Octavio Paz:  Hãy coi trường hợp Solzhnitsyn: Bụi Sau Bùn
Trong cuốn Về thi sĩ và những người khác, Paz dành hai bài, một về Solz, và một về Gulag: Giữa Isaiah và Job. Bài trước viết năm 1974, March, (Mexio) Bài sau viết sau bài trước hai mươi tháng, trong đó, Paz phân biệt có hai Solz, một chứng nhân, và một, lý thuyết gia xã hội. Và sự bất toàn của chủ nghĩa Marx.
Bài về Solz bắt đầu bằng phát giác làm ông đứng tim khi đọc Những Ngày Của Cái Chết Của Chúng Ta, của David Rousset.
Tin Văn đã viết sự cố này, trong Hành Trình.
*
"Vụ David Rousset và tờ Les Lettres francaises."
Vào năm 1947, hay 48, ông khám phá cuốn sách của David Rousset, và nó làm ông sững sờ: "Vũ trụ trại cải tạo". Sau đó, một cuốn khác cùng tác giả càng làm ông thêm sửng sốt: "Những ngày của cái chết của chúng ta". Ông là tù nhân của trại tập trung Nazi. "Những ngày..." là một chứng tích ghê rợn. Và "Vũ trụ cải tạo" là nghiên cứu đầu tiên, sâu xa, về thế giới hoàn toàn "khác", với thế giới trại tập trung mà Hitler mong muốn: Những trại huỷ người tập thể, nhân lên gấp đôi, bởi những phòng thí nghiệm nhằm xóa sạch "cái gọi là con người". Địa ngục theo Thiên chúa giáo không được xếp hạng ở đây, nó thuộc về thế giới- sau, nơi dành cho những kẻ trầm luân, đắm đuối. Ngược lại, trại tập trung là một thực tại "trong cõi người ta", mang tính lịch sử và chẳng siêu nhiên gì hết, "nhân dân" của nó không phải những kẻ trầm luân, mà là những người vô tội. Đọc hai cuốn sách, ông có cảm giác "y chang" như khi đọc những bài báo tại Bắc Mỹ, về những trại tập trung Nazi: Rơi vào một giếng băng, không đáy.
Hành trình
*
Những dòng sau đây, Paz vinh danh Gulag của Solz mà chẳng là tuyệt bút sao?
Chỉ mong có thì giờ mà dịch tất cả, để tặng đám VC ở trong nước.
Những bạn văn VC của Gấu!
NQT

GULAG: BETWEEN ISAIAH AND JOB
The Gulag Archipelago is neither a book of political philosophy nor a sociological treatise. Its theme is something else: human suffering in its two most extreme aspects, abjection and heroism. It is not the suffering which nature or destiny or the gods inflict, but which man inflicts on his fellow man. The theme is as ancient as human society, ancient as the primitive hordes and as Cain. It is a political, biological, psychological, philosophical, and religious theme: evil. No one has yet been able to tell us why evil exists in the world and why evil abides in man. Solzhenitsyn's work has two virtues, both great: first, it is the account of something lived and suffered; second, it constitutes a complete and horrifying encyclopedia of political horror in the twentieth century. The two volumes which have appeared so far are a geography and an anatomy of the evil of our era. That evil is not melancholy or despair or taedium vitae but sadism without an erotic element: crime socialized and submitted to the norms of mass production. A crime monotonous as an infinite multiplication exercise. What age and what civilization can offer a book to compare with Solzhenitsyn's or with the accounts of the survivors of the Nazi camps? Our civilization has touched the extreme of evil (Hitler, Stalin), and those books reveal it. This is the root of their greatness. The resistance which Solzhenitsyn's books have provoked is explicable: those books are the evocation of a reality whose very existence is the most thorough refutation, desolating and convincing, of several centuries of utopian thought, from Campanella to Fourier and from More to Marx. Moreover, they are a life study of a loathsome society but one in which millions of our contemporaries-among them countless writers, scientists, artists-have seen nothing less than the adorable features of the Best of Future Worlds. What do they say to themselves now, if they dare to speak to themselves, the authors of those exalted travelogues to the USSR (one of them was called Return from the Future), those enthusiastic poems and those impassioned reports about "the fatherland of socialism"?
Octavio Paz