*

TƯỞNG NIỆM




*

NQT & Quyên  @ Cali, 2003

Ẩn dụ Lò Cải Tạo, cái sườn của tất cả những gì được viết ra ở đây.
[Mô phòng: Ẩn dụ Quần Đảo, cái sườn tác phẩm, trở đi trở lại, và là tít của nhiều chương: Những Con Tầu của Quần Đảo, Những Bến Tầu của Quần Đảo, Từ Đảo tới Đảo, Quần Đảo Mọc Lên Từ Biển.
D.M Thomas: Solzhenitsyn, thế kỷ ở trong ta].
Hãy cẩn thận, về điều này: Anh chiến đấu vì cái gì - và có thể nhờ vậy, anh sẽ có được nó.
Châm ngôn Nga.
D.M Thomas, sđd


If only there were evil people somewhere insidiously committing evil deeds, and it were necessary only to separate them from the rest of us and destroy them. But the line dividing good and evil cuts through the heart of every human being. And who is willing to destroy a piece of his own heart?
Nếu kẻ ác làm điều ác, thì tách chúng ra, rồi làm thịt chúng?
Nhưng mặt trời chân lý chiếu qua tim,  làm lộ rõ con đường phân chia thiện ác.
Có kẻ nào dám làm thịt một mẩu trái tim của chính nó?
*
*
Chuyến tầu hoàng hôn
"Xe lăn trong tim khuất xa dần biết đâu tìm..." (1)
"Người với số mệnh độc nhất"

Nhà văn Solzhenitsyn qua đời, thọ 89 tuổi

.... Alexander Solzhenitsyn, tác giả các cuốn ‘Bán đảo Gulag' (the Gulag Archipelago) và ‘Một ngày trong cuộc đời Ivan Denisovich’ (One Day In The Life Of Ivan Denisovich), đã trở về Nga năm 1994...
BBC

Thú thực Gấu không thể tưởng tượng mấy anh Yankee mũi tẹt làm cho Bi Bi Xèo ngu dốt đến mức như thế này!
Quần đảo, Archipelago, biến thành Bán đảo, Peninsula!
Chứng tỏ, mấy anh này không có một tí hiểu biết gì về bộ sách khổng lồ của Solz. Tất nhiên, chưa hề đọc, ngoài ra, còn mù tịt, về hệ thống trại tù của Liên Xô. Chúng như những hòn đảo nhỏ, rải rác khắp nước Nga, lập thành một quần đảo.
Thảm thật! (2)
(1) Bản nhạc Gấu nghe tay Đầu Gấu trại tù Đỗ Hòa suốt ngày lẩm bẩm, thời gian Gấu trốn trại bị tống vô Tổ Trừng Giới, và bị tay này quản thúc.
(2) Đã sửa lại thành Quần đảo ngục tù, nhưng đếch có cám ơn Gấu! 6.59 AM. 4.8.08. NQT
*
To be or not to be
... And take away the lanterns. Night.
Akhmatova: Requiem 

Chương 9 cuốn Solzhenitsyn, thế kỷ ở trong ta, của D.M Thomas là câu nổi tiếng của Shakespeare, Hiện hữu hay không hiện hữu, và kèm vào đó, là câu thơ của Akhmatova, trong Kinh Cầu:
Đèn đuốc ư, dẹp đi! Đêm rồi. 

Nguyễn Huy Thiệp phải đợi 30 năm sau khi cuộc chiến chấm dứt, phải đợi chính đứa thân yêu của ông ngập vào ma tuý, mới nhìn ra vóc dáng ông hoàng Đan Mạch, và sứ mệnh bi thảm của hắn: Giết bố!

D.M.Thomas cho biết, Hamlet, ngay từ thoạt kỳ thuỷ của thời đại Stalin, đã bị cấm. Tuy không chính thức, nhưng đám cận thần đều biết, Stalin không muốn Hamlet được trình diễn. Trong một lần tập dượt tại Moscow Art, Stalin hỏi, có cần thiết không, thế là dẹp. Vsevolod Meyerhold, đạo diễn, người ra lệnh Pasternak dịch Hamlet, đành quăng bản dịch vô thùng rác, nhưng ông  tin rằng, nếu bất thình lình, tất cả những kịch cọt đã từng được viết ra, biến mất, và may mắn sao, Hamlet còn, thì tất cả những nhà hát trên thế gian này đều được cứu thoát. Chỉ cần diễn hoài hoài kịch đó, là thiên hạ ùn ùn kép tới đầy rạp. Tuy nhiên, cả đời ông, chẳng có được cơ may dựng Hamlet.
*
Lời giới thiệu ấn bản rút gọn, bộ sách khổng lồ Quần đảo ngục tù, cho biết, vào năm 1994, hai chục năm sau khi bị tống xuất qua Tây phương, Solz trở về Nga. Tại một thành phố, trên con tầu xuyên Sibérie, trên đường trở về, trong cuộc nói chuyện với dân chúng để nhà văn làm quen trở lại với đất Mẹ, ông bị một thính giả phạng: “Nếu là mi, và những gì mi viết đã khơi mào mọi chuyện, khiến xứ sở của chúng ta lâm vào thảm họa, và đang mấp mé trên bờ tiêu vong, thì nước Nga đếch cần mi, hãy trở về với xứ Mẽo yêu quí được chúc phúc của mi đi.”
Solz bèn dõng dạc trả lời, cho đến ngày chết, tớ vẫn tiếp tục chiến đấu với con quỉ Đỏ, [ý thức hệ ma quỉ, nguyên văn], nó đã từng làm thịt một phần ba dân chúng Nga.
Và thế là tất cả mọi người vỗ tay ào ào [The meeting erupted in applause].


Gấu có nhớ nhà không?

Cái tay không thèm bỏ túi mấy trăm bạc Gấu Cái dím trong bị gạo, lần thăm nuôi Gấu đầu tiên sau mấy tháng bặt tin nhà, và biểu Gấu, hãy dùng số tiền đó mua chức nhân viên y tế Đội Ba, nông trường cải tạo Đỗ Hoà, vốn là một độc giả của Gấu, cũng rất mê nhà văn y sĩ Hồng Mao Cronin, chính tay này biểu Gấu, chức y tế đó chỉ là kế hoạch chữa lửa thôi. Anh phải sử dụng đúng cái tài của anh, thì mới là kế hoạch đường dài.
Gấu nghe nói, ngớ người, anh nói sao, ở đây mà dịch dọt cái chó gì cơ chứ?
Anh bật cười. Tôi đâu có order anh dịch, mà order anh làm báo Đảng!
*
Thời gian xẩy ra sự cố, một đội lao động cải tạo, sáng sớm qua sông, thi công cho một đơn vị địa phương, kiếm tiền cho nông trường [cái này gọi là nằm ngoài kế hoạch], đò lật, chết muời mấy mạng, Gấu khi đó đã hết còn phải đi lao động, bây giờ, về già, thỉnh thoảng nhớ lại, vẫn còn bồi hồi, và tưởng tượng ra cái cảnh bà cụ Gấu mỗi tháng đi đò Sài Gòn - Cần Giờ, lên nông trường Đỗ Hòa thăm nuôi thằng con.
Bởi vì nông trường giống như một hòn đảo nhỏ, nằm bờ bên kia, đò Cần Giờ đổ khách bên này sông, bà cụ Gấu từ đó, đi đò của nông trường, qua sông. Đò nhỏ, Gấu cứ tưởng tượng cái cảnh một bà già lóp ngóp bò xuống thuyền, ôi chao, cái khổ của người ở trong trại tù thì chắc chắn rồi, nhưng cái khổ của người thân ở bên ngoài cũng đâu có thua gì.
Vậy mà lặn lội từ Nam ra Bắc, thảm cỡ nào.
*
One final legend, and my chronicle
Is finished: the task ordained by God...
Pushkin, Boris Godunov

D.M. Thomas viết "Solzhenitsyn, thế kỷ ở trong tao", "mê" nhất đoạn, trong lời tựa, "tao" [Solz.]  mở ra "ẩn dụ" LCT [Lò Cải Tạo], hay Gulag:
Vào năm 1949 tôi và vài người bạn vớ được một ghi chú thật đáng tiền, trong tạp chí Nature, của Viện Hàn Lâm Khoa Học, về một vụ khai quật một vùng băng nằm dưới những tầng đáy ngầm của sông Kolyma River. Trong tầng băng ngầm đó, có một con suối, và trong con suối, họ khám phá ra một thứ sinh vật tiền sử [a prehistoric fauna] cách chúng ta chừng hàng chục ngàn năm. Chúng được bảo quản tuyệt vời đến nỗi, còn tươi rói. Thế là cả đám người bèn đập bể mảng băng ra, và cứ thế nhai sống nuốt tươi sinh vật tiền sử đó!
Solz tiếp tục tưởng tượng ra sự kinh ngạc của độc giả tờ tạp chí, về một thứ sinh vật từ bao nhiêu ngàn năm trước còn tươi rói, nhưng đồng thời, dúm bạn bè của ông cùng hiểu ngầm với nhau, về cái ý nghĩa đích thực và hùng tráng của một "mẩu tin vô ý vô tứ như thế", ["thiếu cẩn trọng", chữ của Solz.], ấy là nói, về phiá nhà nước ta.
Solz. viết, chúng tôi hiểu, liền lập tức, sự thực của câu chuyện, bởi vì chính chúng tôi, đã từng là đám người đó. "Chúng tôi, cũng như thế, cũng thuộc về cái bộ lạc zeks, độc nhất trên mặt trái đất này, những con người có thể ăn sống nuốt tươi, sinh vật tiền sử, với sự hứng thú, with relish".
*
Hai Lúa cũng đã từng trải qua kinh nghiệm trên đây rồi. Những ngày cải tạo. Và cái sinh vật tiền sử kia, thực sự chỉ là một con tép, tình cờ quơ được trong khi trầm mình dưới lòng kinh.
Đó là lần đầu, Hai Lúa biết cái ngon, cái ngọt, cái tươi, cái mát, của một con tép rẫy  lách nhách ở kẽ răng.
Di cư vào Nam, sống ở Sài Gòn, học hành, tốt nghiệp, làm việc ngay tại Sài Gòn, chỉ tới một ngày trầm mình trong một con kinh ta đào đã có nước chảy qua đó, Hai Lúa mới được thưởng thức một con tép tươi rói, quẫy ở giữa những cơn đói triền miên...
Bao nhiêu năm trời, Hai Lúa vẫn còn nhớ y nguyên những mắt thèm thuồng của chúng bạn, và một thằng trong đó, hét lên:
-Đợp liền nó đi, thằng ngu!
*
Kỷ niệm trên, là từ những ngày Phạm Văn Cội, Củ Chi. Đúng thời kỳ cả nước đói khủng khiếp. "Tổ quốc ơi, ăn khoai mì chán quá", là thời kỳ này. Khoai mì, bo bo....  Bột mì cứ thế luộc lên, thành từng lát, chấm muối ăn ngon lành. Dân đói còn hơn cả tù. Gấu nhớ là, do có gia đình thăm nuôi, nên nhiều lần nhường phần ăn bo bo cho mấy người dân địa phương, bù lại chút thoải mái tắm rửa, giặt rũ.
Sau này đọc Brodsky tả những ngày ông lưu đầy nội xứ vùng Bắc Nga, là lại nhớ những ngày tù của Gấu. Ông viết giùm Gấu những dòng này, khi Volkov hỏi, ở đó, có mần thơ không?
Cũng có, kha khá. [Gấu thì không bao giờ nghĩ đến văn chương, khi đi tù VC]. Nói chung, chẳng có gì để mà làm ở đó. Nói chung, chung nói, [all in all], bây giờ, nghĩ lại, đó là thời kỳ đẹp nhất trong đời tôi. Chẳng có gì có thể tệ hơn, mà cũng chẳng có gì có thể khá hơn.
[Đẹp nhất mà!].
*
Cái con tép nhỏ xíu đó, Gấu nhớ lại, khi đọc Gulag.
Và cùng với nó, những chú chuột.
Cũng phải sau khi Gấu Cái thăm nuôi lần đầu, Gấu mới được thưởng thức mùi vị thịt chuột.
*
Tờ National Post của Toronto Canda, trên trang nhất, số tribute của nó, cũng lôi chi tiết tuyệt vời trên ra....

*
Gấu có cảm tưởng "tribute" đẹp nhất, có ý nghĩa nhất, của Gấu, nhân dịp Solz ra đi, là hoàn tất những trang hồi ức về  Lò Cải Tạo của riêng Gấu
Hà, hà!
*

Shining a light on the communist darkness 

IAN HUNTER

 It will take years, even decades, to comprehend fully the impact of Alexander Solzhenitsyn.
 Born in 1918, the same· year as his father's death, Solzhenitsyn was brought up by his mother, and graduated in mathematics and physics from Rostov University in 1941, then went directly into the army. After four years of frontline service in a Russian artillery unit, he was arrested in February, 1945, because of disrespectful remarks made about Stalin and discovered by government censors in correspondence with a friend. In July, 1945, Solzhenitsyn was sentenced to eight years hard of labor in a detention camp. It was in the camps, in the desperate, daily struggle for survival, that Solzhenitsyn's art took shape.
"In agonizing moments in camps, in columns of prisoners at night, in the freezing darkness through which the lanterns shone, there often rose in our throats something we wanted to shout out to the whole world, if only the world could have heard one of us."
Solzhenitsyn's literary genius first burned itself into Western consciousness when a slim novel called One Day in the Life of Ivan Denisovich was published in 1962. Other novels, notably Cancer Ward and The First Circle, followed. In 1970, Solzhenitsyn was awarded the Nobel Prize for Literature.
Moscow refused to give him a visa to travel to accept the prize, but Solzhenitsyn managed to smuggle out his acceptance speech, read in his absence:
"The task of the artist is to sense more keenly than others the harmony of the world, the beauty and outrage of what man has done to it and poignantly to let people know ... By means of art we are sometimes sent - dimly, briefly - revelations unattainable by reason."
Shortly thereafter, the government revoked Solzhenitsyn's citizenship and sent him into exile. It might have been the biggest blunder that blunder-prone, thuggish dictatorship ever made. In exile, first in Germany, then in Cavendish, Vermont, Solzhenitsyn was left undisturbed to complete his massive three volume account of the far-flung Soviet slave labor camps, The Gulag Archipelago.
Communism never recovered from his account of its shameful past. Governments love darkness because their deeds are generally evil. Solzhenitsyn shone light into this darkness.
In a sense, Solzhenitsyn was always an exile, not so much from his homeland but from his time. When he lived in the United States, he was invited to give the commencement address at Harvard in 1978, where he denounced shallow Western materialism, upsetting the Harvard establishment who had invited him, and many liberals who had previously fawned over him when he was a Soviet dissident but who had no sympathy for a Christian prophet.

Communism never recovered from The Gulag Archipelago


In an astonishingly prophetic essay, From Under the Rubble, Solzhenitsyn made it clear that the alternative he foresaw to communist tyranny was not Western democracy, but rather a spiritual reawakening:
“Authoritarian regimes are not terrible in themselves, only those which are not answerable to God or their own conscience. Russia to will most likely move from one authoritarian form of government to another. This will be the most natural and least painful path of development. Our present system is terrible not because it is undemocratic and based on force an ... [but because] it demands total surrender of the soul.
I shall always be indebted to Solzhenitsyn because in an era of political correctness run amok, he articulated a succinct credo to live by, the best I have yet discovered. In another brilliant essay, Live not re by the Lie, he wrote:
"The main thing is never to act against your conscience, not to put your signature on documents you do not believe in, not to vote for those who you think should not be elected, not to approve decisions, not to applaud, not to pass on lies, not to broadcast them, not w to write them, not to put them el down on paper, not to pretend ...
Let your creed be 'Let the lie come into the world, let it even triumph, but not through me."

National Post
Ian Hunter is professor emeritus in the Faculty of Law at the University of Western Ontario.

*
Alexander Tvardovsky, chủ biên tờ Novy Mir, vào năm 1961,
chỉ ít lâu trước khi trải qua trọn một đêm không ngủ, đọc bản thảo của một tác giả vô danh
[Hình từ D.M Thomas: Solz. thế kỷ ở trong ta]

Nhưng câu chuyện của ông không phải của chỉ đơn độc một thế kỷ. Khi Alexander Tvardovsky, chủ biên tờ Novy Mir cho người vời nhà văn vô danh tới, để thảo luận về bản thảo Một ngày trong đời Ivan Denisovich, trên đường tới gặp, Solz bèn ghé Quảng trường Strastnaya, đứng bên dưới tượng Pushkin, chơi một pô hình, một phần, mong thi sĩ phù hộ [support: hỗ trợ], một phần, hứa hẹn: Đàn em biết con đường phải đi theo. Và sẽ đếch thèm xin thuận buồm xuôi gió! [I knew the path I must follow and would not stray from it].
Một thứ cầu nguyện, theo Thomas.
Không phải theo kiểu thường nhân ghé đứng chụp hình kế bên Shakespeare, vừa tưởng niệm vừa hưởng tí vinh dự: Solz nhìn ở Pushkin như người đồng thời của mình.
Nhưng cái cử chỉ, hành động ghé tượng Pushkin đã khiến Thomas có một vision về cuốn sách mình sẽ viết. Nó làm ông nhớ đến bài thơ hách xì xằng của Pushkin, Kỵ Sĩ Đồng, 1833.
Ui chao, lạ làm sao, nó làm Gấu nhớ tượng Đức Thánh Trần và ngón tay của Người chỉ ra cửa biển Vũng Tầu!
*

 Nhưng có một thời cả một chế độ và bộ phận đầu não của nó là Bộ Chính Trị đã run sợ trước một cá nhân Solzhenitsyn. Tầm vóc anh hùng và sự ám ảnh ông gây ra cho họ, những con người bên trong Điện Cẩm Linh, có lẽ không một nhà văn nào sánh nổi, nhất là ảnh hưởng của nó trong lịch sử hiện đại. Cả nhân dân Nga-xô và Tây-phương đều không chịu nổi Solzhenitsyn, về bộ râu của ông, còn dị hợm hơn cả của Dostoevsky, về sự quan trọng và luôn cả tự coi mình là quan trọng, nhưng trên hết vẫn là thái độ không khoan nhượng với cả chủ nghĩa Cộng-sản lẫn Dân chủ hiện đại. Bộ Chính Trị Đảng Cộng sản Liên-xô chẳng những không chịu nổi mà còn tỏ ra khiếp sợ. Ngày 23 tháng 6 năm 1992, khi B. Yeltsin ký sắc lệnh huỷ bỏ tất cả những điều luật vẫn được dựa vào đó để bách hại đám đông và vi phạm nhân quyền, sắc lệnh này đã đem hồ sơ mật của Solzhenitsyn ra trước ánh sáng. Và người ta mới thấy được sự xuẩn ngốc, nỗi khiếp sợ của Bộ Chính Trị trước một con người dám chống lại cả một chế độ. Trong bao nhiêu năm trời, họ loay hoay với câu hỏi phải làm gì với ông: Dụ dỗ, làm câm nín? Liệu sẽ thắng qua tuyên truyền, phỉ báng, hay là phải bắt bỏ tù? Lạ một điều ông không bao giờ thất vọng. Thái độ bất cần, bất cẩn của ông thật đáng nể. Ngay từ năm 1965, ông đã từng gọi Lênin là con rắn độc. Hơn nữa ông đã tiên đoán được ngày tàn của chế độ đó: "Đây là một chính quyền bị liệt, hết còn trông mong gì được nữa." Và đây là Solzhenitsyn vào năm 1971, sau khi nhà ông bị lục soát, ông viết cho trùm mật vụ KGB, Yuri Andropov: "Trong bao nhiêu năm tôi đã im lặng trước luật rừng của đám côn đồ dưới quyền ông, trước sự kiểm tra, tước đoạt thư từ giao dịch, dọ thám, làm tình làm tội những người quen biết, nghe lén điện thoại, khoét lỗ tường, đặt máy nghe lén... Nhưng sau cuộc lục soát vừa rồi tôi không im lặng nữa".

Không phải lỗi ở ông nếu những tác phẩm quan trọng nhất, những năm tháng đẹp đẽ nhất đều ở sau ông. Thế kỷ này, câu chuyện về phẩm giá, về tư cách con người, không cá nhân nào vươn tới tầm vóc của Solzhenitsyn.
David Remnick [Người Nữu Ước]


August 06, 2001

Letter from Moscow

Deep In the Woods

LETTER FROM MOSCOW about Aleksandr Solzhenitsyn and by chance entering a bookstore as the clerk announced the sale of Solzhenitsyn’s Two Hundred Years Together, a history of Russian-Jewish relations... When Solzhenitsyn returned to Russia in May of 1994, after twenty years of forced exile, he was welcomed by a…
by David Remnick

February 14, 1994

Profiles

The Exile Returns

PROFILE of Aleksandr Solzhenitsyn, who will be leaving his home of the last 18 years in Cavendish, Vermont and returning to Russia in the near future. Tells how he was banished by the Soviet Politburo and quotes from a transcript of the meeting in 1974 recently declassified. Tells about his…
by David Remnick

*
Người lén đem tác phẩm của Solz qua Tây phương
*

Khi DT chê NHT, thứ nhà văn vô học như ông ta, có cả đống, ở nước ngoài, để bênh vực bạn văn VC, Gấu bèn lôi tổ sư phê bình Mác xít ra.
*
Trong bài viết trước, khi viết về sự xuất hiện của những truyện ngắn, thay vì truyện dài, của một NHT, Gấu có nhắc tới trường hợp Solzhenitsyn và sự xuất hiện "Một Ngày trong Đời Ivan Denisovich", như một xuất hiện ở vào cuối một giai đoạn. Đây là sự cần thiết của chính văn học, khi nó bị đẩy vào đường cùng, và cùng tắc... biến.
Nên nhớ, Nước Nga Đỏ chưa hề vơ Một Ngày vào dòng chính, chưa từng hợp thức hoá cho nó. Nhà nước cần nó, không có nghĩa, nó thuộc vào dòng chính.
Nói rõ hơn, với NHT, không có "đổi mới", mà có sự lại làm mới văn học, renouveau, như là một thử thách, một rủi ro bắt buộc, nếu muốn thoát ra khỏi bế tắc, nếu nhà văn không muốn chết ngạt.
G. Steiner, khi điểm cuốn "Alexander Solzhenitsyn: A Century in His Life", của D. M. Thomas, (583 trang, New York, nhà xb St. Martin's Press 1998)  trên NY Times Book Review, March 1, 1998, cũng đã nhấn mạnh đến sự kiện này:
"Khi Khrushchev bật đèn xanh cho "Một Ngày trong Đời Ivan Denisovich", với ông ta, đây là một hành động mang tính chính trị giai đoạn: Anh tù Ivan là một nông dân, không phải một trí thức. (Khruschev cho rằng khẩu phần nhà tù như trong cuốn sách mô tả là vượt định mức). Nếu ông ta tiếp tục làm cho xong, việc tẩy uế chủ nghĩa Stalin, cuốn sách cũng chẳng thể kéo dài, và nhân lên mãi, niềm vinh quang ngây ngất của nó. Cùng với sự xuất hiện của "Một ngày", chỉ trong "một đêm", Solzhenitsyn trở thành nổi tiếng. Ông tới gặp Anna Akhmatova, nhà thơ vĩ đại nhất khi đó hiện còn sống của nước Nga. Bà hỏi: "Liệu anh chịu được lâu, vinh quang?... Pasternak chịu, thua. Thật khó kéo dài vinh quang, nhất là thứ đến muộn." Một lời cảnh cáo nóng bỏng"
[Một linh hồn lưu vong]
Bây giờ với Tuổi Bụi, NHT cũng làm một toan tính như vậy.
Không phải ăn theo, không phải kiệt cạn, như Đoàn Cầm Thi nhận định, như ông Tây trích dẫn trong bài viết.
Ở đây, chúng ta cần phân biệt  một số thuật ngữ như "lại làm mới", "đổi mới", "cởi trói" và hoàn cảnh lịch sử khi chúng xuất hiện, và chúng ta nhận ra, có gì tương tự, giữa câu cảnh cáo của Akhmatova, và lời cầu chúc đừng thuận buồm xuôi gió của Hoàng Ngọc Hiến.
Sự xuất hiện của truyện ngắn NHT đúng là một cách ăn theo hiện tượng cởi trói trong văn học. Lợi dụng nhà nước ra lệnh, hãy cởi trói... sơ sơ cho tụi nó, nhờ đó xuất hiện những Cù Lao Tràm, Đứng Trước Biển, Ly Thân... , Nguyên Ngọc bèn nhét kèm thêm, cho ăn theo, một hai truyện ngắn của NHT.
Gấu tôi bỗng nhớ tới vị sư già ở Tàng Kinh Các, trong Lục Mạch Thần Kiếm của Kim Dung, thấy mấy thằng ngu chỉ say mê giết người, toàn lựa những sách dậy giết người để mà đọc, để mà học, bèn nhét xen vô những cuốn kinh Phật...
Một cách nào đó, phải đọc NHT theo tinh thần đó, tinh thần giải độc.
Câu cảnh cáo NHT, của HNH là phải hiểu theo cách đó:
Này đừng có thuận buồm xuôi gió, rồi lại trở thành một thứ Trần Mạnh Hảo, một thứ...
*
Khi phải so sánh giữa hai ông khổng lồ, một về văn, và một về thơ, ở thời tận cùng của chủ nghĩa cộng sản ở Liên xô, thiên hạ nói, sự xuất hiện của Solzhenitsyn, là để tố cáo Lò Cải Tạo Nga, và đồng thời chấm dứt nó. Còn Brodsky, như Coetzee nhận xét, là người đánh cái dấu chấm hết to tổ chảng, cho cái gọi là văn học Xô Viết.
Gấu tôi nghĩ, với Việt Nam, có vẻ như cả hai, Bảo Ninh thì tố cáo và chấm dứt huyền thoại cuộc chiến và cùng với nó, huyền thoại Phù Đổng về người lính cụ Hồ, còn Nguyễn Huy Thiệp, chính là người đánh dấu chấm hết cho văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa, của miền Bắc, thứ văn học đến liền sau thất bại của Tự Lực Văn Đoàn, chính nó mới là cái nền đẻ ra cuộc chiến, đẻ ra anh bộ đội cụ Hồ. Thiệp bị nhập nhằng, bị gán bậy vào đổi mới là vậy, theo nghĩa, văn học hiện thực miền bắc đưa đến chiến thắng miền nam, còn Thiệp là người, khi cái văn học hiện thực đó bị "lão hoá", bèn "đổi mới" nó!
Bởi vì rõ ràng là, thiếu một ông Thiệp, thì cả một đống những nhà văn của trào lưu đổi mới đó, đều là hàng giả, đồ cuội. Một cách nào đó, chính họ mới ăn theo NHT. Điều này giải thích, cả đám ôm lấy Thiệp, coi như là thần tượng của họ, nhưng khi thần tượng không chịu a dua, cá mè một lứa với họ, khi Thiệp cố gắng đổi mới thực sự, chính mình, thì cả bọn la lên, thằng này hết thời rồi!
[Trường hợp DTH, xin để riêng ra, như một số nhà văn nhà thơ khác, đã thực sự tin vào chủ nghhĩa CS, gia nhập cuộc chiến với lòng hăng say, sau vỡ mộng, bèn chống lại nó].
Thiệp không hề tin vào văn học hiện thực, càng không tin vào đổi mới. Nông dân, thứ thiệt, của miền đất đó, nhưng ông không bị hớp hồn bởi chủ nghĩa Cộng Sản, như một quỉ, hoặc như một cứu rỗi. Khác hẳn bất cứ mọi trường hợp khác. Ngay cả Pasternak, ngay cả Solzhenitsyn, suốt cả một thời trẻ trung của họ, đều đã từng tin tưởng, và chiến đấu cho chủ nghĩa đó.
Bởi vì Demon, và Savior, chỉ là một. Trước 1975, là Savior. Sau 1975, biến thành Demon. Vẫn chỉ là một thứ.
Nên nhớ, không phải Dos là người đầu tiên nhắc tới Demon, Quỉ. Quỉ của Pushkin - viết năm 1830, một trăm năm trước cơn phẫn nộ của Stalin, giáng xuống đầu nông dân Nga - mô tả một chiếc xe ngựa bị bão tuyết làm mất phương hướng, mấy con ngựa kéo xe bị quỉ xúi giục và cứ thế lao vào địa ngục. Tới thời Dos, Những Con Quỉ [thường được dịch là Lũ Người Quỉ Ám, 1871], Quỉ biến thành Kẻ Cứu Rỗi, Vị Cứu Tinh. Hãy tưởng tượng, 1921, ông Hồ đói rét, run lẩy bẩy ở Paris, đọc Lênin, và sảng khoái la lên, cứu tinh đây rồi, đây là tri âm tri kỷ, kẻ đồng điệu, người đồng hành...
Bởi vì tầng lớp trí thức miền bắc đã đón nhận quỉ sứ như kẻ cứu rỗi, như thế đó. Họ thực sự tin rằng chủ nghĩa Cộng Sản sẽ là cơ may, cơ hội đổi đời. Chính niềm tin này là nền tảng của, thí dụ, "Đường Ra Trận Mùa Này Đẹp Lắm", của những cảnh tượng thật bi hùng, bi tráng, bi thương, trai tráng làng, người người trích máu tay, làm đơn tình nguyện xin đi chiến trường miền nam.
Nhưng 1975, tất cả đều chưng hửng. Đều vỡ mộng. Hãy tưởng tượng tâm trạng của DTH lúc đó.
Như một nhà tiên tri, Kafka đã nhìn ra từ bao lâu cảnh này, trong Y sĩ đồng quê. Độc giả Việt, đọc ông, mà cứ nghe ra giọng của DHT, vào đúng cái ngày cay đắng nhục nhã đó:
"Ta đã bị bội phản! Bội phản!"
[Tuổi Bụi]