Aujourd'hui, Kurtz est encore ici, au fond de notre forêt intérieure indisciplinée et de la nuit de nos ténèbres. Et nous sommes toujours en lui. Bertrand Russell fut le premier à prévoir que ce grand récit de Conrad résisterait énergiquement au temps. Pour Russell, c'est celui dans lequel est le mieux traduite la vision du monde de son grand ami Conrad, un écrivain qui s'imposait une forte discipline intérieure et qui considérait la vie civilisée comme une dangereuse promenade sur une mince couche de lave à peine refroidie qui, à tout instant, peut se briser et englouutir l'imprudent dans un abîme de feu. Cette conscience des diverses formes de démence passionnée à laquelle les hommmes sont enclins était ce qui pousssait Conrad à croire aussi profondément à l'importance de la discipline.
Kurtz hiện giờ vẫn sống ở đó, ở Hà Lội. Nơi thăm thẳm, thâm sâu của một cõi thả lỏng mọi tội ác, và của đêm đen dài dằng dặc của chúng ta. Nếu Âu Châu có một hậu hiện đại, như là một thứ kỷ luật để mà con người ở đó bắt họ phải nhìn thẳng vào tội ác Lò Thiêu, thì Mít chúng ta cũng phải có riêng cho mình, một thứ kỷ luật hậu hiện đại!
*
Hậu hiện đại gì cái thứ "quái trạng", cãi nhau hàng tôm hàng cá đó?
Joseph Conrad adhérait à la tradition la plus ancienne, selon laquelle la discipline doit venir de l'intérieur, puisqu'il s'agit d'une force mentale émise par notre propre génie du lieu, le genius loci, autrement dit nous-mêmes. L'homme ne se libère pas en donnant libre cours à ses impulsions et en se montrant changeant et incaapable de se contrôler, mais en soumettant la force de sa nature à un projet prédominant, à un code mental d'acier qui sache éliminer sa liberté la plus sauvage et le situer dans le cadre d'une vie disciplinée, en faisant appel aux desseins intérieurs du génie du lieu.
*
Bien qu'il n'ait jamais disparu, le courant brun qui coulait rapidement du cœur des ténèbres vers la mer en nous emportant sur le fleuve Congo est de retour. Et avec lui revient le personnage de Kurtz qui, lui non plus, n'a jamais disparu, ou s'il l'a fait, il était « parti très loin, comme dirait Kafka, pour rester ici ».
Thì, tất nhiên, nó chẳng bao giờ biến mất, cái dòng nước đục ngầu, đỏ như máu, của sông Hồng, chảy từ trái tim của bóng đen, là thành phố Hà Nội, ra biển, đưa chúng ta dạt dào lưu vong, sau khi thoát hải tặc Thái lan, mãi tít tới miệt Công Gô, và, ăn Tết Công Gô xong, lại trở về.
Và cùng về với nó, là nhân vật Kurtz; anh này, tất nhiên, cũng chẳng hề biến mất, hay là, nếu anh ta làm như thế, “anh ta đi rất xa, nói như Kafka, để ở lại đây”.
Ui chao, nghe cảm khái cứ như thi sĩ Huỳnh Văn Nghệ, và những đấng Yankee mũi tẹt, giang hồ khắp thế giới, đi đến đâu là biến nhà người, đất người thành bãi đánh hàng:
Từ thuở mang gươm đi dựng nước
Ngàn năm thương nhớ đất Thăng Long
*
Pourquoi ce roman est-il devenu un classique indiscutable et non Lord Jim, par exemple, qui est pourrtant, lui aussi, exceptionnel? Bien qu'il y ait des théories pour tous les goûts, j'ose croire que c'est moins à cause de l'influence d'Apocalypse Now ou de l'indubitable actualité de ses dénonciations du colonialisme que parce que Conrad y conçut un type de modèle narratif qui se répandit dans la littérature contemporaine.
Tại sao cuốn tiểu thuyết này lại trở thành một cuốn sách cổ điển, và điều này không còn phải bàn cãi chi nữa, mà không phải là Lord Jim, ngay cả cuốn này, cũng thật là đặc biệt, cũng một thứ ngoại hạng? Lẽ dĩ nhiên, chuyện này thuộc về nguyên lý cổ xưa, từ thưở có loài người: Rắm ai thì vừa mũi người đó, hay, lịch sự hơn, văn minh hơn, cứ có một lý thuyết, là có một khiếu thưởng ngoạn. Tuy nhiên, tôi dám nói, điều này không hẳn  là do ảnh hưởng của phim Tận Thế là Đây, hay những lời tố cáo đanh thép chủ nghĩa thực dân thuộc địa của Conrad, nhưng mà, Conrad, bằng cuốn này, đã đưa ra một kiểu mẫu tự sự và nó cứ thế tràn lan ra khắp một cõi văn chương thời hiện đại.