 |
Gấu,
nhà văn
 Gấu & Lao Kids Dec 2006
Về nhà
Nhớ một giai thoại về Hemingway,
chẳng nhớ ai hỏi ông câu gì,
nhưng ông nói: “Thì đi về để treo cái mũ.” Thí dụ như câu này, nửa đầu, viết lúc nằm tù nhà tù quốc tế Bangkok, cùng với ông bạn vừa nằm xuống, Nguyễn Phước. * Câu văn ở chương hai. Chương này tả cảnh tượng Smiley đang đêm bị sếp dựng dậy, bắt phải tới sở trình diện. Ngồi trên xe tắc xi, anh cứ nghĩ, mình vẫn còn đang ngủ trên giường nệm ấm áp, đây chỉ là hồn ma của mình đang run rẩy giữa thành phố "Trong tắc xi ông cảm thấy an toàn. An toàn và ấm áp. Cái ấm là món hàng chui, tuồn từ chiếc giường, được tích trữ nhằm chống lại đêm tháng Giêng ẩm ướt. An toàn, vì không thực: đây là hồn ma của mình đang lang thang trên đường phố Luân Đôn…" (He felt safe in the taxi. Safe and warm. The warmth was contraband, smuggled from his bed and hoarded against the wet January night. Safe because unreal: it was his ghost that ranged the Những từ safe, unreal…như từ cuộc chạy trốn quê hương trỗi dậy, gây trạng thái chập chờn nửa thức nửa ngủ. An toàn ở trong một nhà tù, cách xa nhà tù quê hương. Không thực, vì chung quanh là cả một khối hỗn độn người ngợm lạ hoắc… cứ thế, một đoạn văn ở trong tôi lập đi lập lại, theo cùng với những con chữ: Trong những đêm chập chờn mất ngủ… hồn ma… his ghost, không, không, đây là hồn ma của chính mình đang lang thang ở Sài Gòn… không, không, không phải hồn ma của mình, mà là… hồn thiêng, hồn thiêng của thành phố đang trỗi dậy… thế là tôi ráp lại: "Trong những đêm chập chờn mất ngủ, hồn thiêng của thành phố thức giấc ở trong tôi, tôi lại tưởng hồn ma của chính mình đang lang thang trên những đường phố cũ…". Tới đó tịt luôn. Phải tới khi ra nhà tù, vào trại tị nạn, mãi mãi sau đó, tôi mới kết thúc nổi câu văn: Một thành phố mà tôi đã chết ở trong, nay sống lại, chỉ để kể về nó… Đêm Thánh Vô Cùng * Hay câu này. Mãi sau này, khi vô tình nghe bản nhạc Kẻ Ở Miền Xa, Gấu mới nhận ra một trong những song sinh của nó. Những ngày Mậu Thân căng thẳng, Đại Học đóng cửa, cô bạn về quê, nỗi nhớ bám riết vào da thịt thay cho cơn bàng hoàng khi cận kề cái chết theo từng cơn hấp hối của thành phố cùng với tiếng hỏa tiễn réo ngang đầu. Cái nỗi nhớ bám riết vào da thịt thay cho cơn bàng hoàng khi cận kề cái chết, thì có khác chi: Ngoài kia súng nổ đốt lửa đêm đen, tầm đạn thay [cho] tiếng em? * Thí dụ như câu cuối cùng trong truyện Nắng mới trong rừng xuân: "Đôi bạn tay cầm tay, nhìn nhau yên lặng, trên đầu gió rì rào trong cành thông như tiếng than vãn của buổi chiều". Tuy câu ấy không phải hoàn toàn dở nhưng bây giờ đọc lại tôi vẫn ao ước rằng không có thì hơn, hoặc có nhưng đừng "văn vẻ", "sáo" quá như thế, giản dị hơn như những câu trong các tiểu thuyết sau này của tôi, viết chỉ cốt tả đúng cảm giác, đúng những nhận xét của mình; điều cần không phải là câu văn hay mà ở chỗ cảm giác, nhận xét của mình có gì hay không, đặc biệt không. Nhất Linh: Viết và đọc tiểu thuyết. * Những câu văn ở trên, bảo rằng văn vẻ quá, và là một lầm lẫn thì... sai. Cái văn vẻ của nó, là do đời sống [theo nghĩa "cơ may"] ban cho. Giả như Gấu không nhớ cô bạn đến như thế, giả như không có những tiếng xèo xèo của những trái hoả tiễn bay ngang đầu như thế, làm sao có câu văn trên ? *
- Mỗi người, ông và nàng, cầm một đầu tấm thảm. Nàng ngửa mặt ra phía sau, vung cao hai tay như trên một cây đu, nàng quay đầu để tránh bụi bay mù, nàng nheo mắt và cười ha hả phải không? Phải vậy không ông? Tôi biết thói quen của nàng quá mà? Sau đó hai người đi lại phía nhau, gấp tấm thảm lại thoạt đầu gập đôi, sau đó gập tư, và trong lúc làm việc đó, nàng luôn miệng nói đùa và nô giỡn chứ gì? Phải vậy không ông? Phải vậy không ông? Bác sĩ Zhivago [VN thư quán] Đây có lẽ là đoạn tuyệt vời nhất, ít ra là với Gấu, của cuốn tiểu thuyết. Anh chàng VC Nga, Người Thép, Strelnikov, bị Đảng săn lùng làm thịt, trở về căn nhà ngày nào của mình, gặp Zhivago. Hai người đàn ông tranh nhau nói về người đàn bà. Câu văn trên Gấu đọc, là nhớ liền, không làm sao quên được. Có một cái gì đó, ở trong câu văn, một hình ảnh nào đó, làm Gấu nhớ hoài. Chỉ tới khi về già, Gấu mới hiểu. Gấu đã từng tưởng tượng ra cảnh này. * Đoạn ngay trên, về chủ nghĩa Mác, về nước Nga, về thế kỷ hung bạo, qua hình ảnh của Lara, mà chẳng tuyệt vời sao? Tôi hay lui tới khu nhà kia và thường gặp nàng ở đó. Nàng còn là một thiếu nữ, một cô bé, nhưng đã có thể đọc thấy trên vẻ mặt và ánh mắt nàng tư tưởng căng thẳng, nỗi lo âu của thời đại Tất cả các đề tài của thời đại, toàn bộ nước mắt và sự hờn giận của thế kỷ, tất cả những thôi thúc, toàn bộ nỗi thù hằn chồng chất và niềm kiêu hãnh của thời đại đều được ghi trên khuôn mặt và trong dáng điệu của nàng, trong sự pha trộn giữa tính ngượng ngùng thanh tân và sự cân đối táo bạo của nàng. Có thể nhân danh nàng, qua đôi môi nàng mà đưa ra lời buộc tội thế kỷ. Ông phải đồng ý với tôi rằng đó không phải là chuyện tầm thường. Đó là thứ giống như một thiên chức, một phẩn thưởng quý giá. Phải có cái đó từ lúc bẩm sinh, phải có quyền mới được hưởng cái đó. * Ôi chao, "có thể nhân danh nàng, qua đôi môi nàng, mà đưa ra lời buộc tội thế kỷ". * Ôi chao, Hai Lúa lại nhớ Bông Hồng ở làng Thanh Trì, Thanh Lạng, Quốc Oai, Sơn Tây, của thằng bé mắt lác [lé], tức Hai Lúa ngày nào . Cô con gái địa chủ bị cả một miền đất bỏ đói, khát, bịnh, trong căn nhà của bố mẹ cô để lại, sau khi hai ông bà bị đấu tố đến chết. Cô gái khát quá, cố vượt "tường lửa", bò ra ao làng, ngay đầu ngõ, nhưng vừa đến bờ ao, là đi luôn. Lần Hai Lúa về lại Bắc, về lại làng, hỏi, bà chị nói, Hai Lúa cảm thấy chưa bao giờ thù ghét cái làng của Hai Lúa như là lần đó. Và cũng chính trong cơn đau đớn để cho lòng thù hận lấn áp tất cả, Hai Lúa nhớ ra tên họ đầy đủ của cô. Luôn ánh mắt của cô, lần gặp gỡ cuối cùng, Hai Lúa về làng trước khi bỏ vào Nam. Đó là ánh mắt nói, anh đi đi, hãy cố mà tự cứu lấy thân, đừng bao giờ trở về làng này nữa. Và nói, tên của tôi là Trương Thị Hồng. Sống ở trên đời, thèm miếng thịt kẻ thù, là vậy. Không thèm, không làm sao nhớ ra tên của Cô Hồng Con. * Mi đâu có thương ta. Mi thương con bé con mười một tuổi, là ta, từ đời thuở nào. Và Hà Nội của mi, ở trong con bé đó! * Khi Gấu quen, cô bé mới mười một tuổi, chưa có núm cau. Chưa có gì, chỉ có một nỗi buồn Hà Nội, ở trong đôi mắt thăm thẳm. Như lạnh lùng tra hỏi: anh yêu tôi hay là anh yêu Hà Nội? Vừa ra ý ỡm ờ: anh yêu tôi, vì tôi độc? Và đẹp? Vĩnh Biệt * Bác sĩ Zhivago [VN thư quán] * Ôi chao, "có thể nhân danh nàng, qua đôi môi nàng, mà đưa ra lời buộc tội thế kỷ". * Milosz, trong một bài viết về Pasternak, cho rằng, người đọc thật khó cưỡng lại ham muốn trộn lẫn số phận của hai nhà thơ Nga, Mandelstam và Pasternak, một chết trong trại tập trung và một sau cùng sống sót. Một may, một rủi. Nhưng, chữ tài liền với chữ tai, theo Milosz, trong thơ Mandelstam, có một cái gì giống như tiếng đàn của Thuý Kiều, đã tiên đoán phần số của ông. [Có một cái gì đó, trong thơ Mandelstam, được cấu trúc một cách thật là trí thức, giống như một thứ bùa chú, yểm lên nhà thơ. And yet there is something in Mandelstam's poetry, intellectually structured, that doomed him in advance]. Chính những lời chúc mừng, xen lẫn lo sợ cho NHT, khi ông vừa xuất hiện, như đã tiên đoán, những vùi dập mà ông đang gặp phải. (1) Chúng ta hãy đọc lại Những Ngọn Gió Hua Tát, là thấy cái gọi là được cấu trúc một cách trí thức, giống như một thứ bùa chú, yểm lên NHT. Có vẻ như giữa NHT và Nguyễn Chí Thiện, có gì na ná như Mandelstam và Pasternak. NCT, do lựa chọn vận rủi, là trại tù, nên sau cùng lại sống sót. Còn NHT? Số phận nào ông đã lựa chọn cho ông: Thôi đành thuận buồm thuận gió? Hay là.... Nên nhớ, Milosz, và trước đó, Nabokov, cả hai đều coi Pasternak là một nhà văn Xô Viết. (1) Xưa rồi Diễm ơi! NQT Hà Nội, Thiệp và Gấu 3 Mẹ tròn con vuông? Theo Gấu, mẹ tròn liên can tới chuyện vượt cạn, [đàn ông đi biển có đôi, đàn bà vượt cạn mồ côi một mình], tức là, cầu mong người mẹ không gặp những nguy hiểm, rủi ro khi sanh con, con vuông, cầu mong đứa bé lành lặn, bình thường như mọi đứa bé khác, không có dị tật. Nếu đúng, thì là đàn em của Gấu. Băng của ông gồm Dương Phục, Phạm Quang Chiêu, Trịnh Ngọc Toản... và Nguyễn Quốc Sỹ, đứa em trai đã tử trận của Gấu. Còn Leyna Nguyễn? Gấu không quen, nhưng thật thân với một người cùng quê của cô. Người này, nói đặc sệt giọng Quảng Trị, một nữ văn sĩ nổi tiếng ở trong nước. Đẹp hơn Leyna Nguyễn, thế mới ác. Kiêu lắm. Nhớ lắm! NQT * Gấu hiểu nghĩa của cụm từ "con vuông", lần Gấu Cái sinh Gấu con đầu lòng. Vừa tỉnh dậy, bà hỏi, thằng bé hả? Gấu gật đầu. Bà hỏi tiếp, nó sao? Gấu nói, nó bình thường, OK. Bà yên tâm, ngủ tiếp. * Trong DVD có bài hát Chiếc Lá Cuối Cùng, do Bảo Yến ca. Cô ca đúng như tác giả bài hát lo sợ, nghĩa là thay vì "đêm qua chưa", thì là "đêm chưa qua mà trời sao vội sáng". Nhạc sĩ Tuấn Khanh, trong một chương trình vinh danh ông do Thúy Nga thực hiện, đã từng ca cẩm, và Gấu cũng đã từng lèm bèm, về vấn nạn lớn "qua chưa" vs "chưa qua", bữa nào rảnh tìm lại hầu bạn đọc. Tuy nhiên, giọng hát của Bảo Yến mới là điều Gấu muốn trình ra ở đây. Giọng khàn khàn thật hợp với bài hát, và còn làm Gấu nhớ đến lần đầu tiên được nghe tay ca sĩ Đức Quỳnh [?], chủ phòng trà, ca nhạc, ở bên trên một rạp ciné ở đường Cao Thắng, phía gần bên Hồng Thập Tự [rạp Việt Long?], những ngày Gấu mới vô Sài Gòn. Tay ca sĩ này có một giọng khàn nặng, giống như của một tay bợm nhậu, hoặc ghiền thuốc lá, hoặc thuốc đen. Giọng hát gằn gằn, "Đệm quạ chựa... ", Gấu lúc đó còn trẻ măng, nghe rởn tóc gáy! Liền sau đó, lại hân hạnh được nghe Louis Amstrong thổi kèn đồng, trong chuyến lưu diễn của ban nhạc Jazz nhằm "cho nước gà nhà", Ngô Đình Diệm. Mỗi lần ngưng thổi, sủa giọng khàn khàn, như khạc, như nhổ ra âm thanh. Bạn C nghe mê quá, về nhà, mỗi lần tắm là mỗi lần "mô phỏng", bà hàng xóm sang hỏi bà cụ, cậu Ba hình như bịnh hay sao... Ôi chao, mới đó mà đã sắp sửa đáp chuyến tầu chót rồi!
 Gửi mail, hỏi, "em" trả lời,
của em đó, nhưng em không hiểu, ai đưa nó
ra hải ngoại.
"Truyện của em khác với mấy người kia. Độc giả cũng không ưa...," có lần mail tâm sự, khi bị gặng hỏi [Có thương ai/anh chưa...] * Leyna Nguyễn? Gấu không quen, nhưng thật thân với một người cùng quê của cô. Người này, nói đặc sệt giọng Quảng Trị, một nữ văn sĩ nổi tiếng ở trong nước. Đẹp hơn Leyna Nguyễn, thế mới ác. Kiêu lắm. Nhớ lắm! NQT
|