Tình cờ, Bông hồng của Coleridge, Bông hồng của Paracelsus, và Quy Hồi Vĩnh Cửu cùng đụng độ trên TV.
GNV sẽ đi 1 đường bình loạn sau, nhân đọc [dịch] cái khúc mở ra Đời Nhẹ Khôn Kham, khi MK nhìn thấy tấm hình cũ và tha thứ cho Hitler!
GNV đọc Bông hồng của Paracelsus lần đầu, trên số báo NYRB, August 13, 1998, thấy đề là, truyện ngắn mới, chưa hề in ấn, khoe với NTV, anh lắc đầu, làm gì có thứ inédit, tao đọc rồi!
[Ông này thuộc loại ít đọc giả tưởng! Đọc rất nhiều, trừ giả tưởng, có thể nói như vậy. Đây có thể là lý do khiến anh chẳng để lại cho đời 1 thứ gì, chăng?]

Sau in trong Collected Fictions. Rồi, nhân anh bạn NND nằm xuống, GNV bỗng nhớ đến giấc đại mộng của anh, và cả lũ, thì  mới vỡ ra là,  cả đám đứa nào cũng có 1 ông thầy, như trong truyện của Borges!
Thầy của HPA là Blanchot, của GNV, Faulkner, thí dụ....
*

Trong số bè bạn cùng thời hồi đó, Duật tách biệt hẳn, với dáng điệu chững chạc, mô phạm, không bao giờ ăn nói tục tĩu, không bao giờ đề cập tới chuyện gái gẩm, chuyện ghé thăm Ngã Năm, Ngã Ba... nhưng suy nghĩ cho cùng, chính tôi mới là một kẻ lén lút xâm nhập, vị khách bất đắc dĩ của "bàn tiệc văn học": Nguyễn Nhật Duật, Huỳnh Phan Anh, Nguyễn Xuân Hoàng... đều học triết, và sau ra làm giáo sư. Chỉ có tôi là dân toán, dân kỹ thuật, "nhẩy dù" qua văn chương, triết học! (Có lẽ cũng chính vì vậy, cho nên trong Văn Học Tổng Quan, phần tiểu sử tác giả, Võ Phiến đã ghi tôi làm nghề dậy học.)
Tôi quen anh qua Huỳnh Phan Anh. Trong bữa gặp mặt lần đầu đó, Duật là người nói nhiều hơn cả. Tôi kính cẩn ngồi nghe. Khi ra về, Huỳnh Phan Anh lắc đầu: không thể tưởng tượng được, chỉ một thời gian không gặp mà nó khác hẳn xưa. Mình phải bớt đi chơi banh bàn, ngã năm ngã ba, đóng cửa diện bích mới được! Chừng hơn tháng sau gặp lại, anh khoe, đã tụng xong bộ Hữu Thể và Hư Vô, của Sartre, (đâu chừng dăm, bẩy trăm trang!). Phải ăn mừng mới được! Thằng bạn chẳng cần phải hỏi, cũng biết sẽ ăn mừng chiến thắng ở đâu!
Khi cả đám nhẩy lên Đà Lạt học Sư Phạm, tôi đã ra trường đi làm công chức Bưu Điện. Rồi Huỳnh Phan Anh làm đặc san văn nghệ cho trường, lấy tên là Chiều Hướng Mới. Lần gặp lại mới đây, tại Paris, anh nhắc tôi mới nhớ tên số báo đó. Anh tự hào cho biết thêm: sinh viên làm báo đặc san, mượn tiền của mấy linh mục giáo sư, vậy mà bán có lời! Bài tiểu luận đầu tay của anh, là trên Chiều Hướng Mới: Văn Chương và Kinh Nghiệm Hư Vô. Truyện ngắn đầu tay của tôi: Những Con Dã Tràng. Đây cũng là nơi đăng truyện ngắn đầu tay của Nguyễn Nhật Duật: Huyền. Kỷ niệm tức cười về Huyền, tôi đã viết lại, trong bài Một Chuyến Đi. Tác giả truyện ngắn đã không hề thay tên riêng Huyền bằng bất kể một từ khác, và nhà in đành phải nhờ Huỳnh Phan Anh, nhân dịp về thăm gia đình ở Sài Gòn, mang lên đủ những con chữ cần thiết. Sau này đọc Kundera, khi viết về Kafka, ông đã phân tích "tai họa" mà những nhà dịch thuật Kafka qua tiếng Pháp, đã tự ý thay đổi chữ cái K (trong Joseph K) bằng những nhân vật đại danh tự khác. Theo Kundera: không thể thay thế được! Hay nói theo Steiner: "Trong bảng mẫu tự về cảm tính và tri giác của nhân loại, chữ cái K vĩnh viễn thuộc về, chỉ một người."
Tôi cũng muốn mô phỏng Steiner: Trong cái bảng abc tình ái của anh bạn Duật, mẫu mực, mô phạm ngay từ hồi "đó đó", Huyền là... Huyền. Không thể thay thế được!
Sau truyện ngắn đó, Duật nghỉ hẳn viết. Ra trường, đi dậy học, mãi đến khi Viên Linh làm tờ Khởi Hành, anh mới xuất hiện trở lại, qua những bài phê bình, biên khảo, đọc sách... Anh đoạn tuyệt với truyện ngắn, như thể: trong thể loại này, vĩnh viễn chỉ có một truyện ngắn, và nó vĩnh viễn thuộc về... Huyền!

 Trong một truyện ngắn chưa hề in ấn, bản dịch tiếng Anh lần đầu tiên xuất hiện trên một số báo The New York Review of Books, "Bông Hồng của Paracelsus", Jorge Luis Borges kể chuyện một vị đại sư về huyền thuật có tên là Paracelsus, một bữa cầu khẩn "Thượng Đế của ông", xin Ngài gửi tới cho ông một đệ tử. Và một đêm kia, có tiếng gõ cửa, một kẻ lạ xuất hiện, bước vào trong căn phòng. Trông anh ta có vẻ hết sức mệt mỏi. Vị đại sư ra dấu mời khách ngồi. Sau cùng chủ nhà là người lên tiếng trước:
"Tôi nhớ lại tất cả những khuôn mặt từ Đông qua Tây, vậy mà không nhớ ra bạn. Bạn là ai, và bạn mong gì ở tôi?"
"Tên tôi chẳng quan trọng. Tôi đã trải qua một cuộc hành trình ba ngày ba đêm để tới nhà của Ngài. Tôi mong được là đệ tử của Thầy. Tôi mang tới cho Thầy tất cả sản nghiệp của tôi".
Anh đổ sản nghiệp xuống mặt bàn: những đồng tiền, bằng vàng. Một đống tiền. Anh làm việc này với tay phải. Vị đại sư quay lưng đốt cây đèn. Và khi xoay người lại, ông thấy tay trái vị khách lạ cầm một bông hồng. Bông hồng làm ông bối rối.
"Bạn nghĩ tôi có thể tạo nên cục đá biến tất cả mọi vật trở thành vàng, tuy nhiên bạn vẫn mang vàng đến cho tôi. Nhưng tôi không tìm kiếm vàng, và nếu bạn quan tâm đến nó, bạn sẽ không bao giờ có thể là đệ tử của tôi".
"Tôi không quan tâm đến vàng. Những đồng tiền này chỉ để nói lên lòng mong ước của tôi được theo chân Thầy. Tôi muốn Thầy dậy tôi Nghệ Thuật. Tôi muốn bước kế bên Thầy, trên con đường đi tới Cục Đá."
"Con đường 'là' Cục Đá... Mỗi bước đi của bạn, là mục tiêu mà bạn tìm kiếm."
Người đàn ông nhìn vị đại sư, giọng anh thay đổi:
"Nhưng, như vậy là không có mục tiêu?"
Vị đại sư cười lớn:
"Mấy kẻ cố tình lật tẩy tôi, cũng hằng hà sa số như những tên ngu đần; chúng nói như vậy đó: làm gì có mục tiêu, và họ gọi tôi là một kẻ bịp bợm.' Họ tin rằng tôi đã lầm... Tôi biết rằng có Con Đưòng, có Đạo (a Path)."
Yên lặng một hồi, sau cùng người khách lên tiếng:
"Con sẵn sàng đi trên con đường đó với Thầy, cho dù chúng ta có thể sẽ phải đi hoài đi huỷ trong nhiều năm. Hãy cho phép con vượt sa mạc. Hãy cho phép con nhìn thoáng thấy, dù từ xa, đất hứa... Tất cả những gì con đòi hỏi, là một chứng cớ, trước khi bắt đầu cuộc hành trình"
"Khi nào?" Vị đại sư tỏ ra khó chịu.
"Ngay bây giờ". Người khách quyết định tức thời.
Suốt từ đầu, họ nói chuyện bằng tiếng La Tinh. Bây giờ, họ chuyển qua tiếng Đức.
Người đàn ông giơ cao bông hồng:
"Thầy nổi tiếng vì có thể đốt bông hồng thành tro than, và lại làm nó nở ra thành bông hồng, từ mớ tro than đó... Hãy cho con chứng kiến phép lạ. Để đổi lại, con xin dâng hiến trọn đời con."
"Anh quá cả tin. Tôi không cần cả tin. Tôi cần niềm tin."
Người khách nài nỉ:
Bởi vì con không cả tin, nên con muốn chứng kiến tận mắt, sự huỷ diệt và tái sinh của bông hồng".
Vị đại sư lúc này đã cầm bông hồng trên tay, và đang vuốt ve nó.
"Anh thật cả tin. Anh nghĩ rằng tôi có thể huỷ diệt nó?"
"Bất cứ một người nào cũng có sức mạnh huỷ diệt nó".
 "Anh lầm rồi. Anh thực sự tin rằng một điều gì đó có thể biến thành hư vô? Anh tin rằng vị Adam đầu tiên ở Thiên Đàng có thể huỷ diệt một bông hồng đơn độc, một cọng cỏ đơn độc?"
 "Chúng ta không ở Thiên Đàng.", người đàn ông trẻ tuổi cứng đầu trả lời. "Tại đây, trong thế giới trần tục này, mọi vật đều chết".
 "Chúng ta hiện đang ở đâu, nếu không phải là Thiên Đàng? Bạn tin rằng thần thánh có thể sáng tạo ra một nơi không phải là Thiên Đàng? Bạn không tin, rằng Sa Ngã chính là do không nhận ra một điều: chúng ta đang ở Thiên Đàng?"
 "Một bông hồng có thể bị đốt cháy", người trẻ tuổi nói bằng một giọng thách đố.
"Có lửa ở đây", vị đại sư đưa tay chỉ.
 ......
 Người trẻ tuổi cầm bông hồng trên bàn, và ném vào lửa. Một khắc, tựa thiên thu, trôi qua; anh ta chờ đợi phép lạ.
Vị đại sư ngồi bất động. Ông nói, bằng một giọng giản dị:
 "Tất cả những nhà vật lý, dược sĩ tại thành phố Basel này nói tôi là đồ dởm. Có lẽ họ nói đúng. Có tro than vốn xưa là bông hồng, sẽ chẳng còn là bông hồng nữa."
 Người trẻ tuổi cảm thấy xấu hổ. Anh chỉ là một kẻ lén lút xâm nhập nhà vị thầy, vậy mà còn ép buộc ông thú nhận, huyền thuật của ông chỉ là đồ dởm.
Anh ta quì trước vị đại sư và nói:
"Điều tôi làm thật không thể tha thứ được. Tôi thiếu niềm tin, trong khi Thượng Đế đòi hỏi, chỉ một điều, tin tưởng. Hãy cho tôi được tiếp tục, nhìn tro than. Tôi sẽ trở lại, khi nào mạnh mẽ hơn, và sẽ là đệ tử của Ngài, và ở cuối Con Đường, tôi sẽ nhìn thấy bông hồng".
Anh ta nói với một niềm đam mê thực sự, nhưng đam mê này chỉ là lòng thương hại vị thầy già. Ta là ai, hỡi Johannes Grisebach này? Ta là kẻ, bằng bàn tay thiêng liêng ném bông hồng vào lửa, đã khám phá ra rằng, đằng sau mặt nạ, chẳng có một người nào.
Để lại đống vàng có thể là một hành động làm cho những kẻ nghèo đói "bực mình", anh ta lượm tất cả lên. Vị đại sư tiễn khách ra tới cửa, và nói anh luôn luôn là vị khách quí tại nơi đây, nếu trở lại; nhưng cả hai đều biết rõ một điều, chẳng bao giờ còn có lần thứ hai.
Vị đại sư lại cô đơn một mình. Trước khi thổi tắt ngọn lửa, ông trút tí tro than từ lòng bàn tay này qua lòng bàn tay kia, lẩm nhẩm một từ đơn độc. Bông hồng xuất hiện trở lại.
"Khao khát chính cuộc đời của mình...", tôi bỗng nhớ thời của lũ chúng tôi, những giấc mộng, "vốn xưa kia là những giấc mộng nhưng sẽ chẳng còn là những giấc mộng nữa". Và tôi nhận ra, Duật, hay tôi, hay những bạn bè của tôi, bất cứ một kẻ nào, đều có thể là người khách lạ trẻ tuổi, trong câu chuyện của Borges.
Chúng tôi đều đã có dịp gặp vị thầy của mình.
 Vĩnh biệt bạn Duật!
 Nguyễn Quốc Trụ (và bằng hữu).
 *
Liệu độc giả tin rằng, trang TV chính là phép lạ, trên, và BHD xuất hiện trở lại, qua nó?
Dám lắm!

Trong bài viết về Bếp Lửa của TTT, từ năm 1973, GNV này đã phán, ông, do loay hoay hì hục viết đi viết lại mãi, chỉ 1 cuốn BL, mà bỏ lỡ 1 cuộc cách mạng, y chang Sartre, với cuốn La Nausée!
Sartre suốt đời mê làm cách mạng, nhưng khi cờ đến tay, thì lại bỏ lỡ: cuộc cách mạng văn học của Tây, sau Sartre, bắt đầu từ La Nausée.
Phải đến khi về già, Sartre mới nhận ra điều này, và thú nhận, tất cả những tác phẩm đầu đời của ông, chỉ còn lại… La Nausée!
Nhưng bảnh nhất, phải là truyện ngắn Bức Tường, Le Mur. Koestler coi đây là 1 tuyệt tác viết về cuộc chiến Tây Ban Nha.
Truyện này, thú vị nhất, là được 1 giáo sư, triết gia số 1 Mít thuổng, nghĩa là, viết lại, y chang, và cho đăng trên tờ báo VH của NMG!
*

LE ROMANCIER PHÉNOMÉNOLOGUE
Tiểu thuyết gia hiện tượng học

C'est malgré tout dans La Nausée, journal de bord d'« une épave sans mémoire», qu'on trouve sans doute les motifs littéraires les plus marqués philosophiquement. Sans être un roman à thèse, La Nausée est bien une fiction à visée métaphyysique. Sartre ne s'en cache pas : «Je voulais que la philosophie à laquelle je croyais, les vérités que j'atteindrais s'expriment dans mon roman ... » (Carnets de la drôle de guerre).

Mais ce ne sont toutefois pas les thèmes que Sartre « évoque» dans ses romans qui sont le plus significatifs. Ce n'est pas non plus le fait qu'il prête à son héros des intuitions qui préfigurent un certain nombre des développements de L'Etre et le Néant (l'angoisse, !a nausée, l'ennui), ni que l'univers, le «Monde tout nu», lui apparaisse dans son absurde, «effrayante et obscène nudité». C'est bien davantage la manière dont le romancier saisit les choses dans leur mode propre de se manifester.

C'est là que la technique romanesque sartrienne s'apparente à la méthode phénoménologique. Car, pour Sartre, toujours très conscient des procédés des écrivains, qu'il lui arrive de plagier ou de parodier avec une virtuosité sans égale, «une techhnique romanesque renvoie toujours à la métaphysique du romancier» (Situations I). Les situations, dans lesquelles s'ajointent inextricablement les choses et les êtres, sont ainsi vues à travers les postures et les gestes des personnages, et cela sans faire appel à leurs sentiments ou à leur intériorité. C'est

une phénoménologie en situation qui ne tend pas à la description objective, si par objectif on suppose un Narrateur omniscient qui saurait tout le secret des personnages et des situations. Sartre s'efforce, à la manière de Dos Passos, de faire en sorte que le lecteur n'en sache jamais plus que les personnages sur ce qui se passe....
Jean Montenot
*

Những câu phán để đời của Sartre: 

«L'HOMME est une PASSION INUTILE.»
Con người là 1 đam mê vô ích

Cette formule de L'Etre et le Néant doit sa célébrité au fait qu'elle tranche avec la terminologie technique de mise '" dans le livre de 1943. Sartre la jugera, d'ailleurs, plus tard, un peu trop littéraire! En tout état de cause, il faut la resituer dans son contexte: «Toute réalité-humaine est une passion, en ce qu'elle projette de se perdre pour fonder l'être et constituer du même coup l'en-soi qui échappe à la contingence en étant son propre fondement [ ... ]. Ainsi la passion de l'homme est l'inverse de celle du Christ, car l'homme se perd en tant qu'homme pour que Dieu naisse. Mais l'idée de Dieu est contradictoire et nous nous perdons en vain; l'homme est une passion inutile. » CQFD. 

«ABATTRE UN EUROPÉEN c'est faire d'une pierre deux coups, supprimer en même temps un OPPRESSEUR et un OPPRIMÉ: restent un homme mort et un homme libre.»
Làm thịt 1 tên Âu Châu, là bắn 1 một mũi tên chết 2 con chim

Lue aujourd'hui, cette phrase de Sartre, proférée dans la préface aux Damnés de la terre (voir p. 58), fait froid dans le dos. Prononcée dans le cadre de la lutte contre le colonialisme - cause qu'épousa Sartre dans les années 1950 -, elle pose la question, qui était déjà celle de la polémique avec Camus, du degré de violence qu'on est prêt à accepter au nom de l'exigence d'émancipation, qu'elle soit anticoloniale ou révolutionnaire. La «violence irrépressible» de Frantz Fanon est celle de «l'homme se recomposant », Ainsi, «le colonisé se guérit de la névrose coloniale en chassant le colon par les armes », et «l'arme d'un combattant, c'est son humanité ». Sartre rêvait sans doute les yeux ouverts lorsqu'il écrivit qu'avec «le dernier colon tué, rembarqué ou assimilé, l'espèce minoritaire disparaît, cédant la place à la fraternité socialiste ». 

«Du moment que je dis la DROITE, pour moi ça veut dire des SALAUDS.» 

Propos un peu raide de L'Espoir maintenant. En fait, Sartre s'en prend surtout à la gauche qui a tout lâché, perdu repères et principes, et qui laisse triompher une droite misérable. Il s'agirait de retrouver de «vrais principes à la gauche». Le salaud est une figure classique de la pensée sartrienne, il désigne celui qui a toujours de bonnes raisons de fuir sa liberté: «Les uns qui se cacheront, par l'esprit de sérieux ou par des excuses déterministes, leur liberté totale, je les appellerai lâches; les autres qui essaieront de montrer que leur existence est nécessaire, alors qu'elle est la contingence même de l'apparition de l'homme sur la terre, je les appellerai des salauds. » (L'existentialisme est un humanisme.)

« La liberté de CRITIQUE est totale en URSS.»

Titre du premier article de Libération, en juillet 1954, au retour de son périple dans la patrie du socialisme. Les propos sont dignes de ceux de Romain Rolland déclarant en pleine collectivisation forcée, qui se traduit dans les années 1930 par la liquidation de centaines de milliers de paysans: «J'ai vu en Union soviétique un élargissement remarquable des droits humains. » Sartre commente, en 1980 (L'Espoir maintenant) : «Romain Rolland n'est pas un penseur remarquable », et reconnaît devant Benny Lévy : «C'est vrai que j'en pensais du bien, moins que tu ne sembles le penser. Mais c'est que je me défendais d'en penser du mal.» Et d'ajouter: «J'ai été très peu compagnon de route, je l'ai été en 51-52, je suis allé en URSS vers 54, et presque tout de suite après, avec les événements de Hongrie, j'ai rompu avec le Parti.» Ce qui ne veut pas dire, bien au contraire, que Sartre a cessé d'être marxiste. 

« L'EXISTENCE précède L'ESSENCE.»

C'est «la» formule célèbre de Sartre. Il tient à la distinguer d'une formule voisine chez Heidegger: «L'existentialisme athée, que je représente, est plus cohérent. Il déclare que si Dieu n'existe pas, il y a au moins un être chez qui l'existence précède l'essence, un être qui existe avant de pouvoir être défini par aucun concept et que cet être c'est l'homme ou, comme dit Heidegger, la réalité humaine. Qu'est-ce que signifie ici que l'existence précède l'essence? Cela signifie que l'homme existe d'abord, se rencontre, surgit dans le monde, et qu'il se définit après. L'homme, tel que le conçoit l'existentialiste, s'il n'est pas définissable, c'est qu'il n'est d'abord rien. Il ne sera qu'ensuite, et il sera tel qu'il se sera fait. Ainsi, il n'y a pas de nature humaine, puisqu'il n'y a pas de Dieu pour la concevoir. L'homme est seulement, non seulement tel qu'il se conçoit, mais tel qu'il se veut, et comme il se conçoit après l'existence, comme il se veut après cet élan vers l'existence; l'homme n'est rien d'autre que ce qu'il se fait.»
 

« Un ANTICOMMUMSTE est un CHIEN, je ne sors pas de là, je n'en sortirai plus jamais.» 

La formule se lit en 1961 dans un texte d'hommage posthume à son alter ego en phénoménologie intitulé: « Merleau-Ponty vivant» (Situations I). Sartre y fait état, dans le passage en question, des raisons qui l'ont poussé à son compagnonnage avec le Parti communiste. La cause occasionnelle fut l'affaire du procès du quartier-maître Henri Martin, sur fond de guerre d'Indochine et de guerre froide. Malgré les injures staliniennes de 1947 - «hyène dactylographe », «rat visqueux », «vipère lubrique" et « putois déliquescent" -, Sartre avait pris son parti. Il serait du côté des communistes. «Ma vision fut transformée [ ... ] après dix ans de ruminations, j'avais atteint le point de rupture et n'avais besoin que d'une chiquenaude. En langage d'Eglise, ce fut une conversion. » Tandis que Merleau-Ponty avait découvert l'horreur du stalinisme, Sartre se découvrait une haine définitive de la bourgeoisie, «une haine qui ne finira qu'avec moi". 

«Jamais nous n'avons été PLUS LIBRES que sous l'OCCUPATION allemande!»

Phrase paradoxale s'il en est. Il s'agissait de dire (en septembre 1944) que la radicalité de la situation exigeait alors que chacun, résistant ou non, réponde par ses attitudes et ses conduites - de l'engagement à la lâcheté en passant par l'insouciance - de sa liberté de consentir ou non à la situation. Plus tard, il s'autocritiquera : «Quand j'écrivais que, quelle que soit la situation, on est toujours libre, cela me paraît aujourd'hui absurde", concédera Sartre qui, de révisions en révisions de sa propre pensée, admet que la conscience d'être libre ne suffit pas à fonder pratiquement sa liberté. 

«L'ENFER, c'est les AUTRES.»

Il faut citer la réplique de Garcin dans son intégralité, car elle se présente un peu comme la clé de Huis clos: «Alors, c'est ça l'enfer. Je n'aurais jamais cru ... Vous vous rappelez: le soufre, le bûcher, le gril ... Ah 1 quelle plaisanterie. Pas besoin de gril, l'enfer, c'est les Autres.» Garcin et les deux autres personnages de la pièce, Inès et Estelle, sont morts, enfermés et condamnés à se supporter mutuellement pour l'éternité dans un huis clos qui a donné son nom à la pièce, que Sartre avait d'abord voulu intituler Les Autres. Le propos a été mal compris, car il ne s'agit nullement pour Sartre d'affirmer que le rapport à autrui est impossible, ni qu'il faut être pessimiste au point de renoncer à toute forme de bonheur relationnel. La mort symbolise, dans la pièce, les «gens encroûtés dans une série d'habitudes»; et la majuscule dans la réplique, une certaine manière d'hypostasier autrui. Sartre entendait ainsi montrer par l'absurde qu'il est toujours possible, si l'on ne renonce pas à sa liberté, comme les morts de la pièce, de briiser le repli sur soi auquel conduisent la rumination des propos d'autrui et l'intériorisation du regard d'autrui dans le huis clos de notre for intérieur.