|
Nên chăng cần sửa lại ca từ tiếng Anh trong bài
hát SEA
Games 22?
Thời gian qua, rất nhiều ý kiến góp ý việc
chuyển ngữ sang tiếng Anh ca khúc chính thức của SEA Games 22 "Vì một
thế
giới ngày mai!". Chúng tôi xin giới thiệu một số ý kiến tiêu biểu để
rộng đường
dư luận.
Sau đây là lời bài hát tiếng Việt và
bản dịch
tiếng Anh:
Nhạc sĩ Quang Vinh và ca sĩ
Linh Dung thể
hiện.
"Vì một thế giới ngày mai".
Nhạc và lời: Nhạc sĩ Nguyễn
Quang Vinh
Nắm tay nhau cùng bước bên nhau
vì hạnh
phúc nhân loại. Nắng phương Đông chiếu sáng SEA Games Việt Nam
hân hoan chào đón. Những con tim náo nức mê say dành cho niềm tin chiến
thắng,
từng ánh mắt trao cho ta hy vọng con đường chung một ước mơ.
Hãy bên nhau kề vai ta cùng đi tới
tương lai.
Nhịp chung bước đường vinh quang Hà Nội cùng SEA Games. Hãy vững tin
ngày mai
ta cùng hoà vang câu ca. Phút giây này còn mãi vang xa vì một thế giới
ngày mai.
Lời dịch tiếng Anh:
For the World of Tomorrow!
Hand in hand for happiness (of)
mankind we
walk together. Eastern sun shines up SEA Games Viet Nam is expecting
for long.
Eager hearts get deep in emotion all for the Victory. From your eyes I
have my
hope the dream I share with you. The best that now we try future is in
our
hands. All together gloriously Ha Noi with SEA Games. Tomorrow we
believe in
let's sing out our song. This moment we keep in mind FOR THE WOLRD OF
TOMORROW!
* Một người Việt sống xa Tổ
quốc:
"Là người Việt sống xa Tổ quốc
nhưng
thường xuyên về thăm quê, tôi sung sướng nghe tin Việt Nam
được chọn làm nơi tổ chức
SEA
Games 2003. Hiện tôi làm nghề luyện tiếng Anh đặc biệt cho người Mỹ.
Tôi nói
thế để giải thích rằng tôi hiểu rõ những sự khác biệt giữa tiếng Anh
kiểu Anh,
kiểu Mỹ, kiểu Australia, kiểu Ấn Độ... Bản dịch bài hát
SEA
Games theo tôi, cần phải làm lại để xứng đáng là một bài hát chính thức
của nền
thể thao nước ta trong thời kỳ hội nhập quốc tế.
Tôi xin phân tích từng câu của bài
hát:
"Nắm tay nhau cùng bước bên
nhau vì
hạnh phúc nhân loại/ Hand in hand for happiness (of) mankind we walk
together". Câu này, và hầu hết các câu trong bài hát, làm tôi nhớ đến
nhân
vật Yoda trong bộ phim Star Wars - chuyên môn nói ngược. Thay vì
Subject - Verb
- Object thì ông thường xuyên đảo câu Object - Subject - Verb.
Nói ngược có khi cũng đúng văn
phạm, nhưng
chỉ hiếm hoi khi có nhu cầu nhấn mạnh Object. Để cho chuẩn, khi đảo câu
thường
phải thay đổi động từ, thay đổi hẳn cách đặt câu. Trong câu trên, câu
văn bị
đảo ngược một cách vô nghĩa, rất Yoda. Có lẽ chỉ vì muốn theo sát câu
tiếng
Việt mở đầu bằng "tay trong tay" nên câu tiếng Anh cũng muốn mở đầu
bằng "hand in hand" chăng?
"For happiness mankind" không
có
nghĩa. "For mankind's happiness" tạm được. "Hand in hand"
dĩ nhiên là "together" - có cả hai thì thừa mất một. Cả câu nếu chuẩn
phải là "We walk hand in hand for mankind's happiness".
"Nắng phương Đông chiếu sáng
SEA
Games Việt Nam
hân hoan chào đón/ Eastern sun shines up SEA Games Viet Nam is
expecting for
long". Lại một câu có cấu trúc Yoda! Động từ "shine up" ở đây
sai. "Shine on" hay "shine upon" mới đúng. "Shine
up" là một cụm từ chỉ có trong tiếng Mỹ (không dùng ở Anh và Australia",
có hai nghĩa. Một là đánh bóng, hai là một động từ lóng có nghĩa là
"nịnh" để lừa gạt.
"Is expecting for long" không
có
nghĩa. Ngoài ra văn phạm cũng sai. Một nguyên tăc căn bản cho người
ngoại quốc
học tiếng Anh là khi câu văn có chữ "for", "since",... cho
thời gian, thì động từ phải là present perfect. Do đó, không thể là "is
expecting" mà phải là "has been expecting" hay "has
expected".
Nghĩa dùng cũng vô nghĩa.
"Expecting" (khi có Object) có nghĩa là mong đợi, gần như
"waiting", không có nghĩa là chào đón. Hơn nữa, khi dùng không có
Object (như câu trên) thì "expecting" có nghĩa là... đang có bầu sắp
sinh.
"For long" cũng sai. "For a
long time" mới là "từ lâu".
Câu "Những con tim náo nức mê
say
dành cho niềm tin chiến thắng/ Eager hearts get deep in emotion all for
the
Victory" tạm được, nhưng nên bỏ chữ "the" thành "for
victory" thay vì "for the victory" vì đâu phải chỉ có mỗi một
chiến thắng?
"Từng ánh mắt trao cho ta hy
vọng con
đường chung một ước mơ/ From your eyes I have my hope the dream I share
with
you" là câu tiếng Anh chuẩn (tuy lại đảo câu) nhưng không cùng nghĩa
với
câu tiếng Việt.
Hãy bên nhau kề vai ta cùng đi
tới tương
lai/ The Best that now we try future is in our hands", thì chữ
"future" phải là "the future". Bao giờ cũng là "the
past, the present, the future" chứ không có "past, present,
future" thôi.
"The best that now we try..."
nghe hơi... tuyệt vọng. Làm như sắp thát bại, sắp thua cuộc, bèn an ủi
rằng
"thôi chỉ còn cách này".
* Ông Phùng Huy Cẩn - Vụ phó
Vụ pháp chế
Uỷ ban TDTT, Phó trưởng tiểu ban Tuyên truyền báo chí BTC
SEA
Games 22: "Thay đổi thế nào phải phụ thuộc vào tác giả".
Chúng tôi rất hoan nghênh các ý
kiến đóng
góp, điều này thể hiện sự quan tâm, động viên của toàn xã hội đối với
SEA Games
22. Bài hát "Vì một thế giới ngày mai" khi được chúng tôi chuyển cho
các nước ASEAN cũng không thấy họ nói gì! Đây là lần đầu tiên chúng tôi
nhận
được phản ứng về bài hát này. Chúng tôi rất mong người hâm mộ thông cảm
cho
chúng tôi nếu còn có sai sót. Bài hát đã được trải qua nhiều vòng chấm
rất khắt
khe với Hội đồng giám khảo gồm tôi, nhạc sĩ Đồng Đăng, Hoàng Vân, An
Thuyên,
Trọng Đài, Văn Dung đã hết sức nghiêm túc và cẩn thận trong khi thẩm
định bài
hát. Song chúng tôi chỉ đặc biệt chú trọng đến phần ca từ tiếng Việt và
phần
nhạc chứ không quá quan tâm đến phần tiếng Anh.
Nhưng theo quan điểm của tôi,
đây chỉ là
vấn đề đơn thuần về dịch thuật chứ không nên hiểu một cách nặng nề là
thiếu
lòng tự trọng dân tộc. Tất nhiên những câu quá tối nghĩa thì phải làm
cách nào
đó sửa sang cho sáng ra! Nhưng thay đổi thế nào, từng câu hay toàn bộ
phần
tiếng Anh của bài hát này phải phụ thuộc vào tác giả - nhạc sĩ Quang
Vinh!
* Ông Nguyễn Văn Quân - Vụ
trưởng Vụ Quan
hệ quốc tế Uỷ ban TDTT, Trưởng tiểu ban Lễ tân Ban tổ chức SEA Games
22:
"Chất lượng tiếng Anh của bài hát rất tồi!
Theo tôi được biết, phần dịch
tiếng Anh được
in đĩa, in sách trước khi được công bố rộng rãi trên các phương tiện
thông tin
đại chúng. Chất lượng tiếng Anh của bài hát này rất tồi, dịch chưa
chuẩn xác,
thậm chí có câu dịch còn khá ngớ ngẩn, chẳng hạn như câu: "Vietnam
is expecting for long" hoàn toàn không có ý nghĩa gì cả! Bài hát này
không
hề được đưa qua chúng tôi để hỏi ý kiến.
* Nhạc sĩ Quang Vinh: Tôi nhờ
một người
bạn làm việc tại Viện Quan hệ quốc tế dịch lời bài hát sang tiếng Anh
và đưa
cho một giảng viên người Anh rất giỏi tiếng Việt xem lại bài hát. Ông
nói với
tôi đây là bài hát mang tính chính trị nên dịch sát lời theo kiểu "có
sao
nói vậy", không nên thơ hoá đặt lời mới cho bài hát.Tôi cũng chưa hoàn
toàn bằng lòng với lời tiếng Anh nhưng BTC SEA Games nói rằng bài hát
đã được
phổ biến rộng rãi, nếu sửa chữa lại lời có thể sẽ gây ra những phản ứng
không
hay.
* Nguyễn Anh Thư, giảng viên
đại học, địa
chỉ B10/5 bis Lương Định Của, P.Bình An, Q.2, TPHCM: Vừa qua, một đồng
nghiệp
của tôi (là người nước ngoài, cũng là giảng viên đại học) gửi email
nhận xét về
bản tiếng Anh của bài hát cho SEA Games 22. Tôi xin dịch nguyên văn
trích đoạn
email này:
" Lời Việt thì hay, nhưng lời
dịch
tiếng Anh thì... không biết phải nói sao nữa. Ví dụ hai câu đầu bài
hát: Hand
in hand for happiness (of) mankind we walk together. Eastern sun shines
up SEA
Games Viet Nam expecting for long". Trời đất, nghe không giống thứ
tiếng
Anh mà trường chúng tôi nói (trường đại học giảng dạy bằng tiếng Anh có
chất
lượng) mà nghe giống như phụ đề của mấy bản DVD dịch chui.
Ví dụ, tôi hoàn toàn không
hiểu câu "Viet
Nam is expecting for long". Expecting
cái
gì? Trong bao lâu? Tôi nhức cả đầu mà vẫn không hiểu được".
Là người Việt Nam,
nên khi nghe mấy nhận xét đó, tôi cảm thấy tự ái dân tộc. SEA Games là
một sự
kiện lớn của khu vực mà cho đến lần thứ 22 này mới được tổ chức tại
Việt Nam.
Dân Việt Nam
ai
cũng náo nức tự hào. Thế mà lời bài hát chào đón các bạn quốc tế, người
nước
ngoài hoàn toàn không hiểu.
Hình ảnh đất nước, thể diện
dân tộc trong
giai đoạn mở cửa là vấn đề hết sức quan trọng, vì vậy tôi đề nghị việc
thể hiện
lại tinh thần bài hát SEA Games bằng tiếng Anh chứ không dịch nguyên
bản với
nguyên tắc sau:
- Tiếng Anh theo tiêu chuẩn của
người nói
tiếng Anh gốc.
- Thể hiện tinh thần Việt Nam
chào đón các bạn quốc tế (welcome).
- Thể hiện tinh thần thể thao
(fair play).
- Dễ hát, dễ nhớ.
[Trích Lao Động trên lưới]
*******
Lời bàn Mao Tôn Cương:
Dịch như luỷ là được rồi!
Đọc câu chuyện xung quanh bài
ca chào mừng
Sea Games, lời tiếng Anh, và những lời tuyên bố của các bố có trách
nhiệm, tôi
bỗng nhớ đến những mẩu vừa dạo quanh Hồ Gươm vừa kể chuyện, giữa ông
cậu của
tôi, và thằng cháu Việt Kiều!
Lần gặp cuối cùng cách đây hơn
nửa thế kỷ,
giữa hai cậu cháu, cũng diễn ra tại Hà Nội, ông cậu vừa từ chiến khu
Việt Bắc
về, còn thằng cháu thì đang lăm le tìm cách chuồn xuống Hải Phòng,
trước khi
thời hạn 300 ngày chấm dứt, cánh cửa nhìn ra thế giới của miền bắc hoàn
toàn
đóng sập xuống cho tới tận… Sea Games 22 này mới lại hé ra!
Trong những mẩu “vừa đi quanh
Hồ Gươm vừa
kể chuyện” đó, có hai mẩu liên quan đến chuyện dịch thuật của “đồng chí
sếp”
của ông cậu tôi, là Nguyễn Khắc Viện.
Được vinh dự trao nhiệm vụ dịch
Di Chúc
Bác Hồ sang tiếng Tây, khi Nguyễn Khắc Viện dịch cụm từ “rất minh mẫn”
ở trong
di chúc thành “lucide”, ông bị phê phán, [bị “chỉnh” nặng lắm],
rằng tại
sao dám sửa Di Chúc, sao dám bỏ đi từ “rất”. Ông sếp của ông cậu tôi
chỉ cười.
Sau phải đem tới nhờ một ông Tây chính gốc 100 phần dầu phân giải. Ông
này nói,
lucide là đủ rồi. Thêm chữ très nữa là… hỏng! Nhân loại, không riêng gì
giống
Tây, khi nói về mình, không ai dám dùng tới chữ “très”, dù vào lúc hấp
hối, con
người hơi bị quá minh mẫn!
Câu chuyện thứ nhì liên quan
tới nhan đề
cuốn sách viết về đồng chí Nguyễn Văn Trỗi: Sống Như Anh. Sau bao nhiêu
đấng
dịch, nào là vivre tel qu’il est... tới tai Nguyễn Khắc
Viện, ông
“phán”: dịch "sống cẩm lủy" (vivre comme lui) là được rồi!
Đây chỉ là vấn đề đơn thuần về
dịch thuật
chứ không nên hiểu một cách nặng nề là thiếu lòng tự trọng dân tộc.
[Phó vụ trưởng Phùng Văn Cẩn phán]
Muợn một nhóm từ rất ưa "bị"
các
nhà văn nhà phê bình ở trong nước sử dụng, lời chào mừng bằng
tiếng Anh
đó, ở trong kỷ nguyên hội nhập này, chính là cái "hơi thở, hồn vía"
của dân tộc Việt Nam, theo tôi.
Cho phép tôi mở ngoặc ở đây,
nói tý chuyện
quá khứ thời Việt Nam Cộng Hòa, qua đó, chúng ta có thể có được một tí
ý niệm
về cái hồn vía hơi thở của dân tộc, qua những món ăn cụ thể như
phở, như
hủ tíu, hoặc qua cái thứ tiếng Anh, đọc lên bằng cái giọng Việt, nó
giống như
tiếng hát của nhân ngư, có thể hút hết... hồn vía, hơi thở của người
nước ngoài!
*******
Bạn nào đã xem phim My Fair
Lady, chắc là
đều mê mẩn với cô đào Audrey Hepburn, ốm như cây sậy, yểu điệu thục nữ
thuộc
loại số một, và nói một thứ tiếng Anh đặc miệt vườn, theo kiểu “con cá
gô” [con
cá rô], câu tâu tắng [con trâu trắng]. Em được một nhà ngôn ngữ học,
nói tiếng
Anh chuẩn khỏi chê, “khổ” vì thanh, nhưng mê vì “sắc”, bèn bê em về
nhà, quyết
sửa thành một nhan sắc “kép”, nghĩa là nói tiếng Anh đúng giọng người
kinh kỳ!
Nhưng em học gì nổi, bèn bỏ đi, ông thầy nhớ em quá, bèn lôi cái dĩa
ghi cái
giọng miệt vườn của em ra nghe, thấy ôi sao nó tuyệt vời thế này!
Cứ như nghe một em miệt vườn mãi tít
Cà Mâu đọc
ca dao:
Em dzìa-dzề anh chẳng cho
dzìa-dzề,
Anh nắm dzạt áo anh đề bài
thơ!...
Bây giờ, hãy tưởng tượng, một
em Việt Nam
100 phần dầu, nói tiếng Anh thật là chuẩn, nhưng bằng một cái giọng,
thí dụ,
đặc sệt miền nam, theo cái kiểu “em dzìa-dzề anh chẳng cho dzia-dzề…”
thì có
chết mấy đời thằng Tây, thằng Mẽo hay không?
*****
Sự tiến bộ trong truyền thông làm con người quên
đi rằng,
chỉ mới đây thôi, công việc chuyển tiếng nói, tin tức, hình ảnh … là cả
một vấn
đề. Khi Gấu tôi ra trường Bưu Điện Sài Gòn, vào năm 1960 thì phải, như
một
chuyên viên Vô Tuyến Điện, thì cái đài la-dô chủ yếu là chạy bằng đèn
điện tử,
thứ đèn hai, ba… cho tới năm hoặc sáu cực, bật lên, phải chờ nó “warm
up” mới
có thể sử dụng được. Rồi tới máy sử dụng đèn bán-dẫn (semi-conducteurs)
xuất
hiện, lúc đầu, thiên hạ còn chê, tiếng nói không trung thực bằng
la-dô-đèn, và
quả thế thật, nhưng ngày càng tiến bộ, và nhân loại chẳng thể nào quay
lui lại
được nữa.
Thời đại “đèn đóm” như thế đấy, cũng còn là thời
thịnh trị
của những làn sóng vô tuyến ngắn, như những đài như VOA, BBC hiện nay
vẫn còn
dùng, nhưng kèm với nó, là một trang web, để bạn có thể tạt vô,
nghe lại,
chẳng sợ thời tiết, giông bão làm hụt nghe một buổi nào.
Ở đầu mỗi chương trình phát thanh trên làn sóng
ngắn như
thế, thường có vài phút dành cho đài hiệu, ngoài việc tự giới thiệu,
“đây là
đài phát thanh…”, còn có mục đích, cho người nghe “mò ra” mình.
Trên thế giới có rất nhiều người mê cái việc
ngồi suốt
ngày, không phải để thăng thiên như hiện nay, mà là để mò ra một tiếng
nói xa
lạ, qua một làn sóng vô tuyến điện chập chờn…. Họ lập thành hội những
nhà chơi
vô tuyến điện tài tử, và thường viết thư tới những đài phát thanh lạ,
những làn
sóng lạ, mà họ tình cờ mò ra được, để biết thêm những chi tiết, thường
là về kỹ
thuật, nhưng có khi chẵng liên quan gì tới kỹ thuật như câu chuyện Gấu
tôi sắp
kể ra hầu quí vị sau đây.
Bưu Điện Sài Gòn lúc đó sử dụng rất nhiều làn
sóng ngắn để
liên lạc, và đài hiệu, là tiếng nói của cô Nga, hoặc cô Phụng, hai nữ
điện
thoại viên đồng sự của Gấu tôi, tại Đài Liên Lạc Vô Tuyến Điện Thoại
quốc tế,
số 5 Phan Đình Phùng, Sài Gòn.
Tôi không hiểu cái anh Trương Chi ngày xưa,
tiếng hát của
anh hay như thế nào: Không phải những ngày còn trẻ, nhưng ngay cả vào
lúc về
già sắp xuống lỗ như bây giờ, tôi không hề nhớ một chút gì tới khuôn
mặt, dáng
đi.. của cô Nga hay cô Phụng, nhưng chỉ là tiếng nói của họ. Thứ tiếng
nói đã
hớp hồn không biết bao nhiêu những anh chàng vô tuyến điện tài tử, qua
đài hiệu
của Bưu Điện Sài Gòn: This is Radio Oversea Saigon….
Và Gấu tôi, lo việc nhận những cái thư, để trả
lời, thường
có những dòng như thế này: May I get her picture…
Đâu cần phải nhét vào bài ca, nào là bước đường vinh
quang Hà Nội ta, nào
là Đông Phương Hồng chiếu sáng Sea Games.
(Merde!)
NQT
|
