*
Nguyễn Quốc Trụ
phụ trách
THỜI SỰ

Nobel 2005
1  2

  

*
Nobel prize goes to Pinter
In a suprise move, the Swedish Academy has awarded this year's Nobel prize for literature to the British playwright, author and poet Harold Pinter, "who in his plays uncovers the precipice under everyday prattle and forces entry into oppression's closed rooms" (1)
Nobel văn chương 2005 về tay nhà viết kịch người Anh, Pinter, sinh 1930.
Một cú ngạc nhiên. [Guardian].
Inspired by Joyce and Beckett, Harold Pinter wrote plays that veer from comedy to examinations of fear and evil.
Được gợi hứng bởi Joyce và Beckett, Harold Pinter viết những kịch, chuyển từ hài qua những quan sát về nỗi sợ và cái ác. [Điểm sách Nữu Ước Thời Báo].
Pinter chưa từng giải thích ý nghĩa những vở kịch của ông. [BBC].
(1) Tạm dịch: ... người mà, trong những vở kịch của mình, làm bật ra 'hố thẳm' [mượn chữ của Phạm Công Thiện] ở bên dưới, ở bên trong, những câu chuyện được gọi là chuyện thường ngày ở huyện [nguyên văn: cái tầm phào, vô bổ của mỗi ngày], và chọc lối vô những căn phòng kín, của sự bị trói, kìm kẹp, áp bức, ngột ngạt...
Sau Naipaul, năm 2001, bây giờ, tới ông, là nhà viết kịch người Anh được Nobel.
Ông cho biết, rất mừng, khi nhận được tin. [BBC]
"I was called 20 minutes before the official announcement," he said in his email. "The chair of the Nobel committee phoned and said, 'You have been awarded the Nobel Prize for Literature. I remained silent, and then said, 'I'm speechless.' "
"'Tôi được gọi, hai mươi phút trước khi thông báo chính thức', ông viết trong một email. "Ông trưởng toán Nobel gọi điện thoại và nói, 'Ông được Nobel văn chương. Tôi bèn nín thinh, và sau đó, nói, 'Biết nói gì đây. Tôi như nghẹn lời.'" [NY Times]

What exactly is political theatre? It can be a means of debating public issues, as in the case of David Hare and David Edgar. It can be a source of information, as with the Tricycle's docu-dramas including, unforgettably, The Colour of Justice. But it can also, as Harold Pinter has shown, be a means of creating resonant images of suffering; of checking our tendency, in Pinter's phrase, "to shovel the shit under the carpet" when it comes to the abuse of human rights.

Thực sự kịch chính trị là cái gì? Nó có thể là một phương tiện để tranh luận về những giải pháp liên quan đến công chúng... Nó có thể là một nguồn thông tin... Nhưng nó có thể, như Harold Pinter chỉ ra, là một cung cách tạo nên những hình ảnh lập đi lập lại đến trở thành cộng hưởng, về nỗi khổ đau, về sự thử nghiệm khuynh hướng của con người, coi có đúng là nhân chi sơ tính bản thiện, hay là bản ác, hay, bằng những từ của Pinter, "xúc dọn cứt đái ở ngay bên dưới tấm thảm", khi đụng tới vấn đề vi phạm nhân quyền.
*
Hình báo Pháp Người Quan Sát Mới

"comedy of menace".  "Pinteresque".
... These plays, and other early works such as The Homecoming (1964), have sometimes been labelled as displaying the "comedy of menace". They often take an apparently innocent situation, and turn it into a threatening and absurd one by means of characters acting in ways which seem inexplicable both to the audience and, sometimes, to other characters. This style has inspired the adjective "Pinteresque".
... Những kịch này của ông và những tác phẩm đầu tay, thí dụ như Về Nhà, đôi khi đã được dán nhãn "hài kịch của sự hăm dọa". Chúng thường mang vẻ bề ngoài vô hại, ngây thơ, và rồi đổi qua hoàn cảnh đe dọa, phi lý bằng cách để nhân vật xử sự không làm sao hiểu nổi, đối với cả hai, khán thính giả, và những nhân vật khác. Kiểu chơi kịch như vậy đã đưa đến tính từ "Pinteresque"..
[From Wikipedia, the free encyclopedia]
"who in his plays uncovers the precipice under everyday prattle and forces entry into oppression's closed rooms". (1)
Viện Nobel [?] nói, 'các tác phẩm của Pinter tìm ra những điều ẩn dụ dưới những điều thường nhật và đẩy mở một lối vào phòng kín của uẩn ức.' [BBC dịch].
Hai Lúa dịch:
...người mà, trong những vở kịch của mình, làm bật ra hố thẳm ở bên dưới những câu chuyện tầm phào của mỗi ngày, và chọc lối vô những căn phòng kín, của áp bức.
Bây giờ mời bạn đọc một câu nữa, của chính Pinter, nói về 'dưới những điều thường nhật':
But it can also, as Harold Pinter has shown, be a means of creating resonant images of suffering; of checking our tendency, in Pinter's phrase, "to shovel the shit under the carpet" when it comes to the abuse of human rights.
Như vậy, "cái ở bên dưới" không phải ẩn dụ, mà là....  cứt!
Chọc lối vô căn phòng kín bưng của áp bức, kìm kẹp... thì mắc mớ gì tới uẩn ức?
Hay là muốn nhắc tới uẩn ức "Bóng đè"? NQT
TB: Hai Lúa thực sự không tin BBC lại dốt tiếng... Việt đến như thế! Lầm "áp bức" với "uẩn ức"?  Chắc là do sợ bóng sợ vía. Vừa dịch vừa ngó về đất mẹ, coi động tịnh. "Này các anh 'dịch' như vậy là muốn 'viser' gì đây?" "Căn phòng kín của áp bức" là tính ám chỉ... Đất Mẹ, hả?
Hai Lúa nghĩ, ông nào dịch câu trên, là theo kiểu hơi bị thoáng quá! Trong khi, chỉ nội mấy chữ đó, Viện Hàn Lâm Thụy Điển, Uỷ Ban Nobel đã phải nghĩ nát óc ra, mới có được! Dịch "his plays", những vở kịch của ông ta, thành "các tác phẩm", ở chỗ khác thì được, ở đây, không thể nào được.
(1): Bản tiếng Tây của tờ Người Quan Sát Mới giống y chang của Hai Lúa:
Le prix Nobel de littérature est attribué à l'écrivain anglais Harold Pinter "qui, dans ses drames, découvre l'abîme sous les bavardages et se force un passage dans la pièce close de l'oppression", précise dans un communiqué l'Académie suédoise: Giải Nobel văn chương được trao cho nhà văn Anh Harold Pinter, người mà, trong những vở kịch của ông, khám phá ra hố thẳm ở bên dưới những câu chuyện tầm phào, và quyết vạch một lối đi, vào căn phòng kín của sự đàn áp", trong một thông báo, Viện Hàn Lâm Thụy Điển đã rạch ròi như vậy.
Dọn cứt dưới tấm thảm
... in Pinter's phrase, "to shovel the shit under the carpet" when it comes to the abuse of human rights.
Đoạn mới viết đây [Nếu Đi Hết Biển 9, và 10], người viết có gửi cho một diễn đàn bạn, và nhận được reply như sau: Không thể đăng. Đụng nặng. Nặng lắm. Đăng, gặp nhau, làm sao chào hỏi?
Ở vào cái tuổi gần kề miệng lỗ như thế, mà lại viết những bài khiến cho một bạn văn phải từ chối không đăng, và còn mắng rằng thì là, anh viết như vậy là đụng, đụng nặng, nặng lắm, tôi không đăng, vì nếu đăng, thì làm sao tôi ăn nói với họ. Làm sao chào hỏi nhau, hở ông Gấu? Anh không sợ, lâu lâu có dịp qua đây, bạn bè bọc lá chuối vào gót chân, đá cho anh một cú văng về Canada?
Xin thưa, Gấu cho rằng, trước khi rời bỏ cái cuộc đời tuyệt vời này, thì cũng phải dọn dẹp sạch sẽ cứt đái mà mình, và bạn bè của mình, văng ra. Cái việc viết như thế, là chỉ nhắm một mục đích như thế. Viết như thế để còn gặp nhau, còn cười nói, chào hỏi nhau. Để thưa với bạn rằng, đống cứt đó đó, Gấu tôi đã dọn sạch rồi.
Đó là tâm của Gấu, khi viết loạt bài này.
Nếu đi hết biển 10
Hóa ra là cái việc dọn cứt đái đó, không phải chỉ có một mình Gấu xí phần!
Một giai thoại kỳ tuyệt về... cứt, chứ không phải ẩn dụ.
Giai thoại này do Garcia Marquez kể, trong "Sống để kể chuyện' [Living to Tell the Tale]. Và do mẹ ông kể lại.
Một tối, ông chồng say xỉn của bà bò về nhà, ngay đúng lúc con gà mái nhẩy lên bàn ăn ở bếp, chơi một bãi chình ình lên đó. Không còn đủ thì giờ lau dọn, bà vợ đặt dĩa đồ ăn lên trên cho khuất mắt.
Làm ra vẻ tự nhiên, bà hỏi chồng:
-Anh ăn gì nào?
  Ông chồng hét:
-Cứt!
Bà vợ liền nhắc dĩa ăn lên, và nói, bằng một giọng thật là ngọt lịm:
-Thưa, có ngay!
Câu chuyện tiếp theo, là, ông chồng, như "hơi bị" mặc khải bởi giọng nói thánh thiện của bà vợ, cộng thêm phép lạ xẩy ra ngay nhãn tiền, bèn theo Đạo.
[Garcia Marquez: Living to Tell the Tale, Penguin Book, p. 133]
Pause and effect
Harold Pinter, just awarded the Nobel Prize for literature, has dramatised the pain of being human for four decades, says Robert McCrum, providing a voice for our times - even in its distinctive silences
Sunday October 16, 2005
The Observer
Ngưng, và hiệu quả
Harold Pinter vừa được Nobel, kể về nỗi đau làm người trong bốn thập niên, bằng giọng của cái thời của chúng ta, cả những khi nó chợt ngưng lại.

Và đây là một giai thoại về Pinter, do Pinter kể.
Là một người ủng hộ phe Sandinistas, và rất ghét chính sách ngoại giao của Mẽo, vào giữa thập niên 1980, ông phải ghé qua Miami, trên đường về, từ Nicaragua, và chẳng khoái chuyện ghé này một tí nào.
"Thế là tôi ghé phi trường Miami", ông nói, "và thấy một bà Mẽo mập ở quầy phụ trách". Vô hàng chờ, thông hành cầm tay, và có sẵn câu trả lời, cho câu hỏi, "Ông làm gì ở cái xứ sở Nicaragua đó?":
-Làm gì kệ mẹ tui, mắc mớ gì tới... mụ?.
Thế rồi tới tui, và tui mở sẵn thông hành, và mụ nói:
-Ông là Harold Pinter ?" Tôi ngớ người, sủa, "Vâng", và mụ nói:
-Chào mừng ông tới Mẽo [Welcome to United States]!

L'attribution du prix Nobel de littérature à Harold Pinter vient récompenser un écrivain qui a certainement été beaucoup plus applaudi que lu. Un auteur dramatique britannique dont la fortune à la scène est restée constante au cours des ans, ce qui est déjà très rare.
{Le Devoir]
Việc trao giải Nobel cho Harold Pinter là để tưởng thưởng một nhà văn được vỗ tay nhiều hơn là được đọc. Một nhà viết kịch người Anh mà vận may với sàn diễn  không thất thường theo mùa, mà cứ thế kéo dài theo năm tháng, đây quả là một của hiếm.
Inquiétant théâtre de l'intime
Son succès s'explique notamment par le caractère intime de son théâtre. En effet, ses pièces nécessitent rarement des moyens importants, ni un très grand nombre de comédiens. Même une compagnie peu fortunée peut donc aisément s'y risquer.
[Le Devoir]
Kịch âu lo về một cõi u uẩn
Sự thành công của ông, là do cái chất u uẩn, nội tại của kịch. Thực vậy, những kịch của ông chẳng cần tới những phương tiện quan trọng, cũng chẳng cần nhiều diễn viên. Ngay một nhóm nhỏ cũng có thể thực hiện.

C'est une bonne nouvelle pour le théâtre, mais pas seulement : avec l'attribution du prix Nobel de littérature au dramaturge britannique Harold Pinter, jeudi 13 octobre, à Stockholm, c'est la littérature en ce qu'elle témoigne d'engagement, humain et politique sur les scènes du monde qui est récompensée. En ce sens, le jury poursuit dans la voie qui lui avait fait élire un autre grand "désobéissant civil" européen, l'Italien Dario Fo, en 1997.
[Le Monde]
Đúng là một tin mừng cho kịch, nhưng đâu chỉ có kịch: việc trao Nobel cho Pinter, là còn để tưởng thưởng văn chương, thứ văn chương dấn thân, nhân bản, và mang tính chính trị, trên những sàn diễn toàn cầu. Theo nghĩa đó, đây là tiếp nối truyền thống trao giải cho một công dân Âu Châu cứng đầu cứng cổ, và còn là kịch tác gia, như Dario Fo chẳng hạn, vào năm 1997.