá, K sẽ gắng dành
chút thì giờ ra dịch hết ( 22 trang!) để bổ túc cho
bài Age of Genius anh dịch dở dang .
Nhân nói về bài của Grossman, cái giai thoại
về cái chết của Schulz rất thê lương, không phải vì
một trong hai tên sĩ quan xua tay bảo chuyện lẻ tẻ, để tao kiếm
thằng khác thay thế , mà nó trả lời : Mày
giết một thằng Do Thái của tao thì tao sẽ giết một thằng
Do Thái của mày! Câu nói này liên
quan tới chuyện kể về sau của những nhân chứng về cái chết
của ông trong thời kỳ dân Do Thái bị giết, bất kỳ ở
đâu chứ không còn bị tập trung (Aktion) như trước .
Schulz bị bắn, chẳng vì lý do gì, chỉ tại đi ngang
qua nơi có tụi lính Đức đang có súng, vậy thôi
. Và thê lương hơn nữa là chính học trò
của ông đã nhận ra xác ông khi cúi xuống,
tính lượm cái gì trông giống như mẩu bánh
mì rơi ra từ cái túi áo khoác của ông
. Họ đói khủng khiếp . (1)
K
(1)
[From where Fleischer stood during the shooting he likely wouldn’t have
seen exactly what was happening, and he himself says that he was not paying
special attention at the moment of the killing. There is no reason to doubt
his word about what he went through when he found himself crouching over
the dead body of his teacher.
Fleischer’s testimony provides us with the story of one more human contact
with Bruno Schulz, after his death and before his body was buried. Contact
that for a moment redeemed him from the anonymity of the murder, and also
from that vile “statistic,” and gave him back his name, his face, and his
uniqueness. This brief contact echoed everything that had been good and
nourishing and generous in him toward his young student. This contact “allowed”
Bruno Schulz to perform one more act of grace, even after his death]
Độc giả Tin Văn & art2all chờ đọc bài trên NY về Schulz.
GCC đọc bài đó, mê quá, tính dịch,
rồi quên luôn.
David Grossman : Nghệ thuật giả tưởng
Mọi người, bất cứ một người, ai cũng nên đặt ra cho chính
mình, một vài câu hỏi liên quan tới Lò
Thiêu.
DG
Câu này, nhà văn Mít phải thuộc nằm lòng,
và Lò Thiêu đối với chúng, là Trại Cải
Tạo.
Chưa từng có đến 1 tên, đau cái đau, làm thịt
cả 1 miền đất ruột thịt, và sau đó, như cục ung thư, làm
thịt cả nước.
Tranh Schulz
|
Painting Under Coercion - The New York
Times > Arts > Slide Show > Slide 1 of 10
An exhibition, in Jerusalem, of works
by Bruno Schulz includes wall paintings he created under Nazi duress short...
|
|