«Mais suis-je celui qui vit ici, / qui est retourné ici / qui y est retourné, retourné / et qui y retourne encore?», se demandait l'employé de bureau Bernardo Soares qui, comme M. Pessoa, ne quittait jamais Lisbonne et donc n'y retournait jamais...
Nhưng tôi là ai, phải chăng là kẻ sống ở đây, ở Sài Gòn/ Kẻ trở về đây/ Trở về, trở về/ Và còn trở về?
Tôi là kẻ chẳng bao giờ rời Sài Gòn, như tay nhạc sĩ họ Trịnh kia, nên chẳng bao giờ trở về.
J'y étais déjà venu avant d'y être jamais allé.
Tôi là kẻ đã từng tới Sài Gòn, trước khi  chưa từng tới đó.
*
Góc văn của Sài Gòn, như của Lisbonne, là Quán Chùa.
Cũng có con đường Tự Do, thay vì Rua da Prata, nhưng, bởi vì thiếu một góc biển của Lisbonne, cho nên cuối đường là bến tầu, với lòng mình phơi trên kè đá, với những ống khói tầu mệt lả, và ném mẩu thuốc cuối cùng xuống lòng sông, là ném cả hy vọng, cùng cuộc đời trôi theo, cùng muôn trùng những chuyến vượt biển, theo ngón tay trỏ của pho tượng Đức Thánh Trần.
*
Ôi chao, nhớ ơi là nhớ, góc quán, góc bàn, những cây me bên ngoài, khúc đường này là cuối con đường Gia Long, đầu kia, là Ngã Sáu Sài Gòn....
*
...vivre à Lisbonne comme s'il était une allumette froide tandis que les maisons de ceux qui l'avaient aimé tremblaient à travers ses larmes: Sống ở Lisbonne như thể nó là một cây diêm lạnh giá, trong khi những căn nhà của những con người yêu thương nó run rẩy qua những dòng nước mắt.
Ôi chao đúng cái cảnh Gấu chạy theo em mà nước mưa, nước mắt, nước mũi chảy ràn rụa:
Khi nàng đi được một quãng khá xa, đột nhiên tôi quay lại, và chạy theo, chạy thật nhanh. Tôi bắt kịp nàng, và hỏi, nàng còn yêu tôi hay là không. Nàng lắc đầu. Tôi bảo nàng nói. Nàng nói. Nàng nói thêm, nàng chưa hiểu tình yêu là gì. Tôi mệt và giận, muốn đánh nàng, bất chợt, tôi nhìn thấy tôi, trong tấm kiếng chiếc xe hơi đậu kế bên đường: đầu tóc rũ rượi, thở hổn hển, cánh tay trái lòng khòng, nước mưa rỏ trên khuôn mặt hốc hác, tôi đột nhiên nhận ra khuôn mặt thảm hại của tình yêu, tôi đột nhiên có cảm tưởng đã sống hết đời tôi, đã sống hết mối tình. Tôi bảo nàng đi về, tôi bảo tôi đi về. Tôi hiểu rằng tình yêu của tôi đối với nàng đã hết.
Tứ tấu khúc về Bông Hồng Đen và Sài Gòn
Parce que, même si c'est la première fois qu'on la voir, on a l'impression d'y avoir déjà vécu toutes sortes d'amours tronquées, d'illusions perdues et de suicides exemplaires.
Bởi là vì, ngay cả khi, lần đầu tiên bạn nhìn thấy Sài Gòn, bạn có cảm tưởng đã sống, ở trong đó, tất cả những cuộc tình cụt ngủn, những ảo tưởng mất đi, và những cú tự làm thịt mình đáng làm gương cho hậu thế

Như TTT cho biết, ông cho nhân vật chính  trong Bếp Lửa mượn tên thực của ông ở ngoài đời.
Chúng ta tự hỏi, liệu tình cờ, hay, bằng tiềm thức, ông đã linh cảm ra được sự liên hệ, giữa, Tâm-ngoài đời, Tâm Bếp Lửa, Tâm-Hà Nội-1954, rồi tất cả qui về một tâm thật ấm áp, có tên là…Bếp Lửa?
*
Gấu đã lèm bèm, nhiều lần, cái tên rất ư rắc rối, rất nhiều dây mơ rễ má.
Faulkner viết xong tác phẩm, không làm sao kiếm cho nó cái tên, cho đến khi từ tiềm thức, những chữ của Shakespeare, âm thanh và cuồng nộ bật ra, cùng với nó, là ý nghĩa của tác phẩm: Đây là một câu chuyện được kể bởi một tên khùng, đầy âm thanh và cuồng nộ, và chẳng có ý nghĩa gì cả.
Chúng ta tự hỏi, liệu những từ ‘âm thanh và cuồng nộ’, có, là để chờ cuốn tiểu thuyết? Chúng, sống xong định mệnh của chúng, trong thảm kịch Macbeth, chưa đã, chưa đủ, đòi sống thêm một lần nữa, thảm kịch Nam Bắc, đen trắng, loạn luân trong thế giới của Faulkner?
*
Nếu như thế, cái tên Trăng Huyết, của một truyện ngắn của Ngọc Minh, đã có cùng với người đàn bà đầu tiên của nhân loại. Nó liên quan đến chuyện kinh nguyệt của phái nữ.
Một lần qua điện thoại, Gấu kể lại cho tác giả nghe, cái cảm giác lần đầu đọc nó, khi vừa xuất hiện, không khí truyện ‘ma quái’ quá, NM trả lời, phần ‘ma quái’, anh có thể nhận ra được, trong gia đình em cũng có một người trải qua một thời kỳ ‘ma quái’, như anh 'đã từng trải qua', nhưng còn phần kia, tại sao trăng huyết, anh không hiểu nổi đâu.
*
Ôi chao, lại nhớ TL, trong Bụi.
Có lần cô than: Giá thầy là đàn bà, thì có phải dễ dàng biết bao!
*
Tên nhân vật chính Người Thứ Ba, của Greene, Harry Lime, là từ 'Graham Greene’ [lime greene], và từ “the ‘quicklime’, in which murderers were said to be buried”.
[quicklime, vôi sống, chôn theo cùng với những tên sát nhân]
*
Trăng Huyết có post trên Tin Văn, Gấu còn nhớ mài mại, câu chuyện ông anh và cô em cùng lớn lên, ông anh cứng cỏi, hung bạo, có lần đèo cô em đi chơi bằng xe máy, [xe đạp], làm em té, bị thương, đi cà nhắc, thành thử cô em cần tới ông anh, đủ hai ba thứ đường cần, anh là anh, là người yêu, là nguời bảo vệ, là người đền bù, vì làm em què dở, rồi ai lấy em?...
Thế rồi ông anh có bồ, cô em cảm thấy bị phản bội, cũng kiếm một ông bồ già, để trả thù. Tất cả những chuyện đó, cùng một lúc, xẩy ra vào lần đầu tiên cô thấy cô có kinh, vào đúng tuần trăng khủng khiếp đó.
Thành thử cái ông đặt sáng tác đầu tiên bằng cái tên Trăng Huyết, hoặc là ông không hiểu thế nào là trăng huyết, hoặc hiểu, nhưng vẫn coi đây là trăng huyết, theo nghĩa, tác phẩm đầu tiên của nhân loại, chăng?
Đông Phương Bất Bại chẳng đã ao ước, giá như là đàn bà, như Thánh Cô, thì hạnh phúc biết là dường nào!
Những lèm bèm về Trăng Huyết, ở trên, là do Gấu tưởng tượng ra, truyện chưa chắc đã như vậy.
*
Me xừ Tướng Về Hưu của NHT, sau khi góp phần xây dựng xong xuôi Địa Ngục ở...  trên trái đất, trước khi về hưu, bèn ghé thăm Sài Gòn. Tâm trạng cô đơn, không còn việc gì để làm, miền nam làm thịt xong rồi, đói no thì đã có cô con dâu lo, "phúc lợi" trông vào việc nuôi heo bằng thai nhi... không khí đó, "Tôi gục đầu lên nỗi buồn", có cái "air" văn chương miền nam.
Không phải tự nhiên mà có người nhận xét, không làm thịt được miền nam, không có những ông như NHT.
Khúc chót, chỉ gồm toàn những mẩu, những đoạn, những tờ thư lả tả... của Nỗi Buồn Chiến Tranh  khiến độc giả miền nam tự hỏi, không hiểu Bảo Ninh đã từng ghé mắt đọcTiếng Động của Thanh Tâm Tuyền?
Thiếu, là thiếu một...  tiếng hát, thí dụ, của... Gréco, "sang nhất", hoặc "mèng hơn", của Khánh Ly, của Lệ Thu... , ở trong thế giới NHT.
Chính vì thiếu, cho nên ông phịa ra tiếng hát thuỷ thần, để thay thế?
Nhật Ký Tin Văn
"Tình cờ", Gấu đọc bài viết của ông con, viết về ông bố, Nguyễn Đình Thi. Thời gian sắp đi xa. Những giấc mộng chót, áp chót...
Bài xoàng. (1) Ông con thua xa ông bố. Nhưng có một hai chi tiết thật tuyệt. Tin Văn sẽ scan bài viết, và đi một vài đường lèm bèm ở bên lề.
Cũng là một cách tưởng niệm, một ông anh, và qua ông mà có được, một vị thầy. NQT
(1): Xoàng. Khi nào hưõn, hưỡn, Gấu sẽ đi một đường về mấy ông nhà văn VC này, và cái nguyên nhân tại sao... xoàng!
*
Áp dụng vào trường hợp Nguyễn Đình Thi, liệu có thể nói, phần sáng suốt của ông là văn chương, phần u tối mụ người, là cố bám chút đỉnh chung? Và ông đã cố ‘souder’ cả hai lại với nhau?
Kinh nghiệm Nguyễn Đình Thi
*
Trong những giây phút cuối cùng trước khi từ biệt thế giới này của nhà văn Nguyễn Đình Thi, tôi có ghé vào tai ông hỏi nhỏ, nhưng rất dõng dạc, ông muốn được chôn ở đâu, góc nhà vườn Vĩnh Yên, hay nghĩa trang Mai Dịch? Nghe tôi hỏi như vậy, nhà văn Nguyễn Đình Thi cố gắng mở mắt ra nhìn tôi, rồi ông thều thào, thôi con ạ, tổ chức đã lo... đừng có làm trái lời...
Tôi hiểu, cho đến phút cuối cùng của cuộc đời, nhà văn Nguyễn Đình Thi vẫn là một cán bộ trung thành, luôn tuyệt đối chấp hành những ý kiến của tổ chức...
Nhà văn Nguyễn Đình Chính: Ngôi nhà sàn ở Phúc Yên
[Kỷ niệm 4 năm ngày mất của nhà văn Nguyễn Đình Thi. An Ninh thế giới cuối tuần, số 70, Tháng 5, 2007]
*
Và bỗng nhiên ông đổi giọng xưng hô mày tao hung dữ:
-Tao thích ở với bà con nông dân lao động. Họ không thớ lợ. Dễ chịu.
-Vâng. Nhân dân lao động. Giang hồ tứ chiếng. Cửu vạn. Làm thuê. Lưu manh trộm cắp. Đĩ điếm... Dễ chịu.
ÔngThi ngồi im.
*
Cuốn Mạc Xịt đầu tiên mà Gấu được đọc, là cuốn bằng tiếng Tây, trong tủ sách "Que sais-je?", Gấu nhón từ kệ sách của TTT, trong căn phòng của ông, trong, một hai lần, vắng ông, theo chân ông em vô, vì một chuyện lặt vặt gì đó.
Cứ như là đi vô thánh đường!
[Hai câu thơ :Khi anh đi anh đi vào sương đen/ Sương rất độc tẩm vào người nỗi chết
là trong một bài thơ TTT làm, treo trên tường, nơi bàn viết, thời gian sắp bị gọi đi Thủ Đức, hình như vậy. Không phải thơ đăng báo. Còn mấy câu nữa, nhớ đại khái, khi anh đi trời đầy sương mù, sương trên má em, trên đám cỏ, thành phố khuya dài, chùm áo cũ, chúng ta một mình, bơ vơ... ]
Cuốn sách mỏng chắc ông mang theo, từ Hà Nội, vì bên lề, có nhiều câu ghi chú, là những nhận xét, hoặc cảm nghĩ của ông, bằng tiếng Tây.
Tôi bỗng nhớ đến một lần bà cụ C. nói, hồi ở Hà Nội, mỗi lần chui vô Tàng Kinh Các, tức thư viện thành phố, là ông mò tới khu kinh điển Mác Xít, đến nỗi mật thám Tây phải ghi tên ông vô sổ bìa đen.
Không biết có phải ông biết thằng em chôm sách của ông, và cũng sách Mác Xít, khi thằng em cũng bắt đầu mê đọc sách, ông ban cho ba lời khuyên, trong có một, là từ kinh nghiệm của Nguyễn Đình Thi. Vừa đọc, vừa học, vừa dịch, vừa viết.
Cung cách viết trang Tin Văn, là vẫn trong tinh thần này, cộng thêm tí hồi tưởng, nhìn lại, trong khi chờ chuyến tầu suốt.
Cũng trong tinh thần đó, khi dịch tước "hiệp sĩ văn chương" của Steiner, "Extraordinary Fellow", Gấu bèn dịch là Nghiên Cứu Sinh, (1) vì nghĩ rằng, ông này, tuy là thầy thực, nhưng suốt đời đọc sách, không coi mình là một ông thầy, bởi vì với Steiner, thầy là phải cỡ Alain cơ. Mà Alain chỉ là một ông giáo làng!
Than ôi, một ông suốt đời thù ghét, chỉ một thứ, chủ nghĩa toàn trị, qua hai 'phát hiện' của nó, là CS và Nazi, mà lại ban cho ông ta cái chức tước Viện Sĩ Ưu Tú của Nhân Dân thì nhảm thật.
Đáp lời HN
(1) Sự thực, từ này do NTV đề nghị. Gấu thấy chí lý quá, bèn gật đầu!
*
Nhà sàn chú Thi ở Hưng Yên
Giấc đại mộng, viết  sử thi Điện Biên Phủ, của NĐT, sau những Xung Kích, Vỡ Bờ, làm Gấu nhớ đến những tác phẩm đã hoàn tất, nhưng không cho xuất bản của TTT, như Ung Thư, Thềm Sương Mù, không khí Miền Bắc, Hà Nội, và Đêm Xóm Lách Mịt Mùng, không khí Sài Gòn, Miền Nam.
NĐT là lớp đàn anh của TTT. Ông có một cuộc chiến chống Pháp, mà ông hăm hở tham gia, còn TTT lắc đầu, [ra ngoài đó, thì cũng là một cách đánh đĩ, Bếp Lửa] .

Bài thơ "Hãy cho anh..." ra mắt độc giả hải ngoại lần đầu tiên trên mục Tạp Ghi, báo Văn Học Tháng Ba 1997.
*
Theo tôi, TTT sở dĩ không cho xuất bản Ung Thư, một tiếp nối của Bếp Lửa, và một lô những tác phẩm hoặc đã hoàn tất, hoặc dang dở, như Thềm Sương Mù, Giấu Mặt, Đêm Xóm Lách Mịt Mùng… là vì tất cả những tác phẩm đó, đều đã mất lý do hiện hữu của chúng rồi.
Tại sao tôi không thể yêu những gì chúng yêu… nếu chúng chiếm được cuộc đời, tôi chọn hư vô, nhân vật Trí trong Cát Lầy đã từng phát biểu, và đã chọn hư vô, là cái chết.
Khi người Mỹ nhẩy vô Việt Nam, là TTT biết, cuộc cách mạng ông mơ tưởng, [như lòng chúng ta thèm khát tương lai] đã không thể thực hiện.
Tương lai sẽ là:
Chúng nó làm Cộng Sản
Chúng ta làm tù nhân
Ở đây như loáng thoáng lời cảnh cáo của Adorno, sau Lò Thiêu [sau thất bại của chiến thắng, tù đầy, cải tạo, rồng rắn - xin khúc đuôi tha hồ mà đuổi - lũ lượt cắn đuôi nhau bò xuống cá bé cá lớn…] mà còn làm thơ [mà còn cho xb những thứ đó] thì thật là dã man.
Nhưng để tạ lỗi những đứa con tinh thần không được cất tiếng khóc chào đời, ông viết Một Chủ Nhật Khác, câu chuyện một anh chàng đã bỏ chạy, nhưng trở về, để chết một cái chết lãng nhách, bị một ông sĩ quan khùng lầm là VC và đòm một phát.
Tôi nghĩ số phận Điện Biên Phủ, 'thành mây thành khói, cũng theo hư không mà đi', là cũng tương tự.
Những tác phẩm của TTT, và cuộc cách mạng mà ông mơ tưởng, hãy cho anh khóc bằng mắt em, bị mấy anh Yankee mũi lõ 'bức tử'.
Sử thi Điện Biên, bị chiến thắng, mà thực ra, là, chiếm đoạt, Miền Nam, làm cho câm tiếng.
Văn Cao, do đói quá, đành phải bưng bát cơm của tổ chức, rồi cầm súng đi giết người, và sau đó, không thể nào làm nhạc có lời được nữa, là cũng xêm xêm.
Sự kiện ngồi lỳ trên đầu một, hay nhiều thời đại sĩ phu Bắc Hà, của NĐT, cũng là một nguyên nhân, khiến cho sử thi Điện Biên  tịt ngòi.
Thành thử sự chế diễu ông bố của ông con khiến bài viết về ngôi nhà sàn của chú Thi ở Phúc Yên trở thành xoàng.
Nhưng nếu không xoàng, chẳng lẽ dám hách hơn ngôi nhà sàn ở...  Bắc Bộ Phủ?
*