Bây giờ là đầu tháng Tư. Người Việt nào ở hải ngoại cũng như đang lên cơn sốt, một cơn sốt lây lan ra từ bang nọ đến bang kia, từ quốc gia này sang quốc gia khác, không có thuốc chủng nào ngăn được.
Những cánh rừng

Nhưng dẫu sao, một  xã hội mà điều tốt, sự tử tế, lương thiện là phổ biến còn cái ác, sự không tử tế là chuyện hiếm hoi, một xã hội mà con người tin nhau, và tin vào điều tử tế, đó là một xã hội lành mạnh, là giấc mơ mà tôi đang mơ cho Việt Nam – đất nước tôi, dân tộc tôi.
Song Chi, talawas

Sau 30 Tháng Tư, và sau giấc mơ của nhân loại, ngủ dậy thấy biến thành Mít, thì không thể nào có được giấc mơ 'bình thường' của Song Chi nữa, với giống Mít!
Chán thế.

Hoá Thân

Một trong những cách đọc Kafka, là coi ông là một nhà văn tôn giáo. Theo cách đó, Weinberg coi hiện tượng Samsa sáng ngủ dậy thấy biến thành con bọ, là hiện tượng "Chúa Sẩy Thai" (1).
Thay vì Chúa Giáng Sinh, Chúa đầu thai làm người để cứu độ nhân loại, thì lại có một... con bọ!

Vào những ngày kỷ niệm 30 Tháng Tư, Gấu tui hơi bị liên tưởng tới một giấc mơ khác của nhân loại: Sáng ngủ dậy thấy biến thành một người Việt Nam.
Liệu có thể coi đây là hai giấc mơ, một trước, và một sau, Lò Cải Tạo?
Và vẫn chỉ là một?
[Như D.M. Thomas, trong cuốn tiểu sử Solzhenitsyn, đã coi Quỉ và Kẻ Cứu Rỗi, chỉ là một?]

Ông Hồ chẳng đã từng mơ tưởng: Thắng trận giặc này, sẽ làm một cái nhà Việt Nam to lớn hơn đàng hoàng hơn.
Rút cục, chỉ có một con bọ "VC Đỏ"! hay "VC Đen", tức Mafia Việt Nam.
Đỏ hay Đen, thì cũng một thứ!

(1) Weinberg khai triển biểu tượng tôn giáo ngầm chứa trong câu chuyện, đã coi đây là một chuyển hoá tiêu cực, a negative transfiguration, một nghịch đảo hiện tượng Chuá nhập thân làm người phàm, một Khổ nạn Giê-xu sẩy thai [the Passion of an abortive Christ figure]
[Hoá Thân của Kafka, bản tiếng Anh, Bantam Books; phần phụ lục, Explanatory Notes To The Text].

Đã có lần, Gấu tui liều cùng mình, khi cho rằng, đối với người dân Miền Bắc, khi tin vào chủ nghĩa Cộng Sản, họ tin rằng đây chính là thứ khi giới tuyệt hảo để chiến thắng thiên nhiên khắc nghiệt khiến con người khắc nghiệt. Nó là cứu tinh của một miền đất, một thứ Thiên Sứ, đại khái vậy. Chính giấc mơ Thiên Sứ này biến Bắc Kít thành... khùng.

Đây là cách V.S. Pritchett, một nhà văn nhà phê bình người Anh, đọc Don Quixote, bằng cách đặt nó kế bên cuốn Những Linh Hồn Chết  của Gogol, và từ đó, ông giải thích được một câu hỏi nhức nhối, từ lâu chưa ai trả lời được: Tại sao mà Gogol không thể hoàn tất phần thứ hai của cuốn sách tuyệt tác của ông, và của nhân loại?
Chính cái giấc mơ phải tìm cho được, một "Thiên Sứ" cho một nước Nga khốn khổ khốn nạn, đã biến Gogol thành khùng.

Hiện thực chủ nghĩa thì cũng mê điều quái dị y chang chủ nghĩa lý tưởng. Don Quixote bắt đầu là một tỉnh lẻ, biến thành Tây Ban Nha, và sau cùng, thành một vũ trụ, và thay vì trở nên xa vời, mơ hồ thì mỗi ngày một thêm mời gọi, trần thế, cụ thể, chắc chắn, trong lời nói cũng như trong hành động. Don Quixote đã không sụp đổ, như là Phần Hai của Những Linh Hồn Chết của Gogol sụp đổ, bởi vì Cervantes không khùng. Ông trở nên [vẫn luôn luôn là] con người thực dụng, hồ nghi nếu không muốn nói là bi quan, và khoan dung; trong khi đó, Gogol bị giấc mơ Thiên Sứ cắn trúng, và bị nọc độc của nó biến thành khùng
V.S. Pritchett: Miguel de Cervantes [1965], [được in lại trong The Essential Pritchett, Vintage, 2004]. (1)
[Liệu, có thể vì vậy, mà PTH để cho Thiên Sứ của bà... ngỏm củ tỏi?]
(1)
Realism turns out to be as contagious to fantasy as idealism is. Don Quixote begins as a province, turns into Spain and ends as a universe, and far from becoming vaguer as it becomes more suggestive, it becomes earthier, more concrete, more certain in real speech and physical action. Don Quixote does not collapse, as the Second Part of Gogol's Dead Souls does, because Cervantes is not mad. He remains pragmatic, skeptical and merciful; whereas Gogol got the Russian Messianic bit between his teeth and went off his head. Spanish fantasy goes step by step with Spanish sanity. Nor, if we read Don Quixote truly, can it be described as a work of disillusion, if we mean by that the spiritual exhaustion which follows a great expense of spirit. The Spanish crack-up had begun, but it had only just begun. The force of that national passion was still felt. Though Cervantes was the broken soldier, though he was imprisoned, hauled before the Inquisition, and knew all the misery and confusion that the Spanish expansion abroad had left behind at home, he was not the enemy of the Spanish idea.

Nhìn như thế, Mít, sau cú 30 Tháng Tư, đều trở nên “insane”, mất mẹ nó cái đầu, như Gogol, vì giấc mơ Thiên Sứ, của… Sến Cô Nương!

Phạm Năng Cẩn, một trong Thất Hiền, đọc, mê quá, thằng cha này viết về mày thật tuyệt!

Đam mê văn chương đồng nghĩa với nhọc nhằn vất vả. Chiêm nghiệm lại điều ấy thật chẳng sai chút nào. Đọc rất nhiều, viết rất nhiều mà chẳng được bao nhiêu. Đã có lúc tôi có ý định tạo cho mình một phong cách, một lối đi riêng rẽ nhưng rồi rốt cuộc cũng chẳng tìm thấy gì. Văn chương là khu rừng rậm rạp đầy bí hiểm, mỗi người tự chui vào và tự tìm đường bò đi. Ở đấy chẳng biết dựa vào ai, chẳng có ai giúp đỡ. Và may thay tôi đã tìm được cho mình một cây gậy chống cho đỡ vấp ngã mỗi khi bị say chếnh choáng trên cõi đời này. Cây gậy ấy chính là quê hương, Tổ quốc, là hướng tâm về cội nguồn dân tộc Việt Nam. Lá bùa hộ mệnh đó là kim chỉ nam xuyên suốt qua những sáng tác của tôi.
Sống giữa thế giới mênh mông của trời đất và lòng người, thênh thang thế mà nhiều khi vẫn thấy cô quạnh. Nơi đất khách quê người ngồi nhâm nhi ly cà phê, thả hồn qua làn thuốc để cố tình kéo quá khứ về hiện tại và tôi bỗng thấy thương quá chính mình và những số phận trần gian. Những lúc như thế tôi lại ngồi vào bàn viết, viết tất cả những gì chợt đến, đuổi theo những gì đột ngột trôi đi. Những khuôn mặt thân thương bạn bè, người thân trở thành nhân vật, bờ tre gốc lúa, cánh diều hóa thành những vần thơ. Hình như thời gian càng trôi đi bao nhiêu thì ký ức của người xa xứ càng khắc khoải. Từ nửa vòng trái đất tôi cảm thấy mình công bằng hơn khi đánh giá một vấn đề.
 

La poésie entre la guerre et le camp
Thơ giữa chiến tranh và trại tù

Je te serre dans mes bras
or je pense déjà à toi les jours qui viennent

Ôi, ôm Em trong tay,
mà đã nhớ Em những ngày sắp tới
*

 

"Je serai ta femme". BHD [16.8.1967]

... sự sống sót của chàng là một điều xúc phạm tới tình yêu thiêng liêng: Chàng vẫn sống và nàng đã chẳng tới được nhà thương đêm đó.
 Thời gian

 Hình chụp tại Đài Liên Lạc VTĐ số 5 Phan Đình Phùng Sài Gòn.
Bàn giấy ông trưởng đài, có cái bảng tên của ông: TBT.
*

Cuộc Tình Bỏ Đi  kết thúc không đến nỗi bi thảm như Một Chủ Nhật Khác.
Cô Thùy, tức Nicole của Scott, sau tái giá.
Nàng nói với ông chồng sau:
-Tôi yêu Kiệt và chẳng bao giờ quên anh ấy.
Ông chồng sau trả lời:
-Lẽ dĩ nhiên là như vậy. Làm sao em quên anh ấy? Mà tại làm sao mà em phải quên anh ấy?
Đà lạt

*
Không ai kèn cựa với người đã chết.
Mà em muốn nhắc để cám ơn anh.
Đã rèn luyện em trong cay đắng của đời.
Và đã thương yêu em như một Bà Trời.
Văn Tế

"C'est l'âge où tout le monde avait vingt-six ans," ["Đó là thời mà đứa nào cũng 26 tuổi"], Gertrude Stein diễn tả những năm tháng tuyệt vời của băng đảng Mẽo của bà, những Fitzgerald, Hemingway, Pound... ở Paris.
Gấu cũng thể nói như vậy, về thưở mới lớn của mình, thập niên 1960, và của băng đảng 'tiểu thuyết mới' ở Sài Gòn.
Thời của Stein là 'thế hệ bỏ đi', bị cuộc chiến chê, còn của Gấu, sắp bị cuộc chiến làm thịt.
*
Thế hệ bỏ đi, cuộc tình bỏ đi. (1)
Thế hệ bỏ đi, như Hemingway kể lại, trong Paris là một ngày hội, gốc gác của nó, là của một tay chủ gara, nơi Stein thường sửa xe. Một lần, "em" mang xế tới, thằng thợ trẻ tỏ ra không sốt sắng lắm trong vụ phục vụ người đẹp. Thế là em méc tay chủ. Tay này mắng thằng nhóc.
Stein sử dụng đúng từ này để đập Hemingway, đám viết lách cà chớn như mấy ông là một thế hệ vứt đi, vì đã được thải ra từ cuộc chiến, theo nghĩa:
-Tụi mày cứt quá, nên cuộc chiến đếch thèm giết.
-Tụi mày tuy sống sót cuộc chiến, nhưng thế nào cũng có bộ phận bị thương tổn, không còn hoạt động được nữa.
*
Ui chao, xém một tí, là súng của Gấu cũng bay vào hư vô, trong vụ ăn hai trái mìn claymore ở bờ sông Sài Gòn!
*
Hình như là Fitzgerald, nói về mình và về Hemingway: Ông nổi tiếng vì thành công, còn tôi, vì thất bại.
Hề Charlot cũng đã từng nói tương tự, về ông và Einstein: Ông nổi tiếng vì chẳng ai hiểu ông, còn tôi, ai cũng hiểu.

“a modern Orpheus", Mabel Dodge Luhan ca ngợi F. Scott Fitzgerald, qua cuốn  Cuộc Tình Bỏ Đi. Một Orpheus hiện đại.

Gấu, “đọc lại” những trang Đà Lạt, viết bên lề Một Chủ Nhật Khác, vớ được cụm từ “a modern Orpheus”, bỗng giật mình ‘ơ ra kìa’ một tiếng, và tự hỏi, tại sao không coi anh chàng Kiệt, như là một Orpheus tân thời, trở về Việt Nam [xuống địa ngục là cuộc chiến khi đó]…

Why not?
Tại sao không?
*

Rồi em sẽ hiểu, nên để người ta coi thường mình

Đoạn văn [chạy ra bưu điện đánh điện cầu cứu Oanh] là đoạn độc nhất đăng trên báo Văn, khi Một chủ nhật khác chưa xuất bản. Như để quảng cáo. Chắc vậy. Cuốn sách viết theo đơn đặt hàng của tay Thành, lúc đó là một đầu nậu trả tiền bảnh nhất Sài Gòn, theo như Hai Lúa còn nhớ.
Nhưng với những ai đã từng quen biết tác giả, hoặc thân thiết, đoạn văn trên có một câu thật quan trọng, và tác giả mượn nhân vật Kiệt nói thay cho mình:
-Rồi em sẽ hiểu, nên để người ta coi thường mình.

Ngoài đời ông không làm sao thực hiện được điều này.
Đó là bi kịch, của riêng ông, và có thể, cũng là của "kẻ sĩ Miền Nam".
Một số nào đó thôi!

Thành thử câu văn trên, thuộc loại "ngoài thời", "time-out", "out of time", ngoài context, ngoài mối tình Kiệt và Oanh. Ở ngoài tác phẩm Một Chủ Nhật Khác.

Rồi em sẽ hiểu, nên để cho người ta coi thường cả một lũ Miền Nam thất trận, là lũ chúng mình.
Như vậy dễ sống hơn....

Phải không?
*
Đúng buổi sáng ngày Kiệt bị quật ngã, chàng mới có quyết định đánh bức điện tín cho Oanh. Chàng đội mưa chạy đến Bưu Điện. Cơn sốt đã bập bùng bên lỗ tai như tiếng sấm. Chàng viết bức điện tín, tay run như đuôi con thằn lằn đứt. Chàng viết, chàng nhớ đúng như in chàng đã nói: S.O.S. Au secours. Bớ người ta cứu tôi với. Kiệt. Kiệt nghĩa là hết sạch, chẳng còn gì, chẳng còn tí tẹo nào. Cô nhân viên Bưu Điện vốn quen vì gặp hàng tuần, trợn mắt:
Ông không điên chứ ông Kiệt?
-Tôi điên chớ, rõ ràng là tôi điên đây thôi.
–Ông nhất quyết gửi bức điện này? 
-Chớ sao nữa, còn gì nữa. Tôi đang cần tiền, hết tiền tiêu rồi, phải kêu kiểu đó mới có tiền. Kiệt cười hộc.
Chàng ra khỏi Ty Bưu Điện chạy xuống hồ lại vòng lên xin rút bức điện lại. Chàng ướt còn hơn buổi sáng đưa Oanh đi. Mưa nhòa hết cảnh vật, nhòa hết cảm xúc, ý nghĩ, và quyết định. Oanh cũng bó tay mà thôi.
Một Chủ Nhật Khác

Oanh cũng bó tay mà thôi.

Tuyệt!
*

… vào đúng lúc chàng gặp tai nạn, bị thương nặng, suýt chết, sau khi thoát chết, ra khỏi nhà thương lần đầu tiên, vị bác sĩ hẹn hai tháng sau trở lại để tháo plâtre và giải phẫu thêm một lần nữa, vào đúng dịp sinh nhật của chàng, sinh nhật lần thứ ba mươi mà cũng là sinh nhật lần thứ nhất, nàng nói, "Je serai ta femme."

Một độc giả TV, cũng lâu rồi, đọc mẩu trên, mail, khen GNV, cái ‘ẩn dụ’, “sinh nhật lần thứ ba mươi mà cũng là sinh nhật lần thứ nhất”, tuyệt cú mèo. 

Ui chao, mới lúc nãy, lọ mọ đọc Gulag, thấy me-xừ Solz ‘thuổng’ ẩn dụ trên đây của Gấu, để kết thúc Quần đảo ngục tù [bản rút gọn được phép]:
I am finishing it in the year of a double anniversary (and the two anniversaries are connected): it is fifty years since the revolution which created Gulag, and a hundred since the invention of barbed wire (1867).
This second anniversary will no doubt pass unnoticed.
Ryazan-Ukryvishche
April 27, 1958-February 22, 1967
Tôi viết xong cuốn sách này, đúng trong cái năm kỷ niệm đúp: Kỷ niệm 50 năm cuộc Cách Mạng đã sáng tạo ra Quần đảo ngục tù, và 100 năm sáng tạo ra dây kẽm gai.
Cái cú sáng tạo thứ nhì thì ít khi được kỷ niệm!