Gấu không được hân hạnh trở về lại đất Bắc, như tù cải tạo, chiều cuối năm qua xóm nghèo, thấy lòng mình ảm đạm, kẻ tội đồ biệt xứ, về ngang cố quận, ngây ngô dọ hỏi bóng tối sâu thẳm... [Thơ TTT].

Ở tù trong Nam, Gấu Cái bận lo kiếm tiền nuôi con, nuôi chồng trong tù, việc thăm nuôi thường do bà cụ Gấu. Gấu Cái có vài lần cố gắng đi thăm, như lần ở Phạm Văn Cội, hai vợ chồng chạy qua nhà dân, hay lần ở Đỗ Hải, lần đầu tiên khi biết Gấu bị tống lên đó. Gấu đã kể qua.
Do đói quá, tuy có Nhà Hội, nhưng Gấu chẳng nghĩ tới, vả chăng, đang bị án "tù trong tù", có cũng như không.
Thành thử Gấu chưa từng trải qua một lần nào cái cảm giác sống một đêm Nhất Dạ Đế Vương, trong Túp Lều Lý Tưởng, hay Nhà Hội, của trại tù VC.
*
Lần bị bắt đúng lúc có chuyến vượt biên đường bộ, ngả Căm Bốt. Gấu Cái cho thằng lớn đi thế. Gấu được tin, trước khi bị đưa đi tập trung cải tạo. Bà cụ đi thăm, vừa vui vừa buồn, đưa cái hình thằng lớn chụp trước Tòa Đô Chính, trước khi từ giã Sài Gòn, nói nhỏ vô tai Gấu, nó đi thoát rồi.
Nhìn bức hình, Gấu nhận ra, đúng chỗ đó, nó đã từng chụp hình, bức hình polaroid có thể nói là đầu tiên tại Miền Nam, do tay Horst Faas chụp, khi anh chàng Đức này vừa từ trên văn phòng hãng AP, ở phía bên trên Passage Eden xuống, đang tính thử cái máy chụp đầu tiên ở Sài Gòn của anh ta.
Hóa ra không. Thằng nhỏ bị bắt, đưa từ biên giới về Sài Gòn, giam tại khám Chí Hòa. Lúc Gấu đi Đỗ Hải, là Gấu Cái đang tất tả lo cho nó, thành thử chẳng có ai đi thăm, bà cụ đâu biết Đỗ Hải hay Bến Hải hay Cà Mâu, đến khi hỏi ra, thì đã mấy tháng trời, Gấu vừa đói, vừa lo, không biết gia đình như thế nào, thế là liều lĩnh vượt trại. Khi Gấu Cái lên thăm, là lúc Gấu đang ở "tù trong tù."
*
Anh đang bị án tù trong tù. Khi gặp người thân, hãy tranh thủ ăn, còn bao nhiêu, về Tổ, tụi nó sẽ cướp hết.
Tôi đã kiểm tra, người nhà của anh giấu mấy trăm đồng ở trong mấy ký gạo. Lát nữa, anh lấy tiền đó ra, giấu thật kỹ. Số tiền này sẽ cứu mạng anh đấy.
Tay này, hoá ra biết Gấu. Sau đó, anh cho biết, có đọc Gấu.
Ôi chao Gấu, nhà văn, sướng là như thế đấy, sống sót là như thế đấy!
Bạn không thể tưởng tượng, lần gặp gia đình đó, nó bi hài đến thế nào.
Gấu Cái nói mặc Gấu Cái, Gấu Cái khóc mặc Gấu Cái, Gấu Đực tranh thủ nhét đồ ăn ngập miệng.
*
Cuốn truyện thuật câu chuyện hai anh em cùng mẹ khác cha, cả hai cùng yêu một cô gái, Zoya, cả hai đều cùng trải qua những năm tháng khủng khiếp tại một trong những trại tù Gulag.
Người kể chuyện, không nêu tên, một anh hùng huy chương trong cuộc chiến chống Hitler, đào thoát qua Mẽo vào thập niên 1980, và làm giầu tại đó, trở về lại Nga xô để thăm lại cái nơi chốn ở mãi tít phiá Bắc Siberia, nơi mà anh ta, và ông em, Lev, đã bị bắt giữ làm nô lệ khổ sai, từ cuối thập niên 1940 cho tới mãi sau khi Stalin chết.
Cả hai chẳng phạm một tội ác nào. Người kể chuyện bị bắt, như rất nhiều cựu quân nhân đã từng chiến đấu tại Đức, chỉ vì bị nghi ngờ là ngả theo phát xít [on suspicion of having been exposed to fascist] và ăn phải bùa mê Tây Phương, khi ở bên ngoài Đất Mẹ Liên Xô.
Lev, ông em, bị bắt vì đã ngợi ca Mẽo, ở nơi căng tin trường học, trong khi sự thực, anh ta dùng Mẽo, như là nickname, cho Zoya.