Điều khó hiểu của cái cực ác

Tôi không tài nào hiểu làm sao cái điều tệ của con người lại có thể tạo nên được một tác phẩm yêu thương. Đó là nỗi ám ảnh bệnh hoạn bám dai dẳng theo tôi bắt tôi phải đặt câu hỏi này. Tên cảnh sát mật vụ SS đứng đầu trại tập trung, ngày thì tra tấn tù nhân, tối về nghe nhạc du dương với con cái, đọc thơ văn lãng mạn. Tôi không làm sao hiểu và cũng chẳng ai giải thích cho tôi, cả ông Lacan, cả những người chuyên giải mả các cấu trúc, không một ai giải thích cho tôi được. Không một cố gắng để hiểu bí ẩn to lớn này của tâm hồn con người. Tôi không tin bộ óc có hai phần, phần xưa và phần... Chỉ là chuyện đùa. Nếu gần bên phòng hơi ngạt, người ta chơi một bản nhạc của Bach, thì cho phép tôi có một nhận xét hoàn toàn ngu xuẩn: tại sao âm nhạc không lên tiếng nói không? Nó cứ hằn trong tâm trí tôi mãi. Tôi đã 75 tuổi (năm 2005) tôi sắp chết mà cũng chưa hiểu. Âm nhạc không lên tiếng nói không, tranh vẽ cũng không lên tiếng nói không, thơ văn cũng không lên tiếng nói không. chỉ còn lại câu hỏi của các câu hỏi.

Đó, người ta vẫn nghe cải lương, vẫn nghe “mưa vẫn mưa rơi...” và người ta vẫn làm dự trù kế hoạch 68 dù biết thành phố đó toàn người quen của mình, học trò, bạn bè, thân thích.

Vì thế cái đẹp chẳng cứu được gì... Cái đẹp là cái cuối cùng bám vào để nói rằng có một cái gì đó còn có thể cứu được thế giới xấu xa người ăn thịt người này. Nếu không còn cái đẹp thì chẳng lẽ con người ở trong hố với sư tử sao?

Đó, gởi bác.

[Độc giả Tin Văn]
*
And  let my works be seen and heard
By all who turn aside from me…
Pushkin, The Prophet 

Đối với nhà văn, mất mát là thu nhập, Guenter Grass nói, về tai ương khủng khiếp giáng xuống dân Đức.
Trong nhiều năm sau 1975, Gấu vẫn thường tự hỏi, về mình, về người, và về TTT: giả như ông không trở về Đất Bắc như người tù, thì làm sao lại ‘làm được thơ’, ở một nơi chốn không thể làm thơ.
Milosz nói đến những bài thơ của ông, làm ở ‘hậu môn thế giới’, Kertesz, khi ông nói đến chút mặt trời trong địa ngục, là cũng cùng một kinh nghiệm như vậy?
Còn nhớ, thời gian TTT bị gọi động viên, và ra  trường, được điều về làm gác kho xăng, một lần ngồi Quán Chùa với Mai Thảo, nhắc chuyện trên, ông có vẻ buồn, chứ không mừng cho bạn mình: giá mà ‘nó’ đi lính, thứ kia kìa, thì chắc là sẽ ghê lắm đấy!
Đẩy cho đến tận cùng suy nghĩ trên, nhân ngày giỗ đầu [nhân ngày giỗ thứ nhì. NQT], và nhân ý kiến cho rằng, ông đã thoát, đã đạt, đã ngộ, thì, một ông TTT như thế liệu có ích chi, cho cả một độc giả bây giờ, [And  let my works be seen and heard/ By all who turn aside from me…Pushkin, The Prophet], hay cả một nửa độc giả, trước đây?
Nói rõ hơn, như khi ông trả lời Lê Hữu Khoa, làm sao lại viết, như chưa có gì xẩy ra, chúng ta phải hiểu câu này như thế nào?
Liệu, chính cái việc gác cây xăng, chưa từng bắn một phát súng [như ông đã có lần tự trào], đã khiến ông không thể nào viết, lại viết?
Và, giả như ông, đã từng bắn rất nhiều phát súng, thì sao?

*

Akhmatova, với Bà, nghệ thuật và đạo đức là một, đã nhìn thế kỷ ‘thực’, the ‘real’ century, - trong đó, Con Người, từ chối hình ảnh của nó, và cố tìm cách biến mất - như là một cái bóng từ từ xuôi theo dòng Neva, dọc hai bến bờ, kè đá, lịch sử của nó. Cô độc như chưa từng cô độc, giữa cả đám nghệ sĩ, bà tiên đoán điều ghê rợn, the horror, và trở thành một Cassandra tân thời. Viết Kinh Cầu, vào thập niên 1930, khi đứng xếp hàng trước nhà tù, mỏi mòn chờ tin đứa con trai, bị kết án tử hình, bà viết một tác phẩm đầy ám ảnh, về sự thống hối, repentance, của đám nghệ sĩ, trước Cách Mạng.

Làm sao thống hối, nếu không phạm tội?
Nếu không bắn một phát súng?
Theo Gấu, cái sự TTT không thể viết lại được một phần lớn, là do ông sạch quá, tiết tháo quá, cương trực quá.
Đúng như Milosz đã từng nhận xét, về nhà thơ bẩn của thế kỷ: Nếu mi không bẩn, ta đâu có giao cho mi cái trọng trách cứu chuộc thế gian?
*
Ông anh chỉ có một. Khác hẳn “thằng em”.
Có mấy thằng cha Gấu?
Có rất nhiều, và toàn thứ cà chớn!
*
Về cái vụ bẩn này, nhà thơ Nobel vừa mới mất, Milosz, có nói tới, trong một "ẩn dụ" rất ư là tuyệt vời, và chỉ những ai đã từng sống ở trong một chế độ toàn trị mới viết ra được. Một phần nào, ông được Nobel là nhờ vậy.
Ông kể chuyện một nhà thơ của thế kỷ 20, cuối đời nhìn lại, thấy mình bẩn quá, bèn chui vô bồn tắm, dùng xà bông thơm kỳ cọ, cho văng tất cả những cái bẩn đi.
Kỳ mãi, kỳ mãi, vẫn không hết, và ông ngộ ra, số phận của ông là như vậy.
Bởi vì, nếu ông ta sạch,Thượng Đế đã không giao cho ông ta "nghĩa cả" đó, và nhân loại cũng đếch cần đến ông ta. (1)
Là nhà thơ bẩn của thế kỷ. Sướng thật!

Nhưng phải những nhà văn sống ở "giữa hai lằn đạn", như nhà văn Do Thái, Amos Oz, mới ngộ ra, sạch, là nguy hiểm chết người!
Mới sống cái kinh nghiệm giao lưu hoà giải bi thương nhất của thế kỷ: Ngủ Với Kẻ Thù. Sleeping with the enemy.
Mời một ông nón cối, hay một cô văn công vô nhà, chưa ăn thua gì hết.
Phải "ngủ" với luý, hay với ẻn, thì mới "giải oan cho cuộc biển dâu này" được!
Mấy ông VC sẽ nói: Thì vẫn kinh nghiệm "tam cùng" của tụi tớ!
Nhưng ngủ với luý hay với ẻn, mà không yêu, cũng vứt đi.
"Khi người ta yêu, người ta không phản bội", một nhân vật của Oz phát biểu.
Nhật Ký