TIN VAN HOME PAGE - UNICODE VERSION

GNV không biết TTT có về lại Đất Bắc lần nào không, khi đã ra hải ngoại. (1) Nhưng có lần ngồi lèm bèm với Thảo Trường, hình như Gấu có than, giá mà về được 1 lần dối già, nữa, nhỉ, ông bèn ‘mắng cho’:

Ông về, một lần thắp hương cho ông cụ, ở đúng cái chỗ ông cụ ra đi, bên mé sông Hồng, Việt Trì; một lần chụp hình cái lô cốt, vậy là quả đủ rồi!

Ui chao, sao mà bạn Gấu hiểu Gấu, quá cả Gấu hiểu Gấu!

Cái lô cốt trên đê làng Thanh Trì quả là khủng khiếp thật.
Cứ như Cột Đồng Mã Viện ấy, nhỉ!

(1)

Chắc là không. Ông trở lại Sài Gòn, lần bà cụ đau nặng, rồi qua, ông em về thay ông anh, rồi qua, sau đó, ông mất, trước bà cụ.

Cái lô cốt làng Gấu quả là khủng thật. Gấu có tới hai kỷ niệm về nó. Một lần đi cùng với ông giáo Dực, ông thầy dậy học, cả hai bố con Gấu, và 1 lần, lên đó để học, thầy giáo là tay quận trưởng, và đó là lần Gấu 'được' chứng kiến, người đánh người!
Lần đi cùng với ông giáo Dực, cũng là lần đầu tiên Gấu được nhìn thấy 1 anh Tây mũi lõ nó ra làm sao!

Đêm giữa ban ngày.

Cái tít nguyên thuỷ của nó là Vòng tròn xấu xa, “The Vicious Circle”, và Daphne đổi lại, như trên, khi K bị nhà cầm quyền Anh giam giữ tại nhà tù Pentonville. K. tỏ ra thích cái tít này, mà ông nghĩ, từ Milton: Oh, dark, dark, dark, amid the balze at noon, nhưng nguồn của nó, qua Daphne, từ Book of Job.

Chỉ 1 cuốn sách, với bạn quí của nó, là cuốn Trại Loài Vật, mà Âu Châu không bị nhuộm đỏ, và Tây Phương thắng cuộc chiến tranh lạnh!

Khi nó vừa mới ra lò, ở Pháp, Sartre ra lệnh cho đệ tử đi từng tiệm sách thu gom, và đốt sạch!

Khủng khiếp thật.
Với riêng GNV, không đọc nó những ngày 1954, chắc là lên rừng, phò HPNT, đúng như lời cầu chúc của 1 đệ tử Thầy Cuốc rồi!
Cái từ khủng khiếp Tẩy Não, brainwashing, 1 cách nào đó, là do Koestler phịa ra!

One result was that Daphne now found it harder to deliver the news that his novel about Rubashov had gone through page proofs and was about to be printed. Actually, she also shrank from telling him because she had changed the title without Koestler's knowledge and felt sure he'd explode. Cape didn't like "The Vicious Circle" as a title, she said, and had chosen "a much worse one" of its own, "Darkness at Noonday." This was a white lie: the title was Daphne's. She had written to him in Lisbon about it, but the letter had never reached him, and now she had to tell him in person. When she stammered out the new title, now metamorphosed into Darkness at Noon, he surprised her by giving his approval. Koestler thought the title was a quotation from Milton's Samson Agonistes-"Oh dark, dark, dark, amid the blaze of noon," an attribution that has persisted to this day-but Daphne's inspiration had been the Book of Job: "They meet with darkness in the daytime, and grope in the noonday as in the night."
Darkness at Noon, a bleak book about a prisoner in solitary confinement, was published in December 1940, while Koestler was in solitary confinement in Pentonville. The irony wasn't lost on its author. Having written much of it in a detention camp, he had come to feel that prison was the perfect metaphor for Europe in 1940, and also, for too many, a brutal reality. The claustrophobic jail smell that clings to every page of Darkness at Noon and contributes so richly to its overpowering atmosphere of doom was the fruit not just of Koestler's imagination but of his bitter experiences in French and Spanish jails.

ON THE LITERAL LEVEL, Darkness at Noon is about the personality, experiences, and thoughts of a veteran revolutionary leader, Nikolai Rubashov, languishing in jail and being harshly interrogated on charges of treason. After lengthy confrontations with two different interrogators and a period of self-examination in his cell, he decides to make a full confession of guilt, knowing all the while that his alleged crimes are the invention of his investigators and that he is innocent. He knows that his sentence will be death, but finally agrees to it because it is a logical conclusion of his lifelong belief in revolutionary ideals, and the last service he can perform to demonstrate his loyalty to the party.
    On a metaphorical level, Darkness at Noon is an image of life in the Soviet Union (though the name of the country where the action unfolds is never mentioned) and of the life that was promised Europe if either the Communists or the fascists came to power. Koestler's inspiration was the Soviet show trials, of course, and one of the questions he set out to answer was, how did the party do it? How could such prominent party leaders as Kamenev, Zinoviev, Radek, and Bukharin be brought to the point where they confessed to the most fantastic crimes in open court and in the full glare of publicity? His answer, controversial to this day, was that it was a matter not simply of physical coercion (though Koestler was aware of that dimension too) but of intense psychological pressure, backed by the threat of coercion. This more subtle pressure drew on the prisoners' deepest beliefs in the revolutionary cause and in its flag bearer, the party, to undermine their personalities and break their will. It was an early form of brainwashing (the term had not been invented yet), and Koestler was one of the first to recognize its importance in Soviet political practice.
    In the course of the novel, the interrogator Ivanov (Rubashov's former friend) seizes on Rubashov's disillusionment with party policy to show that Rubashov is "objectively" an enemy. "You openly admit that for years you have had the conviction that we were ruining the Revolution; and in the same breath you deny that you belonged to the opposition and that you plotted against us. Do you really expect me to believe that you sat watching us with your hands in your lap-while, according to your conviction, we led country and Party to destruction?" Rubashov is trapped by his own words and by his former actions as a party leader. Ivanov reminds Rubashov that Rubashov is responsible for the deaths of two activists, Comrade Richard and Little Loewy, and indirectly responsible for the arrest and death of his former secretary and lover, Arlova. What is one more death-his own-in the service of historical inevitability? Good cop Ivanov is replaced by bad cop Gletkin (modeled on the GPU officer Koestler had seen in Baku), who brutally insists that Rubashov confess in excruciating detail to instigating a plot to assassinate "No.1." The whole thing is a fiction, and Rubashov is appalled by the naked cynicism of the demand, but through sleep deprivation and confrontations with an alleged assassin he is brought to admit that "objectively" he is guilty too, for (in a Dostoyevskian flourish) the putative assassin is Rubashov's "logic made flesh." Rubashov meekly signs the elaborate connfession drawn up for him by Gletkin, is tried publicly, and is sentenced to death.
    Though ostensibly a composite of Bukharin, Radek, and Trotsky, Rubaashov also incarnates the Koestler of 1938-39. He is the party zealot who suddenly awakens to the fact that his iron faith has been based on a lie, that the ideals to which he has clung have been betrayed, and that the utopia he sought can never be realized by the movement to which he belongs. Koestler's imagination transposes his floundering in Baku, his doubts in Kharkov, and his vacillations in Spain into a powerful intellectual thriller about loyalty and betrayal, and symbolically accepts the logic of Franco's supposed death sentence on him as morally justified by his own revolutionary sins. By reenacting these events in the novel, he pronounces a death sentence on his own ideological past and ideals.
Koestler drew not only on his experiences in Seville but also on Eva's account of her prison experiences in Moscow. One aspect of Eva's story that Koestler used to powerful effect was her account of tapping clandestine messages on cell walls (in the novel it is on the water pipes). In one particularly harrowing scene (drawn in part from Koestler's memories of Seville) the prisoners listen in horror as a tortured comrade is dragged, whimpering, on his way to execution, and they communicate this emotion first by taped messages and then by a sustained drumming on cell doors; and this tapping starts up again in the final moments before Rubashov himself is led off to exxecution.
    Throughout the novel, Koestler's personal anguish, his profound desire to recant and repent his sins, infuses the narrative with a confessional force that is totally appropriate to its subject matter, while Rubashov's descent into hell has a terrifying logic that is irresistible. He is like the hero of a Greek tragedy, condemned by his own character flaws to die. There is no way out. Yet, in a work where there is virtually no uncertainty about the outcome, the suspense is astonishing. It is the suspense of not knowing how Rubashov will arrive at his end, accompanied by the hope that he will somehow, miraculously, evade the bullet. Koestler's inspiration here was the Dostoyevsky of Crime and Punishment and The Brothers Karamazov, and he even imported some of Dostoyevsky’s Christian imagery into his narrative.
    On publication, the novel struck Koestler's more astute left-wing readers with stunning force. "Who will ever forget the first moment he read Darkness at Noon?" wrote Michael Foot later. "For socialists especially, the experience was indelible. I can recall reading it right through one night, horror-struck, overpowered, enthralled. If this was a true revelation, a terrifying shaft of darkness was cast over the future no less than the past." Wickham Steed regarded it as "the most devastating exposure of Stalinist methods ever written," and Kingsley Martin, in the New Statesman, pronounced it "one of the few books written in this epoch which will survive it." A pro-Communist critic, John Strachey, finding the book's message "a bitter pill to swallow," said he was overwhelmed by its terrifying logic. R. D. Charques (anonymously) in the Times Literary Supplement was one of the few at the time who perceived the underlying theme of the "growing likeness between the Soviet regime and the Nazi regime."
    Orwell thought the book "brilliant as a novel and a piece of prison literature," but was more interested in it as an explanation of the Moscow show trials and as an excuse to attack western leftists for accepting the trials as genuine than as a work of literature (it was to be another four years before Orwell concluded it was "a masterpiece"). Other reviewers were puzzled by the novel's unusual form. "The book is long drawn out, full of repetitions and marred throughout by its obscenity and irreligion" was one's verdict. The book had few characters, most of them with no first names, and, apart from Rubashov, none was described in any detail. It wasn't exactly a psychological novel, nor an allegory, nor a satire, and the plot was hard to follow. It was that unfamiliar thing in Britain and America at the time, a novel of ideas and a moral fable, with an unfamiliar dialectical method of argument-and very little love interest of any kind.

Michael Scammell: DARKNESS UNVEILED
Koestler: The Literary and Political Odyssey of a Twentieth-Century Skeptic

Tưởng Niệm Koestler

Why western authors are in love with Mother Russia

Novelists from Le Carré to Amis have an obsession with Russia.
Small wonder: it's fertile territory for fiction

Tại sao nhà văn mũi lõ mê Mẹ Nga?
Ui dào, tưởng chuyện gì: mảnh đất mầu mỡ cho giả tưởng.

Đọc Nguyễn Lệ Uyên – Chiến tranh dưới ngòi bút Thảo Trường một bài dài, lèm bèm, dàn trải đủ thứ, chỉ để đi đến kết luận, Thảo Trường là 1 nhà văn trung thực.
Thì đúng như thế rồi.

Có điều thật khó hiểu là, làm thế nào mà nhà văn trung thực này sống sót 17 năm tù cải tạo, và khi thoát ra được, ông vẫn tiếp tục viết, không hề cằn nhằn, kết án tụi VC về cái vụ bỏ tù ông lâu quá, một điều nhà phê bình nhớn Đặng Tiến, không làm sao hiểu được! (1)

(1) Ông viết về Thảo Trường, trên BBC:
Một tâm hồn nhân hậu và phóng khoáng như thế, mà phải trải qua vòng 17 năm lao lý qua 18 trại giam, sau khi chiến cuộc đã chấm dứt, là điều giới làm văn học không hiểu.
Ngày nào đó, chính trị phải trả lời văn học.

Thấy có bài mới của DT, về TT, trên talawas.
Để ghé mắt ‘đọc chơi’, rồi tiếp tục lèm bèm về 'bạn hiền'!

Trong khi đó, một nhà văn nhà thơ cùng nhóm Sáng Tạo với ông, ra tù, tự hỏi chính mình, làm thế nào lại viết, làm thế nào coi như đếch có chuyện chó gì xẩy ra?
Khó thật. Giả như nhà thơ viết lại, thì thơ của ông sẽ như thế nào?

Chúng ta hẳn cũng đã nhiều người biết, ‘giai thoại’ về nhà thơ Akhmatova, khi xếp hàng chờ đến lượt thăm nuôi con, thời gian đỉnh cao của Đại Thanh Trừng, Đại Khủng Bố Stalin, và một bà đứng đằng sau ghé tai thì thầm, này, tả được không, và bà gật đầu, được!
Vấn nạn ở đây là: Tả là tả như thế nào, được là được ra làm sao?
Theo tôi nghĩ, đây là vấn đề cốt tuỷ của văn chương sau trại tù, đúng vấn nạn của Ardorno, sau Lò Thiêu mà còn lèm bèm làm thơ thì thật là dã man.

Nhà văn Tưởng Năng Tiến, trên talawas, than:

Hết Võ thị Hảo rồi đến Thuận. Viết gì mà thấy ghê. Ngày nào mà cũng đọc một hai bài như vậy thì chắc chết, chết chắc!

Liệu đây là thứ văn chương hậu - Lò Cải Tạo, xuất phát bờ phía bên kia của… Lò?

NL, trên Blog của ông, coi thứ văn chương của Primo Levi về Lò Thiêu, trong If This Is A Man, là báo cáo [report].
Hay đây mới chính là thứ văn chương... trung thực?

Căng thật!
*

Bây giờ khoan nói chuyện ông bạn Nghiêm. Nói chuyện tác giả "Người tù binh nằm trong nôi": Thảo Trường.
    Tôi gặp lại anh ở "office": một Car Wash của con trai, sang Mỹ từ 1975.
   Tại Little Saigon, lẽ dĩ nhiên!
   Như thể Nghiêm, Thảo Trường và tôi đã có hẹn gặp lại, từ thuở còn Sài-gòn.

    Anh kể chuyện "ngày xưa": Bữa đó, mình cho mấy mẹ con đi trước, tính đi chuyến sau. Thế là dính luôn 8 năm tù Bắc, 9 năm tù Nam-
    Tếu thật, tôi vẫn nghi, anh chàng này rồi khổ với tính tếu: Nếu không tếu, không viết nổi Bà Phi, rồi bị sếp hành lên hành xuống, do có kẻ "mét": Thằng đó nó tả "Quí Phu Nhân" đấy, cho nó xuống hầm P.48 (?) đi!
    Nếu không bị tính tếu xúi dại, đã đi cùng vợ con...
    Kể ra nói chuyện ngày xưa lúc này là quá hợp: Little Saigon đang ngợp một mầu cờ, nhân vụ Trần Trường.

    Trước 1975, Thảo Trường thuộc loại đàn anh của tôi. Anh có tên trong tờ Sáng Tạo, nhưng theo "một nghĩa nào đó", anh chẳng mắc mớ gì với chủ trương "đạp đổ", làm cách mạng văn học của nhóm này. Cho tới giờ này, tôi vẫn không hiểu được tại sao anh có mặt "ở đó"?
    Bởi vì truyện ngắn của Thảo Trường "hiền khô", lại không "mới". Cái cũ "nhất" ở anh, là kỹ thuật truyện ngắn. Thứ truyện ngắn không nhắm vào tiểu sảo, không mà mắt người đọc với những kỹ thuật mượn từ độc thoại nội tâm, điện ảnh... vốn rất được ưa chuộng hồi đó, kể luôn cả chuyện, cho nhân vật tuôn ra đủ thứ tư tưởng, hoặc ăn nói theo kiểu ba phải (nghĩa là lạm dụng nghịch lý, ra cái điều thông thái: Đời chẳng đáng gì nhưng đâu có gì đáng (như) đời, la vie ne vaut rien mais rien ne vaut la vie, André Malraux).
    Ngay hồi đầu đọc anh, tôi đã ngạc nhiên, anh cứ một mình đi một đường, an nhiên tự tại, thong dong mà viết.
Bây giờ thì tôi hiểu. Với một chút tếu, với chút thong dong tự tại, vậy là có thể qua được địa ngục.
Little Saigon

Tình yêu như trái phá, con tim mù lòa

Cái vụ dịch dọt này, đang ì xèo trên Da Màu, Gấu nhớ là cũng đã có 1 lúc, ngứa ngáy, nói leo, như thế này:
Câu hát của ông nhạc sĩ họ Trịnh này, chỉ là để nói về một cái chân lý cũ rích, con tim mù lòa nó có lý do mù lòa của riêng nó, người không mù lòa không làm sao hiểu được, nhưng được nói bằng cái ngôn ngữ của thời của ông, tức là thời của trái phá, của lựu đạn, của pháo kích…. Mấy anh chết rét bỏ chạy cuộc chiến, có biết gì về trái phá đâu, mà cũng chê bai, dịch sai!
Cũng vậy, là 1 anh trong số này, chẳng thể nào phân biệt được pháo kích và oanh kích nó đau đớn khác nhau ra làm sao.
Tất nhiên
Cái tay TTD, này, GNV thời gian tập tành đọc sách Tây, và tất nhiên, đọc Camus, thấy ông ta dịch Camus, phục quá đỗi. Nhưng về già, mới hiểu ra mấy đấng này, trong có đấng DT, bạn hiền của GNV, chẳng hiểu tí chó nào về Camus!
Nói rõ hơn, mấy cha này, lành lặn, không 1 tí thương tật, thiếu 1 ngày lính, cho nên đếch đọc được bất cứ cái gì, nói gì Camus!
Và mới vỡ ra mấy giai thoại, đọc từ hồi lớp đồng ấu, trong quốc văn giáo khoa thư.
Thứ nhất, là cái chuyện anh nhà quê đi mua kính, vì nghĩ, cứ đeo cái kính vô, là đọc được chữ!
Thứ nhì, là từ Khổng Tử.
Ông này phán, mỗi lần bạn tính đọc sách là phải chay tịnh, không gần… đàn bà ít lắm là 1 tuần lễ, cho cái tâm nó sạch, nó sáng ra thì mới đọc sách thánh hiền được!
Hà, hà!

Trong câu phán của Adorno, có ý đó: Sau Lò Thiêu, sau Lò Cải Tạo, mà còn chưa được nếm mùi trái phá, thì thật là dã man, khi bàn về những nhà văn như Camus, thí dụ!

Chính là do nỗi lo sợ từ bỏ thế kỷ không một tí thương tật, mà nhà văn Gunter Grass phải thành thực khai báo trước Đảng, thân thể tôi có 1 vết chàm, do hồi nhỏ hung hăng con bọ xít, nhỏ máu ngón tay, viết đơn xin vô lực lượng SS.
Cả cuộc viết của Steiner, là từ vết chàm: lẽ ra phải có mặt tại Lò Thiêu.

Cái chuyện sợ chết bỏ chạy, theo VC, trước 1975, thì hiểu được. GNV này cũng đòi phen, tính chuồn. Nhưng quái đản, ở lũ khốn này, là thái độ của chúng, vẫn viết, như chưa từng có gì xẩy ra!

Ngay ở đám VC chính hiệu, trước tình hình nước Mít bây giờ, chúng cũng phải tự vấn lương tâm, và tìm hiểu coi có cái gì sai trái, và nó bắt đầu từ lúc nào. Tất cả tác phẩm của Miền Bắc gần đây, là chủ yếu xoáy vào vấn nạn trên, từ đám già như Tô Hoài, như Nguyễn Khải… cho đến đám trẻ sau đó, như Vương Trí Nhàn, và sau đó, như Võ Thị Hảo, và sau nữa, như Thuận, vậy mà đám khốn kiếp nằm vùng, hay bỏ chạy, vẫn tỉnh bơ, vẫn viết như chẳng có gì xẩy ra, như chưa hề có Lò Cải Tạo, chưa hề có cả nước bỏ chạy ra biển, và cứ thế tiếp tục bỏ chạy, cho tới bây giờ.

Một đất nước như hiện nay, có bao phần đóng góp của đám nằm vùng, chúng tỉnh bơ, phủi tay, không có chúng tớ! Chúng vẫn viết, như thể lương tâm trắng bốc! Đọc cái bài viết mới của DT, về Thảo Trường, những gì lấn cấn, là ông cho vô ngoặc, “ngoài đề”

(Khi một lý tưởng thất bại thì biến thành ảo tưởng. Nhưng cũng có khi chiến thắng hóa lý tưởng thành ảo tưởng: ngoài đề.)

(Có kẻ không muốn chen chân vào hào quang của người chiến thắng, thì nấp vào bóng mát của cây lọng người quân tử sa cơ: ngoài đề.)

Ngoài đề, tuyệt!

Thế thì DT, ở trong hay ở ngoài, đề?

Tưởng nhớ Thảo Trường

Trong bài điểm cuốn “Ngôi sao thầm lặng, những truyện chưa từng in ấn” của Levi, Anita Desai cho rằng, tiếu lâm là cái tính từ ‘sau cùng’, mà người đọc nghĩ tới, một khi cầm trong tay một tác phẩm của 1 tác giả, viết, sau khi ra khỏi Lò Thiêu, nhưng đúng là nó, khi đọc Ngôi Sao Thầm Lặng.
Alexandre Vialatte, người đầu tiên dịch Kafka ra tiếng Tây, tuyên bố cách đây 20 năm, [bây giờ chắc hơn], "Vào năm 1926 (...) tôi tưởng mình lăng-xê một trong những ông hoàng hóm hỉnh. Hoá ra là một… Ông Hoàng Của Đêm Đen [Prince des ténèbres]."

Chúng ta cũng có thể nghĩ, như thế, khi đọc Thảo Trường, nhất là những truyện sau này, khi ông ra khỏi trại tù và viết về nó. Cái xen anh tù lầm mấy quả trứng mà bà quản giáo đưa cho anh, và anh nghĩ bà thương hại thằng tù, hóa ra là để thưởng công, bồi dưỡng cho con heo nọc, thật tức cười.

Nhưng Levi, viết, có người nói, truyện của ông ta đọc tức cười, nhưng tôi tin chắc, khi Kafka viết chúng, ông không cười!

Nói rõ hơn, Gấu tôi tin chắc, Thảo Trường thực sự lầm về mấy quả trứng: Ông nghĩ rằng, bà quản giáo còn tí tình người!

Đó cũng là tính ‘tức cười’ trong truyện Thảo Trường.
Người Miền Nam nói, ‘dzậy mà không phải dzậy’, theo cái nghĩa mà Levi giải thích:

Ở trong trại, người ta luôn luôn đụng phải cái điều không chờ đợi, đúng theo kiểu Kafka, thí dụ như khi ta mở cửa, và thấy, không phải điều mình trông mong, mà là một cái hoàn toàn khác hẳn.

Có mấy nhận xét, từ mấy tác giả, hoàn toàn khác biệt nhau, nhưng quái quỉ làm sao, chúng đều áp dụng cho nhà phê bình Đặng Tiến, đều OK cả!
Thứ nhất, khi vinh danh ông Trùm phê bình Mác Xít G. Lukacs, Steiner viết, ‘ở thế kỷ 20, thật không dễ dàng đối với một con người lương thiện, để làm 1 nhà phê bình’ [‘in the 20^th century it is not easy for an honest man to be a literary critic’]
Thứ nhì, của Brodsky, khi ông nhận xét, trong Less Than One: Lịch sử thực của ý thức bắt đầu cùng với lời dối trá thứ nhất của một con người [The real history of consciousness starts with one’s first lie]. Cái lịch sử thực của ý thức của đám bỏ chạy, bắt đầu với lời dối trá thứ nhất mà chúng thốt ra, sau 30 Tháng Tư 1975.
Nói rõ hơn, trước 1975, chúng nói chúng yêu nước, mong hòa bình, mong hết chiến tranh, mong đủ thứ… OK. Nhưng sau 1975, chúng nói cái chó gì thì cũng là điều dối trá thứ nhất cả!
Thứ ba, là câu của Coetzee khi đọc Oz, nhà văn ở giữa hai lằn đạn, có vẻ giống như như nhà phê bình DT!
Nhưng khác hẳn!

Trong một bài trả lời phỏng vấn, Levi cho biết Lò Thiêu đã tạo nên ông, như sau đây cho thấy (1).

Chúng ta cũng có thể nói như vậy, về Thảo Trường. Rõ ràng là có một quãng cách, giữa những truyện viết trước và sau khi ra tù, và ra hải ngoại. Trước, truyện của ông nhẹ nhàng, bình dị, cũng có tí vui, tí nhộn, nhưng phải sau khi ra khỏi tù, viết lại, chúng ta mới nhận ra, lý do nào ông sống sót trại tù.
Cái cú lầm mấy cái hột gà làm cho ông ngộ ra, tạo nên ông, có thể nói như vậy!
Nếu trước 1975, ông còn tin vào VC, thì cứ nói đại như thế, khi đi tù, ông hết tin, nhưng lại chuyển niềm tin đó cho… con người!
Trước 1975, truyện của ông co cụm trong cái thế quốc cộng, sau 1975, khi ra tù, truyện của ông thoát ra khỏi cái nhà tù đó, bay bổng lên.

Đây cũng là điều xẩy ra cho Levi.

What If?

«An Interview with Primo Levi », Partisan Review, vol. LIV, 3, 1987.
Un entretien avec Primo Levi par Risa Sodi

[Primo Levi trả lời tờ Partisan Review]

Trò chuyện với Primo Levi
Risa Sodi

Trong 1 cuốn sách mới đây, 1983, nhà sử học vẽ ra chân dung 6 nhà văn Do Thái Ý, trong số đó, có ông. Liệu cái nón “nhà văn Do Thái”, có căng quá, forcé, đối với ông?

Căng đấy. Ở Ý, thật khó mà đội cho ai cái nón, ‘nhà văn Do Thái’, ‘nhà văn không Do Thái’...

Au début des Naufragés et les rescapés, vous citez ces vers du Dit du vieux marin:

Since then, at an uncertain hour,
that agony returns :
And till my ghastly tale is told
This heart within me burns. (1)
v.582-585

Après avoir lu votre livre, je me suis demandé s'il était possible de s'arrêter de « raconter».

On peut lire la réponse dans ce même livre. Certains de mes amis, des amis très chers, ne parlent jamais d'Auschwitz. D'autres personnes, au contraire, en parlent sans cesse, et je suis l'une d'elles. J'ai un peu exagéré en citant Coleridge. Mon cœur ne brûle pas en permanence. Bien des années ont passé et, surtout, j'ai écrit bien des livres sur le sujet, j'ai donné bien des conférences dans les écoles ou en d'autres occasions, et j'ai discuté avec un nombre incalculable de personnes. Tout cela a dressé une sorte de cloison de barrière; on peut donc dire que j'ai été un peu rhétorique en citant Coleridge.

Mais ce sont de très beaux vers!

Ở đầu cuốn Những kẻ chết đuối và những kẻ được cứu thoát, ông có trích dẫn mấy câu thơ của Coleridge.
Sau khi đọc cuốn sách, tôi tự hỏi, liệu có thể ‘ngưng kể’?
Levi: Câu trả lời có ở trong cuốn sách. Một số bạn của tôi, một số rất thân, chẳng bao giờ nhắc tới Lò Thiêu. Số khác, ngược lại, nói hoài, và tôi là 1 trong họ. Tôi hơi làm quá, khi trích dẫn Coleridge...

Nhưng quả là những câu thơ đẹp

(1)

Kể từ đó, đâu biết giờ nào,
Cơn hấp hối đó trở lại,
Và cho tới khi câu chuyện thê lương của tôi được kể
Trái tim này trong tôi bỏng rát.

Coleridge: Bài hát của người thủy thủ già.

Tưởng nhớ Thảo Trường

Primo Levi trả lời tờ Partisan Review, 1987

Note: Bài này cực 'thú", nếu đọc song song với ‘cas’ TT!
TV sẽ lai rai trích dịch, cùng lúc, tưởng nhớ bạn!

Không biết đám quản giáo VC, khi cần chùi tay, có chùi vô áo tên sĩ quan tù VNCH không, nhỉ?
*
Partisan Review:
Tôi bị chấn động bởi những lá thư mà những độc giả Đức gửi cho ông, sau khi cuốn Đây có phải 1 người, bản tiếng Đức được xb. Đa số nhắc tới giai đoạn xẩy ra sự kiện 1 người lính Đức đã chùi tay của anh ta lên chiếc áo sơ mi của ông. Tại sao, theo ông, sự kiện trên lại khiến cho họ để ý tới?
Primo Levi:
Cử chỉ đó mang tính biểu tượng đặc thù, và vì lý do đó, nó làm nhiều người chấn động, tôi là người đầu tiên. Không phải là 1 cú thượng cẳng chân hạ cẳng tay: đấm vô mặt làm tôi đau hơn. Sự kiện là, anh lính Đức coi tôi như là một cái khăn để chùi tay. Những ngày tiếp theo sau, và ngay cả đến tận bây giờ, tôi vẫn tôi cảm thấy, đây là cú sỉ nhục nặng nề nhất mà tôi đã từng bị.
Những cú sỉ nhục như thế đè nặng lên nhân phẩm của ông tới cỡ nào?
Lúc thoạt đầu, quả là đau, nhưng điều tệ hại là những gì xẩy ra sau đó, nó là cú mở đầu. Chúng tôi trở nên quen. Thì cũng 1 thứ chuyện thường ngày ở huyện.
"Quen", là thế nào, về mặt đạo hạnh, về mặt tinh thần?
Thì nói mẹ ra như thế này: nó làm mất cái gọi là tính người ở nơi bạn. Cách độc nhất để sống sót, là làm quen với cuộc sống trong trại tù, và làm quen như thế, là một phần con người ở nơi bạn mất đi. Điều này xẩy ra cho cả quản giáo và tù nhân. Chẳng có nhóm nào người hơn nhóm nào.Trừ 1 số ngoại lệ, cái gọi là vô nhân tính làm nhiễm độc luôn cả tù nhân, làm sao không!

What If?

Tưởng nhớ Thảo Trường

Tôi gọi tên tôi cho đỡ nhớ

Thanh Tâm Tuyền,
Thanh Tâm Tuyền,
Thanh Tâm Tuyền.

[Ghi chép 4]
Thảo Trường

Vào những năm 1958-1961 tôi sống ở Huế. Từ thành phố tới chỗ tôi ở phải “qua một chiếc cầu lên một cái dốc”, căn nhà khoảng giữa Chùa Từ Đàm và Đàn Nam Giao, nơi đó, đêm đêm tôi viết những truyện ngắn, gửi cho ông Mai Thảo đăng trên tạp chí Sáng Tạo. Cũng vì có liên hệ như thế nên mỗi khi vào Sàigòn, tôi thường lui tới tòa soạn Sáng Tạo số 29 đường Ký Con, Quận 1, ở đó tôi có dịp gặp các vị trong bộ biên tập do ông Mai Thảo giới thiệu như: Duy Thanh, Ngọc Dũng, Thái Tuấn, Doãn Quốc Sĩ, Trần Thanh Hiệp, Nguyễn Sĩ Tế, Quách Thoại, Tô Thùy Yên và… Thanh Tâm Tuyền.
Trong bản tuyên ngôn “Văn nghệ là vận động biện chứng của hủy diệt và sáng tạo” của nhóm Sáng Tạo đưa ra chủ trương “Phủ nhận văn nghệ tiền chiến”, thì tôi nghĩ là không thể phủ nhận được, vì “văn nghệ tiền chiến” có vai trò và sứ mệnh đã hoàn thành của thời kỳ đó. Giá trị của “văn nghệ tiền chiến” đã ghi lại trong văn học sử Việt Nam. Chính thể cộng sản ở miền Bắc cũng đã từng có chủ trương xóa bỏ những giá trị “văn nghệ tiền chiến” nhưng họ đã không làm nổi, thì há gì nhóm Sáng Tạo là những người đã từ bỏ cái chính thể lầm lẫn đó di cư vào Miền Nam lại chủ trương “phủ nhận”?
Nhưng đối với tôi, các vị ấy đều đã để lại trong tôi những dấu ấn đặc biệt, bằng họa phẩm, thơ, truyện ngắn, tùy bút, hay biên khảo…
Thí dụ như: “Quán Cháo Lú” của Vũ Khắc Khoan, “Hạt Ba Dăng Của Niêm” của Mai Trung Tĩnh, “Niềm Đau Nhức Của Khoảng Trống” của Dương Nghiễm Mậu, “Cánh Đồng, Con Ngựa, Chuyến Tầu” của Tô Thùy Yên, “Dòng Sông Định Mệnh” của Doãn Quốc Sĩ, “Trắng Chiều” của Nguyễn Sĩ Tế, kịch bản “Bão Thời Đại” của Trần Lê Nguyễn… v…v… nhiều lắm.
Những thơ văn của các vị ấy đã kích thích tôi trong công việc sáng tác. Đọc những tác phẩm của họ tôi bèn muốn viết một cái gì đó của tôi.
Riêng với Thanh Tâm Tuyền, bài thơ Budapest mà tôi đọc được, đã trụ lại trong tôi suốt từ bấy đến nay. Biến cố bi thảm ở Budapest năm 1956 mà truyền thông khắp thế giới đã nói đến rất nhiều bằng những từ ngữ rất mạnh mẽ, thì nhà thơ của chúng ta đã chỉ dùng hình ảnh của đôi trẻ để mô tả cuộc đàn áp dã man tàn nhẫn đó. Mấy câu thơ giản dị đã gây xúc động và còn lại mãi trong lòng người thưởng ngoạn. Xin đừng hỏi tôi bài thơ ấy hay ở chỗ nào. Chịu. Xin chịu. Tôi không có may mắn được đào tạo về những lý sự thế nào là hay thế nào là không hay và điều đó cũng đã thành thói quen trong tôi. Cho nên tôi chỉ cần thấy được cái nào hay là đủ. Rồi về sau, nhiều lúc, nhiều nơi (kể cả ở nhà tù) tôi đã gặp nhiều người cũng rất thích bài thơ đó. Có ai đó đọc lên một câu liền có người khác phụ họa theo, chứng tỏ bài thơ rất phổ biến.

“Hãy cho tôi khóc bằng mắt em,
Những cuộc tình duyên Budapest

Hãy cho tôi chết bằng da em,
Dưới dây xích chiến xa tội nghiệp…”

Tôi chợt nhớ tới bài khóc Xít ta lin. Người nghệ sĩ tự do chân chính khóc cho tình yêu bị thảm tử vì bạo lực đàn áp. Kẻ mưu đồ chính trị vật vã khóc tên đồ tể. Một bên “Hãy cho tôi khóc bằng mắt em, những cuộc tình duyên Budapest…”. Một đằng “Hỡi ôi! ông mất có trời đất không, thương cha thương mẹ thương chồng, thương mình thương một thương ông thương mười! Ông Xít ta lin ơi!...”
Sau này tôi có dịp gặp Thanh Tâm Tuyền thường xuyên ở nhật báo Tiền Tuyến. Hồi đó tôi đã chuyển về Saigon, có viết truyện dài “Bà Phi” và thỉnh thoảng “đi” một bài tạp ghi cho Ký giả Lô Răng. Thanh Tâm Tuyền cũng từ một đơn vị bộ binh chuyển về làm trong ban biên tập. Có một lúc Phan Lạc Phúc phải đi học tham mưu gì đó, Thanh Tâm Tuyền phải lãnh thêm cái mục tạp ghi và mỗi ngày ông phải “cầy” thêm một bài báo nữa, và tôi cũng lai rai mỗi tuần “đi” đỡ cho ông một quả. Ký giả Ba Tê [TTT] thay cho Ký giả Lô Răng. Dưới bài tôi viết, ông Ba Tê nói đùa, sao không ghi là “Hai Tê” [TT]. Nhưng tôi vẫn giữ cái bút hiệu Cơ Hảo đã dùng quen bên tuần báo Diều Hâu mục “Một Tuần Sấp Ngửa”.
Chữ “sấp ngửa” cũng do Thanh Tâm Tuyền gợi ý cho tôi đặt tên mục phiếm luận này.
Chúng tôi gặp lại nhau trong trại tù rừng núi Âu Lâu, Yên Bái. Tôi từ trong Nam chuyển ra bằng tầu thủy, bằng xe lửa và xe vận tải mất gần mười ngày, đến trại ban đêm, sáng ra có họa sĩ Nguyễn Thuyên đến dẫn tôi sang lán kế bên gặp Thanh Tâm Tuyền. Chúng tôi cười xòa tập hút thuốc lào và tán gẫu chuyện đời. Thanh Tâm Tuyền cho tôi một ít thuốc ký ninh chống sốt rét và căn dặn tôi phải hết sức phòng bệnh: muỗi rừng và nước độc! Trong khi ấy họa sĩ Nguyễn Thuyên lấy giấy và bút chì vẽ luôn cho tôi mấy bức chân dung ngay khi tôi ngồi trên sạp nứa chỗ ngủ của Thanh Tâm Tuyền.
Những bức vẽ này tôi đã cất giấu và sau đó tôi đã chuyền cho chị ruột tôi lên thăm đem về chuyển cho gia đình tôi ở Mỹ (đã in trong tập truyện Tiếng Cim Hót Trong Bụi Tre Gai).
Mấy năm sau ở Vĩnh Phú, nhưng mỗi người mỗi trại giam khác nhau, chỉ thỉnh thoảng có tin tức nhau qua những bạn tù. Tôi nhận được mấy câu thơ của Thanh Tâm Tuyền vịnh củ sắn sống. Thời gian này tù binh bị bỏ đói, sức tàn lực kiệt, nhiều anh em đã bị chết, chôn kín cả sườn đồi gần trại, cho nên có khi kiếm được củ sắn sống tù binh cũng dấu đi ăn cho dạ dày bớt thèm thuồng.
Lạ lắm, củ sắn bóc lớp vỏ ngoài để lộ ra một thân hình tròn lẳn, trắng tinh, trắng muốt, trắng như không có gì trắng thế, mịn như không có gì mịn thế, xinh đẹp như không có gì xinh đẹp thế, gợi cảm như không có gì gợi cảm thế, hấp dẫn như không có gì từng hấp dẫn đến thế… Nhưng sắn sống có nhiều độc tố, bập vào là say. Trắng trẻo, xinh đẹp, nõn nà… dễ làm cho anh hùng gục ngã! Loại sắn vỏ màu hồng nhạt (gọi là sắn tầu) thì còn có thể nhưng phải ngâm nước rồi luộc kỹ thải chất độc ra mới có thể ăn được, nhưng loại sắn kỹ nghệ vỏ trắng (chắc là sắn…mỹ) thì tuyệt đối không ăn được.
Say sắn cũng lắm chuyện kinh hoàng. Ăn vào chỉ ít phút sau là ói mửa ra “mật xanh mật vàng”, tiêu chảy, người sẽ gầy rộc đi, mắt sâu hoắm. Cũng không đến nỗi chết ngay, nhưng từ đó mất sức dễ bị các chứng bệnh hiểm nghèo. Tôi đã thấy một ông trung tá liên đoàn trưởng biệt động quân, cùng khóa 6 sĩ quan trừ bị với tôi đã bỏ mình vì say sắn ở K1 Vĩnh Phú.
Núi rừng Việt Bắc còn có nấm độc, trái vải guốc, cũng gây ngộ độc chết người. Ăn nhầm mấy thứ này người ta thường vặt một nắm lá nhớt như lá khoai lang bỏ miệng nhai nuốt tí nước cho buồn nôn tống ra hết những thứ trong dạ dày để giảm thiểu chất độc trong người.
Củ sắn ghê gớm. Nó bao vây trùng trùng điệp điệp các trại tù. Nó chất chứa trong các kho nhà bếp dưới dạng sắn sống, sắn khô (còn gọi là sắn nút chai), sắn “dui” (không rõ ý nghĩa cái tên này). Nó bám trụ trong bao tử, trong cơ thể tù binh. Không ăn nó thì đói, nuốt nó vào thực quản nóng ran và dưới hai màng tang mỗi tù binh nổi lên hai cục trông như hai cái bứu nhỏ, hai cái bứu này chỉ mất đi sau cả tháng không ăn sắn nữa. Hàng triệu tù binh miền nam, kẻ nào lỡ sống sót sau tù đày, ít ra cũng phải hội nhập chung vào với cả một thế hệ còi cọc miền bắc, để công cuộc thống nhất đất nước mang trọn vẹn ý nghĩa của nó! Trước cái đói ngơ ngác chết người đang đe dọa và hình tượng củ sắn chiến lược xã hội chủ nghĩa “vĩ mô” như thế, nhưng thi sĩ của chúng ta vẫn bình thản mô tả nó một cách lạnh lùng, có pha chút lãng mạn bỡn cợt:

“Thoát xiêm y, trắng nõn nà,
Lửa lòng bốc cháy ai mà chẳng say”…
*
Năm 1993 tôi tới Mỹ, Thanh Tâm Tuyền từ Minnesota gửi tặng tôi tập thơ “Thơ Ở Đâu Xa”, chúng tôi có vài lần nói chuyện với nhau qua điện thoại, và mỗi khi in được một tập truyện tôi cũng đều gửi tặng Thanh Tâm Tuyền, nhưng suốt mười mấy năm nay chúng tôi chưa được gặp lại nhau lần nào. Nay nghe tin nhà thơ đã ra đi, cũng chẳng phải bất ngờ vì đó là điều tất nhiên cho tất cả mọi người, vả lại chúng tôi cũng đã thất thập, Thanh Tâm Tuyền còn lớn hơn tôi 1 tuổi, nhưng tin nhà thơ mà mình quí trọng đã vĩnh viễn từ giã cõi đời cũng làm cho tôi ngậm ngùi khôn tả.
Thanh Tâm Tuyền là người điềm đạm, trầm ngâm, ít nói, khi nói thì nói chậm rãi. Tôi và ông chưa hề bao giờ “mày tao”, chỉ đôi lần vui chuyện ông dùng chữ “cậu cậu tớ tớ” là đã thân thiết lắm rồi. Khi nói chuyện cũng như khi viết, Thanh Tâm Tuyền dùng chữ rất chuẩn xác. Tôi chưa thấy bao giờ ông hô hoán hay dùng những chữ kích động, nhưng cách nói bình thản của ông lại đem đến những hình ảnh gợi cảm.
Thơ văn của Thanh Tâm Tuyền đã xuất bản phổ biến, nhưng hình như câu thơ vịnh củ sắn thì tôi chưa thấy in trong tác phẩm nào của ông.
Tôi nghĩ chế độ cộng sản chỉ giam giữ và bỏ đói được ông đại úy Dzư văn Tâm, họ không, và không bao giờ, bỏ tù được thi sĩ Thanh Tâm Tuyền. Thi sĩ đã nhìn củ sắn độc trồng lền khên khắp núi đồi xung quanh trại giam bằng cái nhìn của ca dao, bằng cái nhìn của thi ca, bằng cái nhìn riêng của thi sĩ, mà không anh cai tù cộng sản nào nhìn thấy được. Cộng sản ở Liên Xô, cộng sản ở Budapest, cộng sản ở Âu lâu - Vĩnh phú, hay cộng sản ở bộ chính trị… chẳng thể làm gì được thi sĩ .
Họ cũng không được phép xách dép cho nhà thơ tự do.
Vậy. Hôm nay. Chúng ta họp mặt ở đây để tỏ lòng quí trọng thi sĩ của chúng ta.
Thảo Trường
[Bài tưởng niệm này sẽ đọc trong ngày nhớ nhà thơ tại Tiểu Sài Gòn, sắp tới, trong tháng này].

Note: Không nhớ tháng này, là năm nào! Chắc 1 năm sau khi TTT mất. NQT
*
Bài của Thảo Trường về TTT có chi tiết sai: "Quán cháo lú" là truyện của Lê Văn Siêu in trên ST số 1, chứ không phải của Vũ Khắc Khoan.
NL .
Tks.
TT/NQT
*
Ngoài ông Đặng Tiến, có chị Thụy Khuê đã viết về "Cấu trúc thơ Thanh Tâm Tuyền", nhưng những ý tưởng cuả GNV thì khác hai người trên, ông nói về chất "nam tính", những "dự cảm" tai ương hay "báo bão" cho một sự sụp đổ... rất hay và rất đúng (theo cách nhìn của … [tôi]. Cũng như có độc giả đã cho rằng họ cảm ra được cái dự cảm, báo bão cho một toàn cầu hoá trong "Amers" của St. John Perse. Đó không chỉ là tài hoa văn chương, mà còn là cái tầm nhìn, cái mũi của loài... "cô độc" (chẳng biết dùng từ gì, nên tôi phang đại vậy), như Xuân Diệu "nghếch mũi lên trên trăm triệu năm / thở lại những mùa xuân cũ" chơi, những khi ông ta quá oải (tôi đoán mò vậy)…
[...]
Sau này, khi có ai học thơ TTT, muốn trích dẫn ông, họ không có nguồn để dẫn. Sách là nguồn dẫn, không ai lại nói "theo ông GNV ở trang web Tin Văn (nay đã không còn), Thanh Tâm Tuyền là một cánh chim báo bão", ví dụ.
*
Tks. NQT
*
Thảo Trường [1936-2010]. TTT [13.3.1936 - 22.3.2006].
GNV 1937, như vậy là chỉ kém hai ông anh một niên.

Hãi quá, chắc cũng đi đến nơi rồi!
Hà, hà!

Nói vậy chứ súng còn tốt chán. Bữa trước ‘về nhà’, Xứ Phật, ông bạn thổ công về Việt Nam, đành phải kêu thằng con thứ đưa đi thăm bướm.
Chắc là cũng ngượng, nên súng hư.
Bữa ông bạn thổ công về, rủ đi, lắc đầu, kể tự sự, ông nói, không phải, súng của ông chắc chắn còn OK, tôi biết, sau những lần cùng đụng trận, nhưng phải kiếm 1 em thật dân ‘pro’ mới được, chứ 1 em, dù đẹp, dù nhí, nhưng mới nhập làng, là thua.
Quả thế thật!

Bữa mới về nhà, Xứ Lạnh, 1 độc giả thân hữu gửi mail, chúc mừng đi về bình an, ‘mạnh khoẻ’; từ 'mạnh khoẻ', là tính chửi khéo GNV, lỡ đăng hình bướm lên TV, để khoe!
Hà, hà!
*
V/v nam tính trong thơ TTT.

GNV có 1 kỷ niệm thật tuyệt vời với ông anh, liên quan đến ‘cái gọi là nam tính’ của thơ ông, hình như cũng đã kể ra 1 lần rồi, nhưng kiếm hoài không thấy, bèn kể thêm 1 lần nữa, cũng đặng.
Một độc giả không phải thân hữu, thuộc phe Hậu Vệ, gửi mail chê TV, rất nhiều chi tiết, nhiều chuyện, nhiều bài viết, lập đi lập lại, chán mớ đời.
Quả có thế, nhưng đây cũng là lời chê Solz, qua cuốn Gulag khổng lồ của ông, và cái tay D.M Thomas, người viết tiểu sử Solz lắc đầu, chuyện Gulag là nó phải như thế đấy, tội ác ngút trời, và cứ thế lập đi lập lại, nhưng có khác, là tên từng nạn nhân.
Thành thử Steiner mới phán, bạn mà đọc kinh cầu hồn cho nạn nhân của Cái Ác, “Bắc Kít hay không Bắc Kít”, là phải đọc lên từng tên một, cấm bỏ sót, thì từng cá nhân mới có cơ may siêu thoát! (1)
*

Một cách nào đó, bạn ‘nên’ đọc TV, bằng cái tinh thần khi đọc Gulag!
Bởi vì, như Steiner phán: The Gulag has no real borders. Gulag thứ thiệt, thứ chính qui, "The" Gulag, không có biên giới thực.
Hãy đọc "Như thể Thượng Đế bị đánh bại" - talawas ‘tự biếm’- nhưng, may quá, còn TV!

(1) Every time a human being is flogged, starved, deprived of self-respect, a specific black hole opens in the fabric of life. It is an additional obscenity to depersonalize inhumanness, to blanket the irreparable fact of individual agony with anonymous categories of statistical analysis, historical theory, or sociological model-building. Consciously or not, anyone who offers a diagnostic explanation, however pious, or even condemnatory, erodes, smoothes toward oblivion, the irremediable concreteness of the death by torture of this man or that woman, of the death by hunger of this child. Solzhenitsyn is obsessed by the holiness of the minute particular. As happens with Dante and Tolstoy, proper names cascade from his pen. He knows that if we are to pray for the tortured dead, we must commit to memory and utter their names, by the million, in an incessant requiem of nomination.

Steiner: DE PROFUNDIS

No one really knows whether or not grass did grow again where Genghis Khan had passed; there was no one left to look.