Với du khách, Miến Điện giống như một vương quốc thần tiên. Những người dưng [outsiders] làm sao biết số phận chừng 50 triệu dân lo sợ, chán nản, mất hết tinh thần, khi phải sống một trong những chế độ độc tài tàn khốc nhất trong thế giới.
G. Orwell đã từng viết về Miến Điện, từ những kinh nghiệm cùng kỷ niệm của ông, khi là một sĩ quan thuộc lực lượng Cảnh Sát Hoàng Gia Ấn Độ, vào giữa thập niên 1920. Những ngày ở Miến Điện, một thứ sách thánh về vuơng quốc thần tiên này. Nhưng người ta kể rằng, ông viết không phải một, mà một bộ ba, a trilogy, về Miến Điện.
Hai cuốn kia, là 1984 và Trại Súc Vật. Trong một xứ sở ngày nào là 1/3 vựa gạo của thế giới, 1/3 trẻ em tại đây bây giờ suy dinh dưỡng.
[Trích hình, và bài viết của Leslie Scrivener, trên Toronto Star, Chủ Nhật, Nov, 6, 2005].
*

Khi viết Cái Đẹp và Con Thú ở Miến Điện (tạp chí Điểm Sách New York, NYRB, số ra ngày 25 tháng Năm, 2000), Timothy Garton Ash cho biết, ông không thể viết tên những người mà ông đã gặp, bởi làm như vậy là đưa họ vào tù. Và bởi vì những nhà lãnh đạo đất nước này có những cái tên như trong tiểu thuyết của Orwell: Bí thư thứ Nhất, Bí thư thứ Nhì, thứ Ba… cho nên ông đặt cho những nạn nhân, và những người ông đã từng gặp gỡ bằng những "bí danh": U-1, U-2, Daw-1, Daw-2…
*
"Tôi là một người ăn chay," U. 5 nói. "Tôi ăn chay sau khi đi tù về. Ông biết không – Tôi ân hận phải nói với ông về chuyện này – Chúng tôi đã ăn chuột."
 -Nhưng làm sao nấu?
 -Chúng tôi chỉ phơi nắng cho khô, rồi cứ thế ăn sống.

 Ash sững sờ chiêm ngưỡng xứ sở thấm nhuần Phật giáo này. Ông thú nhận, chưa từng thấy một xứ sở đẹp như thế, và một chế độ xấu xa như vậy.
Theo ông, liên hệ giữa Cái Đẹp và Con Thú không đơn giản. Thật quá dễ dàng khi cho rằng, mặc dù thể chế chính trị, xứ sở này vẫn đẹp. Bởi vì đây là cái đẹp của một thế giới già nua, như là hậu quả của cách biệt, của suy thoái kinh tế (Miến Điện trước đây được coi là thúng gạo của Ấn Độ; bây giờ, chén thuốc phiện của thế giới). Của thể chế chính trị tồi tệ. Đây là một "diễm xưa" (the beauty of backwardness). Vẫn một diễm xưa xót xa như vậy, khi bạn du lịch vùng Đông Âu, trước đây sống dưới chế độ Cộng Sản. Ông gọi nó là nghịch lý về bảo thủ cách mạng (the paradox of revolutionary conservation).
Tuy nhiên, hậu quả trên là một ấn bản hư ruỗng, của cái cũ, thời còn thực dân. (Chúng ta hiểu tại sao một vài nhà cách mạng cựu trào Việt Nam năn nỉ Đảng cho được tự do ra báo tư như hồi còn mồ ma thực dân Pháp). Miến Điện vẫn đẹp một cách lười biếng, uể oải như trong tác phẩm của Rudyard Kipling. Nhưng thê thảm hơn, còn một thực tại tồi tệ, do nghèo đói, suy dinh dưỡng, hữu sinh vô dưỡng, cộng thêm trận dịch cuối thiên niên kỷ: AIDS và ma túy.
 Vượt lên trên tất cả là Cái Đẹp viết hoa: Aung San Suu Kyi.
 "Daw Suu", với những người bạn thân. "Phu nhân" (The Lady), với người dân Miến Điện.
*
Còn Đảng là còn Khổ,  
Hết Đảng là có Phở!