I will win you away from
every earth, from every sky,
by Marina Tsvetaeva
I will
win you away from
every earth, from every sky,
For the woods are my place of
birth, and the place to die,
For while standing on earth I
touch it with but one foot,
For I'll sing your worth as
nobody could or would.
I will win you from every
time and from every night,
From all banners that throb
and shine, from all swords held tight;
I'll drive dogs outside, hurl
the keys into dark and fog,
For in the mortal night I'm a
more faithful dog.
I will win you from all my
rivals, and from the one;
You will never enjoy a bridal,
nor I a man.
And in the final struggle
I'll take you—don't make a sound!—
From him by whom Jacob stood
on the darkened ground.
But until I cross your
fingers upon your breast
You possess—what a
curse!—yourself: you are self-possessed;
Both
your wings, as they
yearn for the ether, become unfurled,
For the world's your cradle,
and your grave's the world.
[Bản tiếng Anh của Joseph
Brodsky]
Tôi sẽ thắng anh, từ bất cứ
mảnh đất, bất cứ vòm trời
Tôi sẽ
thắng anh, từ bất cứ
mảnh đất, bất cứ vòm trời,
Bởi vì rừng là nơi tôi sinh
ra, và là nơi để chết,
Bởi vì chỉ một chân tôi đụng
đất mà thôi
Bởi vì ngoài tôi ra, không ai
nhìn ra chân giá trị của anh
Tôi sẽ thắng anh, từ bất cứ
thời nào, bất cứ đêm nào,
Giữa chốn ba quân, giữa cờ
biển ngợp trời, giữa rừng gươm tua tủa (1).
Tôi sẽ đuổi lũ chó đó ra
ngoài, và ném những chiếc chìa khoá vào trong bóng tối và sương mù,
Bởi vì trong đêm đen chí tử,
đọa đầy này, tôi còn hơn một con chó trung thành.
Tôi sẽ thắng anh, từ bất cứ
địch thủ, nhất là từ kẻ đó;
Anh đừng bao giờ mong sánh
vai cùng một cô dâu, cũng như tôi, chẳng hề mong một thằng đàn ông nào
- ngoài
anh ra, lẽ dĩ nhiên!
Và trong trận đánh cuối cùng
tôi sẽ giật lấy anh - đừng gây một tiếng động! –
Khỏi cái kẻ mà Jacob đứng
trên mặt đất tối thui, chiến đấu cùng với hắn (2).
Nhưng cho tới khi tôi đặt
chéo hai tay anh lên ngực anh.
Anh chiếm hữu chính anh. Còn
lời trù ẻo nào hơn là lời này: Anh là kẻ tự mình nguyền rủa mình;
Hai cánh tay của anh ôm lấy
thinh không, và cứ thế xoải rộng ra,
Bởi vì thế giới là cái nôi
của anh, còn nấm mồ của anh là thế giới.
Chú
thích:
(1):
Chồng nhà thơ là một sĩ
quan bạch vệ, sau về với "Cách Mạng": Tôi sẽ đuổi lũ chó đó ra
ngoài....
(2) Nhân vật Cựu Ước, con
trai Isaac, và là cha 12 người con trai, tổ tiên dân Do Thái.
Tiểu sử
nữ thi sĩ
Tsvetayeva, Marina Ivanovna
Tên khi lập gia đình:
Marina Ivanovna Efron
Sinh ngày 26 tháng Chín,
1892, Moscow, Nga.
Mất ngày 31 tháng tám, 1941,
tại Yelabuga.
Nữ thi
sĩ Nga, ít được biết
tới ở nước ngoài, nhưng được coi là một trong những nhà thơ tinh tế
nhất
(finest) thế kỷ 20, của tiếng Nga. Những vần thơ của bà thật khác biệt,
do tính
uyên nguyên, do nhịp điệu tách rời, và do tính trực tiếp của chúng.
Bà trải qua những năm niên
thiếu ở Moscow, cha giáo sư đại học, giám đốc viện bảo tàng, và mẹ nhạc
sĩ
dương cầm tài năng. Gia đình thường du ngoạn nước ngoài và vào năm 16
tuổi, bà
vào Đại Học Sorbonne, Paris. Tập thơ đầu tay Vecherny albom [Chiều,
Evening
Album] xuất hiện năm 1910. Những vần thơ tuyệt vời nhất của bà là ở
trong
trường thi mang tính cổ tích Tsar – devitsa (1922, Tsar-Maiden).
Tsvetayeva tỏ ra thù nghịch
với cách mạng Nga. Chồng của bà, Sergei Efron, là một sĩ quan Bạch Vệ,
và rất
nhiều vần thơ của bà vào thời kỳ này, là để vinh danh lực lượng kháng
chiến
chống lại Bôn-sê-vích. Trong số đó, có tập thơ thật đáng kể là Lebediny
stan
[The Swans’ Camp] được sáng tác thời gian 1917-21, nhưng mãi đến năm
1957 mới
được xb tại Munich. Đây là một “Chinh Phụ Ngâm” mang tính ký sự, trữ
tình, và
cảm động, về Cuộc Nội Chiến nhìn dưới cặp mắt và tình cảm của một người
vợ sĩ
quan Bạch Vệ.
Tsvetayeva rời Liên Bang Xô
Viết vào năm 1922, tới Berlin và Prague, và sau cùng, vào năm 1925,
định cư ở
Paris. Ở đây, bà cho in một vài tập thơ, trong đó có Stikhi k Boky
[1922, Những
vần thơ gửi thi sĩ Blok], và Posle Rossii [1928, After Russia: Sau Nga
xô], đây
là tập thơ chót xb khi bà còn sống. Bà cũng làm hai tập thơ lấy đề tài
bi kịch
cổ điển, Ariadne (1924), Phaedra (1927), một vài tiểu luận thơ, trong
có Moy
Pushkin [Puskin của tôi, 1937]. Vòng thơ chót của bà, Stikhi k Chekhii
(1938-39, Những vần thơ cho Xứ sở Czech), là phản ứng của nhà thơ trước
sự kiện
Nazi xâm lăng đất nước này.
Vào thập niên 1930 thơ của bà
thấm đậm chất hoài hương của người lưu vong, tha phương nơi xứ người,
nhớ quê
nhà, như Toska po rodine (1935, Homesick for the Motherland, Nhớ Quê
Mẹ), và
Rodina (1936, Quê Mẹ). Vào cuối thập niên 1930, chồng bà quay đầu về
với những
người cộng sản, và trở lại Liên Bang Xô Viết, mang theo cùng với ông
người con
gái. [Cả hai, cha và con, sau trở thành nạn nhân của khủng bố Stalin).
Vào năm
1939, nhà thơ theo chồng và con, định cư tại Moscow, ở đây, bà làm công
việc
dịch thuật. Cuộc di tản tại Moscow trong Cuộc Đệ Nhị khiến bà phải tới
ở tại
một thành phố xa lạ, không một bạn bè, không một trợ giúp. Bà tự huỷ
mình vào
năm 1941.
[Tài liệu từ Bách Khoa
Britannica, de luxe].
Kỳ tới:
Nhà thơ Nobel văn
chương Nga, Joseph Brodsky, nói về Marina Tsvetayeva, một “sư phụ” của
ông.
Jennifer Tran giới thiệu.
I Will Win
You
Nhân
đọc cái mail của nhà thơ
Thi Vũ, v/v PD, trên Gió O, Gấu bèn rị mọ đọc bài viết của Nguyễn Đức Sơn, về nữ
thi sĩ
L.L. Lan,
rồi đọc những lời phán của ông về người nữ, và về nữ thi sĩ, thì mới
ngộ ra một
chân lý thật lớn: Đàn ông Mít ngoài cái chuyện coi thường đàn bà, thì
bèn thừa
thắng xông lên, coi thường nữ thi sĩ.
NDS phán:
Tôi vốn yêu vô cùng cái nữ
tính tự nhiên và nồng đậm trong thơ đàn
bà (dù tôi cũng yêu vô cùng những đứa con gái có đàn ông tính trong
người chút
đỉnh). Tôi nghĩ đó là yếu tố quyết định
sinh mệnh của thơ họ. Nghĩa là dù họ có đả động đến cái gì, thơ đàn bà
là phải
làm toát ra cái hơi thở đàn bà từ ngôn ngữ, hình ảnh và âm điệu. Huống hồ là từ bản chất trời sinh, làm sao họ
có thể làm cái gì lớn hơn ngoài cái việc bồng đứa con trong lòng. Tôi không thiển cận và lạc hậu đâu. Bởi làm sao đào đâu ra một nữ
thi hào đúng nghĩa trong văn học sử cổ kim
trên mặt địa cầu này (có thể có biệt lệ biết đâu đối với những hành
tinh có
người khác). Đàn bà sinh ra là vậy. Họ có thể trở thành một nhà đại bác
học
nhưng không thể trở thành một thi sỹ lớn đúng nghĩa một cách tuyệt đối.
Đây là
do vốn liếng quá nghèo
nàn, chưa từng nhìn ra cõi thơ thế giới, chưa từng đọc thơ của những nữ
thi sĩ,
thí dụ, Marina Tsvetaeva, hay Anna Akhmatova của Gấu Mẹ Vĩ Đại [Nga la
tư].
Tsvetaeva là nữ sư phụ của Brodsky, Nobel văn chương còn Akhmatova, nữ
thần thi
ca Nga.
Nhân
tiện đang lèm bèm về vụ
Hoàng Cầm, TV sẽ giới thiệu một số bài viết về hai bà này, cùng một số
thơ của
họ. Trước hết, là sẽ giới thiệu bài của Brodsky giới thiệu tập thơ của
Akhmatova, trong có nhiều điều chiếu sáng cõi thơ của những đấng trong
Nhân Văn
Giai Phẩm, đồng thời giải ra sự kiện, tại sao họ chịu cúi đầu trước anh
chàng
thi sĩ nhà quê, thi sĩ của quần chúng Tố Hữu. Và đặt ra vấn nạn ‘nếu’:
Nếu những
tinh anh của sĩ phu Bắc Hà không gục ngã trước nhà thơ đất Thần Kinh,
liệu cuộc
chiến Mít có thể khác đi chăng?
Bài giới thiệu tập thơ
Akhmatova của Brodsky khó đọc, và tất nhiên, khó dịch, Gấu cứ nấn ná,
không dám
đụng vô, nhưng đúng là một bài viết thật tuyệt. Không phải chỉ về
Akhmatova, mà
còn từ cõi thơ của bà, nhìn ra một điều vô cùng quan trọng: nhiều khi,
cả một
thời đại, được nén lại, chỉ trong vài câu thơ.
Nữa!
Điều ghê gớm trên, nhạc vàng,
nhạc sến, nhạc lính Miền Nam
làm được!
*
Trong bài
tưởng niệm TCS, Gấu có dẫn một câu của Canetti, nhà văn Đức, Nobel văn
chương, trong đầu thì đầy ắp kỷ niệm những ngày ở Trung Tâm Ba Tuyển Mộ
Nhập Ngũ, và tiếng huýt sáo bài Tình Nhớ của một anh chàng tân binh như
Gấu càng làm Gấu nhớ cô bạn:
Đừng
sợ nữa. Bạn sợ như vậy là đã quá đủ cho đám tụi mình rồi. Tất cả chúng
mình đều phải chết. Nhưng bạn chưa chắc đã phải chết. Có lẽ những bản
rất tình ca của bạn, là cái phải đại diện cho cả lũ chúng mình với hậu
thế. Bạn đã phục vụ chúng tớ bằng tình bạn trung thành và chân thực.
Thời của lũ chúng ta chắc là chưa buông tha cho bạn đâu.
Nguồn
Bây giờ Gấu
hiểu, nhạc TCS không thể nào đại diện cho "cả lũ chúng mình" với hậu
thế.
Chỉ nhạc vàng, nhạc sến nhạc lính làm được điều này.
Gấu sẽ giải thích, bằng kinh nghiệm riêng của chính mình.
*
Nói về
nữ thi sĩ, làm sao bỏ
qua Wislawa Szymborska. GNV có, hầu như
đủ hết những tập thơ của bà.
Post lại bài diễn
văn Nobel, “đọc chơi”!
LOVE AT
FIRST SIGHT
They're
both convinced
that a sudden passion joined
them.
Such certainty is beautiful,
but uncertainty is more
beautiful still.
Since
they'd never met
before, they're sure
that there'd been nothing between them.
But what's the word from the
streets, staircases, hallways -
perhaps they've passed by each other a million
times?
I want
to ask them if they
don't remember –
a moment face to face
in some revolving door?
perhaps a "sorry"
muttered in a crowd?
a curt "wrong number"
caught in the receiver? –
but I know the answer.
No, they don't remember.
They'd
be amazed to hear
that Chance has been toying
with them
now for years.
Not
quite ready yet
to become their Destiny,
it pushed them close, drove
them apart,
it barred their path,
stifling a laugh,
and then leaped aside.
There
were signs and signals,
even if they couldn't read
them yet.
Perhaps three years ago
or just last Tuesday
a certain leaf fluttered
from one shoulder to another?
Something was dropped and
then picked up.
Who knows, maybe the ball
that vanished
into childhood's thicket?
There
were doorknobs and
doorbells
where one touch had covered
another
beforehand.
Suitcases checked and standing
side by side.
One night, perhaps, the same
dream,
grown hazy by morning.
Every
beginning
is
only a sequel, after all,
and
the book of events
is
always open halfway
through.
At
certain periods of history
it is only poetry that is capable of dealing with reality by condensing
it into
something graspable, something that otherwise couldn't be retained by
the mind.
Brodsky
Vào một vài thời điểm lịch sử,
chỉ có thơ là có thể lèm bèm được với thực tại, bằng cách nén nó lại
thành một điều
gì gọn thom lỏm, điều mà cái đầu đầu hàng không cất giữ.
Đó cũng là điều nhạc sến làm được!
Coetzee
viết về Brodsky: Thi
sĩ đòi cho thơ, cái quyền giáo dục, và cứu rỗi con người. Và nếu như
thế, vị
trí của ông, về vấn đề này, gần gụi với Cổ Athens, khi họ dậy nam sinh
viên
[không có nữ], thế chân vạc của âm nhạc [nhạc làm cho tâm hồn nhịp
nhàng, hài
hòa: to make the soul rythmical and harmonious], thơ, và thể dục.
Plato đạp đổ thế chân vạc, ba
còn hai: nhạc nuốt thơ, và trở thành môn học chính về tâm thần và tinh
thần
[the principal mental/spiritual discipline].
Những
quyền năng mà Brodsky
phán, thuộc về thơ, có vẻ như, thuộc về âm nhạc nhiều hơn, theo
Coetzee. Thời
gian là chốn đồng vọng, the medium, của nhạc hơn là của thơ: Chúng ta
đọc thơ
trên trang giấy in, nhanh cỡ nào tùy theo chúng ta thích hay không
thích, trong
khi chúng ta nghe nhạc, ở trong thời gian của riêng nó.
Thời
gian của riêng nó, với
nhạc vàng nhạc sến của Miền Nam,
đúng là cái thời để yêu, để hát, và để chết!
Gấu này đã kể, về cái lần đầu
nghe Tình Nhớ, của TCS, khi nó vừa mới ra lò, trong đêm khuya, khi đối
diện với
cái giường sắt lạnh lẽo nơi Trung Tâm Ba Tuyển Mộ Nhập Ngũ, và tưởng
tượng ra
rằng, có thể đứa em trai đã từng nằm, chính cái giường này, trước khi
bỏ đi xa.
