 TƯỞNG NIỆM
|
Bếp
lửa reo đời quá vãng Nay có câu trả lời đơn giản hơn của Shalamov: Nature simplifies itself as it heads toward the poles (and we head north now because so many scores of thousands were doing so, as Stalin's rule developed, and as the camps crazily multiplied). Nature simplifies itself, and so does human discourse. Thiên nhiên tự giản tiện chính nó khi hướng về phía cực, (và chúng tôi, bây giờ hướng bắc, ấy là vì hàng hàng lớp lớp đã đang làm như thế, khi chế độ Stalin phát triển, khi nhà tù cứ khùng điên nở rộ, tăng trưởng lên mãi). Thiên nhiên tự giản tiện, và cũng vậy, cách ăn nói của con người cứ thế co lại. Kolyma Tales [Chuyện trại tù Kolyma] * Giả như PHT thực sự có đạo, thì sao? (1) Đây là tầng thứ nhì của vấn đề. Hai câu trả lời tuyệt vời nhất, hiện Gấu có trong tay, một của một độc giả của Kim Dung: Còn mãi Kim Dung Phương Hồng Quế. Nào ai biết đây là nỗi bi ai của ai?. Và một, từ Amos Oz: Tại sao đọc?, trong tập tiểu luận Hai cái chết của bà tôi. Cả hai câu trả lời đều như nhau: giả như cần phải ăn cắp, thì đành phải ăn cắp! (1) Ý tưởng này, Gấu có được khi đọc Oz, và tính áp dụng vào trường hợp PHT, trước khi tác giả tự nhận mình có "ẩu", đúng như Phương Hồng Quế phán: Người chốn giang hồ thân không làm chủ. * Bài của Oz, thực sự là về văn chương, về đọc văn, nhưng một cách nào đó, đẩy vấn đề lên cao hơn nữa, khi phân biệt văn chương, và mọi thứ chữ khác. Ông kể, ông ở Paris, khi xẩy ra biến cố Tháng Năm 1968, sinh viên xuống đường làm cách mạng. Một buổi sáng, ông mở cửa phòng, nhìn xuống, thấy trên tường phía đối diện, dòng chữ: - Thượng Đế đã chết. Ký tên: F. Nietzsche. Sáng hôm sau, ông nhìn thấy, dưới dòng cũ, là dòng mới: - Frédéric Nietzsche đã chết. Ký tên: Thượng Đế. Như thế, dân Mít sau này, chắc chỉ còn nhớ, và ghi nhận nhà thơ TTT được đưa vô Văn Miếu, một năm, sau khi ông mất. * Việc làm của PHT, một cách nào đó, ngược hẳn lại "công trình" đốt sạch Trường Sơn, tìm đường cứu nước! Một người lo xây đền, cả một lũ, cả ở bên trong lẫn bên ngoài, của cả một nước, nhân danh đạo đức, lo đốt rừng, đốt đền, và săn đuổi, tính làm làm thịt, người xây và giữ đền.  Đám tang
Pasternak năm
1960
đánh dấu bước ngoặt của lịch sử Xô Viết.
Những đầu óc
thiển cận, đố kỵ, đã không thể nào tưởng tượng ra được, và
liên kết những hình ảnh, một Osip Mandelstam, chết trên đường đi từ
những nhà tù tới trại tù Kolyma, [Osip Mandelstam was on his way to Hãy cứ thử tưởng tượng cảnh đưa TTT vô Văn Miếu, như hình ảnh đưa tro cốt Malraux vô Điện Chư Thần! Trong khi chính chúng, lúc nào cũng ra rả, hãy quên hết hận thù, hãy giao lưu hòa giải!   Solz @
Harvard.
Hình UPI, 1978, nhưng không do Gấu gửi.  Gấu đang
gửi vô tuyến
viễn ảnh cho hãng UPI.
Bên cạnh là ông Hưng, AP man. [Hình chụp trước 1975 tại Sài Gòn] Stalin chưa
chết!
Đừng vội
mừng
Hãy để cho
một người nào
đó phán lời tiên tri
Người trong
chốn giang
hồ, thân không làm
chủ.Rằng những vết thương không lại vỡ ra Đám đông ma quỉ không lại vùng lên ..... Liệu cái ác tên đại ác trồng, ở nơi trái tim chúng ta, chưa thực sự phát tác? Do not rejoice too early And let some oracle proclaim That wounds do not reopen That evil crowds don't rise again. And that I risk seeming retarded; Let him orate. I firmly know that Stalin is not dead. And those who vanished nameless in the North. The evil he implanted in our hearts, Had it not truly done the damage? As long as poverty divides from wealth As long as we don't stop the lies And don't unlearn to fear Stalin is not dead. -Boris Chichibabin, "Stalin Is Not Dead," 1967 Trích trong Gulag, một lịch sử, của Anne Applebaum * Ôi chao, Gấu lại nghe ông bạn văn VC than, tại sao anh cứ nhắc mãi đến Lò Thiêu? Nó liên can gì tới Việt Nam? * "Tại sao anh cứ cay đắng mãi như thế?" * D. M. Thomas, trong “Solzhenitsyn, thế kỷ ở trong ta”, chương “Cái chết của một thi sĩ”, đã nhận xét, về cuốn Dr. Zhivago: Bác sĩ Zhivago không chính trị một cách lộ liễu, như nhiều người tại Tây Phương hô hoán, một cuốn tiểu thuyết nhằm lên án, tố cáo... Nhưng nhà cầm quyền Xô Viết nhận ra, đây đúng là một kẻ thù chết người đối với chế độ. Bất cứ một trang là một sự chơn chất, nhiệt thành, cho một điều gì hết sức lớn lao, thực hơn nhiều, so với bất cứ một chế độ chính trị nào, đâu phải chỉ cái thứ chính quyền toàn trị, xây dựng bằng hàng triệu người chết, lao động khổ sai, và một thứ ngôn ngữ vô nghĩa. [Every page asserted a fidelity to something infinitely greater and more truthful than any political system, let alone a creed built on millions of deaths, slave labor, and a dead and a meaningless language]. Giả như áp dụng nhận định trên cho Thơ Ở Đâu Xa, những vần thơ làm ở một nơi chốn không thể làm thơ, liệu có khiêm cưỡng chăng? Không! Chúng còn bảnh hơn cả Dr. Zhivago, theo nghĩa, thơ bảnh hơn văn, càng bảnh hơn tiểu thuyết, thứ văn chương bình dân. Người ta chẳng kể, về một nhà văn nữ hàng đầu thế giới, vừa nhặt gạo, vừa trông ông bố nằm bệnh, vừa viết tiểu thuyết, khi được in ra, mấy dấu chấm trên mấy chữ i, toàn là sạn gạo! Nhà văn nữ Tuý Hồng chẳng đã, vừa nấu cơm, vừa [Tôi] nhìn tôi trên vách [bếp]? Nên nhớ, khi Pasternak được tin, Nobel trao cho ông vì Dr. Zhivago, ông rất bực. Ông nghĩ ông phải được Nobel như là nhà thơ. Pasternak mất ngày 30 Tháng Năm 1960 [sau 30 Tháng Tư một ngày!]. Đám tang của ông là một sự kiện khác thường, và, hầu như bí ẩn: Có lẽ đây là dấu báo đầu tiên, chỉ cho thấy, cái nhà nước uy quyền tột bực, hiển hiện ở khắp mọi nơi như thế đó vậy mà không thể lấn lướt thơ ca, … simply could not overcome poetry.  * Thông báo giải thưởng Nobel, tháng 10, 1958, tiếp theo sự ra mắt Dr. Zhivago tại Tây Phương đã bùng ra chiến dịch tố cáo, bôi nhọ Pasternak, bắt đầu từ tờ Sự Thật. Tiếp theo, Hội Nhà Văn trục xuất ông. Bí thư Thành Đoàn gọi Pasternak là một con heo ỉa đái vào cái máng ăn của nó. Pasternak từ chối giải thưởng, nhưng cũng không yên thân. Ông gần 70, sức khỏe tồi tệ, chiến dịch làm nhục làm ông hoàn toàn suy sụp. Người tình, Olga Ivinskaya, sợ ông bị tim quật chết, và căng hơn, có thể tự sát, bèn năn nỉ ông viết thư cho Khrushchev, xin cho ở lại nước Nga, vì nếu rời nước Nga, là chết. Ông mất ngày 30 Tháng Năm 1960. Thông báo chính thức, nhỏ nhoi, và, cáo thị độc nhất về đám tang, là một bản viết tay, dán ở kế bên quầy bán vé đi Kiev Station, ở Moscow, từ đó đi tới Peredelkino, một 'colony' ở ngoại vi thành phố Moscow, là nơi nhà văn cư ngụ: “Vào 4 giờ chiều ngày Thứ Năm, 2 Tháng Sáu, linh cữu Boris Leonidovich Pasternak, nhà thơ vĩ đại nhất của Liên Xô hiện nay, sẽ được đưa về lòng đất”. Cáo thị bị bóc, lại dán tiếp, nhiều lần, bởi một bàn tay vô danh. Nghi lễ Chính Thống giáo đã được cử hành tại nhà riêng, một cách êm ả, vào buổi chiều hôm trước đám tang. Sáng hôm sau, bốn danh thủ dương cầm – Stanislav Neigauz, Andrei Volkosky, Marya Yudia [bà đã từng nói với Stalin, ông là một kẻ tội lỗi lớn lao, a great sinner] và Sviatoslav Richter đã chơi nhạc vài tiếng đồng hồ tại nhà. Trong số những người khiêng quan tài, có Andrei Sinyavsky và Yuli Daniel [sau bị truy bức, bách hại vì những bài viết chống đối, ly khai của họ], và Lev Koplev [Solz đưa ông này vô, làm một nhân vật trong Tầng Đầu]. Họ nhập vô một biển cả, những khuôn mặt rầu rĩ, tiếc thương: bạn bè, sinh viên, học sinh, công nhân, và dân quê. Một viên chức Hội Nhà Văn bước ra từ một chiếc limousine lớn, mầu đen, tính ké tí vai, khiêng quan tài nhà thơ, nhưng đám sinh viên la to, đi chỗ khác chơi.   Solz, viết văn, từ chiến
trường, và ở tù.
Hai thú đau thuơng tuyệt vời
nhất của thế kỷ.
 
|