If a poet has any obligation toward society, it is to write well. Being in minority, he has no other choice.
[Hỡi tên thi sĩ kia, hãy làm thơ cho thật hay, nếu như mi có một bổn phận nào đó đối với đám người đông đảo kia.
Trong thiểu số đếm trên đầu ngón tay, mi đâu có một chọn lựa nào khác?].
J. Brodsky: To Please a Shadow: Hãy làm Hài Lòng một Cái Bóng

Bởi vì văn minh nào thì cũng có hạn, trong cuộc đời của mỗi văn minh, sẽ có lúc những trung tâm bị lung lay. Giữ cho không tan rã ra, không phải là những Xứ Đoài, Xứ Thượng, nhưng mà là ngôn ngữ. Đó là trường hợp xẩy ra với La Mã, và trước đó, với Hy Lạp. Giữ cho đừng rã ra, sẽ do người ven biên đảm trách. Ngược hẳn với niềm tin phổ thông, ven biên không phải là nơi thế giới tận cùng, mà là nơi nó mở bung ra, và toả sáng.
Because civilisations are finite, in the life of  each of them comes a moment when centers cease to hold. What keeps them at such times from desintegration is not legions but languages. Such was the case with Rome, and before that, with Hellenic Greece. The job of holding at such times is done by the men from the provinces, from the outskirts. Contrary to popular belief, the outskirts are not where the world ends - they are precisely where it unravels.
Joseph Brodsky: The Sound of the Tide [Tiếng Triều: Dẫn vào thơ Derek Walcott, Poems of the Caribean].

---

... and either I'm nobody, or I'm a nation.
... hoặc ta chẳng là ai, hoặc ta là quốc gia.
Derek Walcott

---

Viết lớn là ngồi xổm lên công chúng. [Bởi chưng] cơn hấp hối của nó là từ trong xương trong tuỷ mà ra.
[Much great writing has no need of the public dimension. Its agony comes from within].
Rushdie: Ghi về Viết và Nước.

---

---

Cuốn sách quí giá nhất của tôi, là tờ thông hành.
Salman Rushdie 

Trước 30 tháng Tư, đi đâu, Gấu cũng phải thủ đủ ba bửu bối, là thẻ căn cước - tức thẻ chứng nhận là một công dân miền nam cộng hòa - giấy chứng nhận hợp lệ tình trạng quân dịch, và một cái thẻ nhà báo quân đội. Đúng vào ngày 30 tháng Tư, sau này, khi phải nhớ lại, Gấu như vẫn còn thấy trước mắt hình ảnh một người lính VNCH ở ngay đầu ngõ, anh cởi vội bộ quân phục [Ôi cái cảnh tượng giã từ cuộc chiến, nhổ đánh phẹt vào nó, mới đẹp làm sao!], chỉ giữ lại cái quần xà lỏn, cái áo thun, và nhập vào đám người nhốn nháo trên đường phố Sài Gòn. Như một phản xạ rất ư tự nhiên, Gấu bèn bắt chước, nghĩa là đốt bỏ ngay hai món đồ nguy hiểm, chỉ giữ lại tấm thẻ căn cước, như muốn "phân bua" với một ông VC vô hình nào đó: Trình mí ông, tui chỉ là một phó thường dân.

Sau ba ngày học tập cải tạo tại chỗ, nghĩa là tại ngay cơ quan Bưu Điện Sài Gòn, khi bước ra, Gấu không còn một tờ giấy tùy thân,và sống trong trình trạng bất hợp pháp như thế đó, cho đến ngày bỏ chạy quê hương.

[Đúng ra, là, cho đến ngày nhận tờ giấy ra trại]

Sau này, khi thi đậu quốc tịch, và được phát thẻ công dân Canada, Gấu gọi điện thoại về Sài Gòn báo tin cho Bà Trẻ, bà mừng quá, nói: Bây giờ, cháu lại là người rồi!.

Nhưng - đúng như Rushdie hùng dũng tuyên bố ở trên - giây phút  sung sướng nhất, hạnh phúc nhất và cũng quí giá nhất đối với Gấu, đó là lúc cầm tờ giấy thông hành, với cái mác công dân Canada, trình cho tay kiểm tra tại phi trường, trong chuyến đi thứ nhất trở lại quê hương Lào, xum họp cùng mấy đứa nhỏ. Đến lúc đó, mới thấm câu của Bà Trẻ của tui, bây giờ mi mới lại là người.

Câu nói của Rushdie, là trong bài viết "Hãy bước qua lằn ranh này". Ông nói thêm, như tất cả những lời tuyên bố hùng dũng, nó có vẻ cường điệu. Tờ thông hành, nói cho cùng, chỉ là một món đồ tiện dụng, lẽ dĩ nhiên, nó đòi hỏi một chút chăm sóc nào đó: Đừng để quá hạn, đừng làm hư hỏng...  A passeport is no big deal.... It's just ID. Một tấm giấy thông hành thì có ghê gớm chi đâu, chỉ là một thứ căn cước cá nhân.
Đúng rồi, nó chỉ là một tờ căn cước. Nhưng với Gấu tui, và có thể nói, với cả một miền đất, sau ngày 30 tháng Tư, chúng tôi đếch có thẻ căn cước, và được gọi chung bằng một từ, ngụy.

Cho tới khi Gấu tôi có được tấm thông hành  Canada,

Nhân đây cũng xin được nói lời cảm tạ đất nước đã cưu mang Gấu tui trên mười năm trời, kể từ ngày lên máy bay, rời trại chuyển tiếp Panat Nikhom ở Thái Lan, với tờ giấy mầu vàng "landed immigrant" [di dân thường trú], vượt hai đại dương, tới thành phố Toronto, vào đúng một ngày bão tuyết, trận bão tuyết khủng khiếp nhất kể từ 40 năm, theo như báo chí địa phương lúc đó, 44 độ âm. Đó là ngày 23 tháng 11 năm 1994.

Trên mười năm trời, mới thỏ thẻ một lời cám ơn, liệu như vậy là quá trễ chăng?

Trong một câu chuyện mà Gấu tôi đọc từ hồi còn nhỏ, [hình như trong tập "Những Tâm Hồn Cao Thượng" do Hà Mai Anh dịch từ một tác giá Ý, De Amicis (?)], có một cô bé bị câm, được một bác sĩ chữa trị. Một đêm nọ, cô bé trong lúc cố tập nói, bất thình lình âm thanh phát ra. Thế là cô bé cứ âm thầm ngậm những âm thanh đầu tiên đó, đợi tới sáng, khi vị bác sĩ tới giường cô, bấy giờ cô mới thốt lên mấy âm thanh mà cô tập nói suốt trong đêm: Con cám ơn bác sĩ.

Trường hợp của Gấu tôi cũng tương tự như vậy, nhưng không phải những âm thanh đầu tiên, mà có thể, cuối cùng, của một người già cảm thấy mình sắp sửa đi hết cuộc đời.

---

"... Một lần, tôi hỏi một nhà văn cũng thuộc loại bảnh của miền nam nước Mỹ, Eudora Welty, rằng liệu Faulkner có giúp bà tí ti nào không, bà trả lời, không là không, một tí cũng không. "Cứ như thể có một ngọn núi to tổ bố ngay ở bên hàng xóm. Thật cũng tốt, rằng ngọn núi sừng sững ngay kế bên như thế, nhưng ‘nó’ chẳng giúp đỡ được gì trong việc viết lách".
Salman Rushdie": Ảnh Hưởng

Tình cờ giở một tờ Ngưòi Nữu Ước cũ, Tin Văn gặp một bài viết về nữ văn sĩ Eudora Welty này, mà tác giả bài viết, Claudia Roth Pierpont, gọi là một Phu Nhân Tuyệt Hảo [a Perfect Lady] của miền nam, một thứ "patron saint" của Mississipi. Xuất bản cuốn tiểu thuyết đầu tay vào năm 26 tuổi, và trở thành một "monument", của tiểu bang Mississipi. Giải văn chương Pulitzer, huy chương Tự Do của tổng thống, tên của bà trở thành tên thư viện thành phố quê hương, ngày sinh là ngày lễ của tiểu bang... một thứ của hiếm mà miền nam dâng tặng cho Mẽo quốc [a living exemplar of the best that a quaint and disappearing Southern society still has to offer].
Chúng ta tự hỏi tại làm sao Faulkner lại bị quê hương Mẽo của ông ít đọc. Theo Gấu tôi, lý do là, Faulkner có thể là người đầu tiên la to: Yankees go home!, và sau này cứ thế vang động trên toàn thế giới, nhất là vào những ngày chiến tranh Việt Nam, và bây giờ, tại Iraq....

và để gửi đi từ
phương này một tiếng nắng reo vì
bạn cứ hay chào tạm biệt bằng
câu: “Gửi cho chút nắng Sài gòn”.
Nguyễn thị Khánh Minh: Buổi sáng đọc báo

Đây cũng là lý do, theo một ông bạn văn của Gấu, giải thích, về trường hợp Gấu tui xin làm đệ tử Faulkner:Trong tiềm thức của mi, vẫn ẩn tàng một tên Yankee xâm lược, và mi cảm thấy nhục nhã vì thế, ngay từ những ngày đầu được nắng miền nam sưởi ấm.
Đây là điều Rushdie không nhận ra, khi giải thích tại sao Faulkner lại là ông thầy của nhiều nhà văn, thí dụ như Garcia Marquez, và được rất nhiều độc giả từ rất nhiều quốc gia trên thế giới tìm đọc: Trừ ở Mẽo.

---

talawas bị tường lửa?
Phỏng vấn giáo sư Trịnh Xuân Thuận
Tưởng Niệm Roland Barthes
Chúng ta viết cho ai?
Nếu đi hết biển
Phỏng vấn Mạc Ngôn
Đọc "Phong nhũ phì đồn"
Phỏng vấn Rushdie