*



















Chỉ đến khi ngộ ra cõi thơ, thì Gấu mới hiểu ra là, 1 Nobel văn chương về tay 1 nhà thơ là 1 cơ hội tuyệt vời nhất trong đời một người…  mê thơ.
Người ta thường nói, thời của anh mà không đọc Dos, đọc Kafka… thí dụ, là vứt đi, nhưng không được nhìn thấy 1 nhà thơ được vinh danh Nobel thì quả là 1 đại bất hạnh!
80 tuổi, bị liệt từ năm 1990, mất tiếng nói, liệt 1 cánh tay phải, vậy mà vưỡn tiếp tục chiến đấu, làm thơ, chơi đàn, quả là bảnh quá.

Gấu thấy người nghĩ đến mình, bèn hạ quyết tâm, sẽ viết 1 cuốn tiểu thuyết để lại cho đời, và sẽ mở ra bằng cái hình ảnh lần đầu tiên được nhìn thấy cái cảnh tượng 1 ông quận trưởng "Việt Gian" đá tới tấp 1 anh du kích, tại một cái đồn Tây + Bảo Chính Ðoàn ở trên 1 khúc đê sông Hồng, khi Gấu cắp sách đi học.
Trường học ở ngay trong Ðồn.
Thầy giáo, là cái ông quận trưởng đá túi bụi vào anh du kích.
Ông đá 1 tua, xong, vô lớp dậy học.

Mở như thế, được quá đi chứ?

Hà, hà!


Cảnh tượng quê ta, the Greeneland, thì hư ruỗng. Những chi tiết trần trụi, ngay cả khi lẩn lút, vưỡn bầy ra điều này. Cuốn “The Power and the Glory” bắt đầu: “Ngài Trench bước ra ngoài đường, trong nắng chói lòa, và bụi trắng xóa của xứ Mexico. Mấy con kên kên, từ trên mái nhà, dửng dưng vô hồn nhìn xuống: thằng cha này chưa chết, thịt chưa rữa, chưa bốc mùi”. Tuy Greene vẫn được kể như là một nhà văn với con mắt của một nhà điện ảnh, những dòng trên cho thấy, quyền năng của chúng, không phải chỉ do sự quan sát sắc bén, mà còn do cay đắng đến dã man, tàn bạo, của dòng chót. Ở những nhà văn kém tài hơn, sẽ trở thành cải luơng, thành hề, thành vãi linh hồn, nhưng Greene, vốn là một chuyên viên bậc thầy, cắt đánh rụp ba cái thứ khóc lóc ỉ ôi, ngay cả khi ông ló mòi dễ dãi với chúng. Đây là cái chất dửng dưng vô hồn, của những loài chuyên ăn thịt người chết, được đẩy lên đến tận đỉnh, theo nghĩa, rắn độc không còn biết cắn ai, bèn nhè chính cái lưỡi mình mà cắn

Kể từ khi Greene mất vào năm 1991, và lần kỷ niệm lần thứ 100, năm sinh của ông, vào năm 2004, tiểu sử của ông được quá chú ý, như muốn hất bỏ phần sáng tác qua một bên. Tiểu sử, hồi ký, thêm bộ tiểu sử khổng lồ, “được phép của tác giả”, gồm ba cuốn, của Norman Sherry. Tuy nhiên, vẫn còn một câu hỏi làm bực người đọc, đó là bản chất Ky Tô giáo của Greene, nó ra làm sao. 

Ngay cả câu khẳng định nổi tiếng của ông, đại ý, tôi phải kiếm ra một tôn giáo, để đo lường con quỉ ở trong tôi, câu này cũng gây bực mình, có khi còn là do sự cố ý của chính người nói ra: Greene vốn là một thầy, trong trò đùa hóm hỉnh như vậy. Một kẻ tự huyền hoặc, cứ lấp la lấp lửng về chính mình.

Những khuyng hướng, sắc thái như thế, được sử dụng vào trong tiểu thuyết, làm nổi bật cái “mép bờ nguy hiểm”, the “dangerous edge” của chúng.

Về cuối đời, Greene định nghĩa mình, kêu như chuông, một tay vô thần Ky Tô giáo, a “Catholic atheist”. Tuy nhiên, có một sự miễn cưỡng, về phần ông. Bởi vì, với Greene cũng như với nhiều người Ky Tô, niềm tin là một cái gì liên quan tới ước muốn, ý chí. Và ý chí, thì cũng có khi mờ nhạt đi, yếu đi, để rồi lại mạnh lên, sau đó. Nhiều người chỉ trích Greene, Ky Tô giáo của ông quá hạn hẹp, chỉ chú trọng tới địa ngục và sự trầm luân. Nhưng những bài tiểu luận tình cờ, tản mạn của Greene trong Aticles of Faith, cho thấy, khác. Niềm bí ẩn về Nhập Thế mới làm Greene đau đầu, hơn là Lửa Địa Ngục.

Khi đọc cuốn Nửa Đêm của Julian Green, ông [Greene] viết, tay đồng nghiệp người Tây của ông “có thể tả một cái dù khô dần đi dưới ánh lửa bập bùng, làm sao cho trở thành hình ảnh của trọn một kiếp nhân sinh”. Điều này, Greene cũng đã làm. Miền Greeneland có những cú thần sầu như vậy. Thần sầu như ánh lửa chập chờn hong ấm một cây dù ướt sũng nước mưa. 

Theo nghĩa đó, ngay cả mấy chú kên kên đang ngồi trên đầu me-xừ Trench kia cũng tượng trưng cho những sự kiện khủng khiếp, the appalling facts, về Nhập Thế.
*

  Khi được hỏi, tại sao mi không viết hồi ký, tự thuật, chẳng lẽ chính cuộc đời của riêng mi, trong có ta, và cả một lũ Gấu con Gấu cháu, với những cay đắng ngọt bùi, lên voi xuống chó, sống sót cả hai chế độ, trốn thoát một cuộc chiến, trốn thoát cả một lô bạn bè quí hóa như thế đó, nếu được viết ra, không xứng đáng giật Nobel văn chương hay sao, Gấu gật gù trả lời:

-"Lẽ tất nhiên", nhưng thử hỏi, ai là độc giả xứng đáng, để đọc nó? 

Đúng hơn, khiêm nhường hơn, cái gọi là the “domestic background” đó, liệu bõ công viết ra, và viết ra, liệu “nhàm mắt” độc giả?
*
The domestic background là tên một bài viết của Greene, điểm cuốn hồi ký của bà vợ, Jessie Conrad, viết về chồng, [Joseph Conrad and his Circle].
Đọc, Gấu bỗng nhớ đến lần phỏng vấn của tờ Sóng Văn, không phải những ông chồng nhà văn, mà bà xã của họ.

Lần đó, trả lời câu hỏi, kỷ niệm đẹp nhất, đáng nhớ nhất, và biết đâu, buồn nhất, trong đời làm vợ Gấu nhà văn, Gấu Cái cho biết, đó là lần rời Cai Lậy, Mỹ Tho, về nhà mới ở Sài Gòn.

Đúng vào năm có trận lụt lớn nhất, 1966. Quốc lộ số 1 bị lũ lụt, có quãng, phải đi xuồng.

Và Gấu Cái ngậm ngùi, trên xuồng có đủ cay đắng ngọt bùi cho cả hai. 

Dư dả đến nỗi, giá có thêm một đời nữa, vẫn chưa cạn!
*
Theo nghĩa đó, kiếp sau ta cũng chưa tha cho mi đâu!
*

Hỏi, có rất nhiều bóng dáng em này, em nọ trong, chỉ vài truyện ngắn của Gấu, bà nghĩ sao về họ?

-Ồi dào, chỉ là những cái bóng, những bản sao, bản nháp thôi. Nguyên tác, bản chính, bản xác thực, bản được phép, the authorized version, là tui đây, chưa xuất hiện.

Ông ta tập viết. Chưa thực sự viết.
*

Cái bếp nhà văn, cái sân sau nhà, quả có thú vị, không thể không. Nhờ nó, chúng ta biết, bằng cách nào, sự mẫn cảm, tinh tế đặc biệt của cái gọi là thiên tài, có thể chịu nổi, có thể giao lưu hòa giải được với cuộc sống gia đình. Chắc chắn phải có tí hòa giải, chịu đựng ở đây.
Có tay, như Gấu chẳng hạn, cứ phải đợi cả nhà yên ngủ, mới len lén dậy, như một tên trộm, mò tới cái bàn ở góc nhà.
*
Greene kể, rất ít nhà văn ích kỷ tàn nhẫn đến độ như Conrad, khi đứa con đầu lòng sắp sửa ra đời, được sai đi kêu bác sĩ, đã biểu ông này, hãy làm thêm một cú điểm tâm thứ nhì, vẫn còn kịp!
Nhưng Greene cho biết, cái bếp của nhà văn chính là nguyên liệu ròng, thô, của hắn ta, chẳng khác chi cái thế giới bên ngoài.
*
Bà vợ Conrad, khi phải nhìn lại cuộc hôn nhân dài, chẳng nhớ gì, bởi vì có gì đâu để mà nhớ. Chẳng có gì ngọt bùi, chẳng có gì đáng kể.
[Out of a long marriage she has remembered nothing tender, nothing considerable].
*

Gấu Cái có thể, và có quyền phát biểu như thế. Đúng ra, ta không nên lấy mi. Như bao lần tủi thân. Cả một hôn nhân dài như thế, mi chưa bao giờ mua quà cho ta một lần, cho bất cứ một kỷ niệm nào.

Ngày sinh của ta, mi không nhớ, ta chửi mãi, mi vắt hết trí thông minh, tài toán, và tìm ra một cách nhớ thật giản dị: Cứ lấy của mi, [16.8] chia đôi, thành của ta [8.4].
*
Ôi chao, nếu như thế, chẳng lẽ ta ‘thực sự’ là một nửa linh hồn của mi chăng, hỡi Gấu?
*

Cũng như bà Conrad, Gấu Cái chẳng có một chút thiện cảm nào, đối với đám bạn bè của chồng. Nhưng khác hẳn bà Conrad, bà chưa bao giờ nói những lời tàn tệ, hoặc ghê gớm hơn nữa, viết ra những lời đó, như bà Conrad viết về ông chồng.

Theo bài viết của Greene, chẳng có ai tệ bạc như bà này, cứ nhè ông chồng mà chửi: Ích kỷ như quỉ sứ, monstrously selfish, cho con cái, chỉ một đồng bạc thôi, cũng tiếc hùi hụi, trốn tránh trách nhiệm, không trung thành với vợ, ngay cả trong tuổi già.

Chửi chồng như thế, nhưng lại kết luận cuốn hồi ký bằng một câu thật xanh rờn: [Tôi có] đặc quyền và sự hài lòng lớn lao, được coi như là thiên thần gìn giữ hồi ức của chồng tui. [“the privilege and the immense satisfaction of being regarded as the guardian of his memory”].
*
Sự thực, tất cả những truyện ngắn của Gấu, đều mang tính tự thuật. Đúng như một ông bạn văn đã từng nhận xét, chỉ có mỗi một truyện ngắn được viết đi viết lại, mỗi lần viết lại khác đi một chút, hoặc thêm, hoặc bớt, một vài chi tiết, sự kiện. Hoặc cũng sự kiện đó, nhưng được nhìn khác đi, do tuổi đời, hiểu biết, kinh nghiệm.
Tất cả chỉ là tự truyện, chỉ không có Gấu Cái ở trong đó. Hoặc có nhưng rất mờ nhạt, rất… tủi thân
*

Có một ông nhận xét, cứ lải nhải, chỉ mỗi câu chuyện, đứa em trai tử trận, biến cố Mậu Thân, cú xơi mìn VC ở nhà hàng nổi Mỹ Cảnh nơi bờ sông Sài Gòn.

Một ông bạn thân, rất rành về "domestic background" của Gấu, sau khi đọc Lần Cuối Sài Gòn, khuyên, tự truyện đủ rồi, bắt đầu sáng tác, bắt đầu tưởng tượng ra những cuộc đời, những người khác đi là vừa.
*

Có lẽ, người mà Gấu đang tưởng tượng ra, là một người mà mấy ông bạn này thật rành rẽ.

*

"They are my memories too, but I am not the character in the story". [Những hồi ức là của tôi, nhưng tôi không phải là nhân vật trong truyện]. William Trevor, nhà văn Ái-nhĩ-lan nhận xét về nghệ thuật giả tưởng.

Bạn đừng mong trốn thoát cái kẻ là bạn đó, cho dù bạn không hề có ý định tra hỏi về chính mình, cho dù bản năng cho bạn biết, rằng, đừng để dấu tay của bạn lên trang sách chừng nào, tốt chừng đó.

Source