Từ Việt Linh đến Mê Thảo

Phim của chị thường gây tranh cãi, người ủng hộ khen hết lời nhưng người phản đối cũng không kém lý lẽ. Gần đây nhất là bộ phim Mê Thảo - Thời vang bóng, hoàn thành năm 2002 nhưng mãi đến ngày 16/7 này mới được công chiếu. 

Quyển sổ ghi chép khổ lớn chi chít nét chữ con gái, truyện ngắn và thơ, ngây ngô nhưng già dặn hơn tuổi mười lăm, Linh và các bạn học Trường Bồ Đề - Cần Thơ đã sớm bộc lộ mối quan tâm đối với xã hội đang sống, dù viết về nỗi cô đơn của đứa bé thiếu mẹ hay chê trách những kẻ quay lưng với thực tại quê hương. Lúc đó là năm 1967, và cô bé Linh không nghĩ rằng có ngày mình được nhìn thấy lại tác phẩm thời bé con, nếu người mẹ đầy khổ hạnh của cô không cất giữ, như một kỷ niệm quý giá về đứa con gái gan góc đầy cá tính.  

Quyển sổ ấy được Việt Linh gìn giữ như một trong những vật tùy thân quý nhất. Ngày ấy, buồn mẹ theo chồng khác - điều mà khi lớn lên cô mới biết là một sai lầm, cô bé Linh bỏ học vào chiến khu tìm cha, xem đó như cách phản ứng với người mẹ xinh đẹp mà đa đoan, với cuộc đời riêng nhiều éo le bởi chiến tranh dồn đẩy. Cả mẹ và con đều không nghĩ rằng từ bước ngoặt ấy, Linh đã có cơ hội gặp gỡ, học hỏi, tích lũy nhiều bài học để sau này thực hiện ước mơ làm nghệ thuật. Nhờ sự gần gũi với cha - nhà biên kịch Nguyễn Việt Tân - và những đồng đội của ông như đạo diễn Hồng Sến, Trần Nhu... cô gái vừa tuổi lớn lại tiếp tục viết những bài báo, bài thơ, truyện ngắn, in trên các báo phát hành trong chiến khu, và sau ngày giải phóng 1975, đã cặm cụi trở lại trường, bù đắp cho những tháng năm học hành dang dở. Quyết tâm ấy cũng đã khiến Việt Linh bỏ công trau dồi kiến thức khi vào học Trường VGIK của Liên Xô, tốt nghiệp bằng đỏ khoa Đạo diễn. 

Cuộc đời không nuông chiều những kẻ thiếu quyết tâm nhưng cũng luôn thử thách  những người có khát vọng. Việt Linh thuộc trường hợp sau. Từ khi bắt đầu công việc đạo diễn, chị đã chọn con đường không bằng phẳng. Các bộ phim của chị luôn có cái để người xem ngẫm ngợi, không đi vào lối mòn dễ dãi. Nhiều giải thưởng điện ảnh cả trong và ngoài nước đã chứng thực cho quá trình lao động nghề nghiệp nghiêm túc của chị. Nhưng điều đó không đồng nghĩa với việc chị chỉ được đánh giá một chiều. 

Dư luận về Mê Thảo rất khác biệt, hầu như đối nghịch: "Mê Thảo được hội đồng giám khảo trao giải vì cảm nhận được trong nó những khoảnh khắc điện ảnh đẹp, tính tinh tế trong xử lý cũng như sự tỏa sáng mà phim đã mang tới cho văn hóa Việt Nam" (Thông báo giải Quỹ Cổ động phát hành quốc tế của Tổ chức Francophonie). "Từ đầu đến cuối chỉ là câu chuyện văn học viết lại một cách vụng về, minh họa bằng hình ảnh, âm thanh, ánh sáng... Trong giấc mơ đêm qua tôi thấy bác Nguyễn hiện về, đập mạnh cây ba-toong quen thuộc, và khi tôi hỏi bác đã xem Chùa Đàn lên phim chưa, thì chỉ quát lên một tiếng: Nhảm!" (Tằng Phát - Tiền Phong).  “Tôi không hiểu nhiều điện ảnh, nhưng tôi thấy những ý tưởng của cha tôi nổi lên rất rõ trong phim. Gia đình tôi cảm ơn chị Việt Linh đã đưa lên màn ảnh một câu chuyện như thế...” (GSTS Nguyễn Xuân Đào, con trai, đại diện chính thức gia đình cụ Nguyễn Tuân - VnExpress).

"Có lẽ nữ đạo diễn này đã rút kinh nghiệm của những người đi trước để cho phép mình không câu nệ cấu trúc sẵn có của tiểu thuyết. Chị và biên kịch đã mở rộng không gian, sáng tạo thêm nhiều sự kiện, chi tiết, mà vẫn giữ được tinh thần tác phẩm. Và điều quan trọng hơn cả là vẫn trung thành với tính thẩm mỹ của nó..." (đạo diễn Đặng Nhật Minh - Điện ảnh TP.HCM). "Mê Thảo theo tôi là không hay. Đơn giản tôi không thấy xúc động. Bộ phim không giúp người xem hình dung, minh xác về không gian... Nhiều cảnh đưa vào có tính minh họa, tách rời... Những màn biểu diễn nghệ thuật không ăn nhập với phim" (đạo diễn Lê Hoàng - Lao Động). "Ít lời, hàm súc, nhiều khoảng trống cho người xem suy nghĩ. Phim dựng được không chỉ hình thức hay không khí xã hội đầu thế kỷ mà cả một không khí văn hóa..." (TS Lê Ngọc Trà - Lao Động). "Mê Thảo không chỉ dừng lại ở cái "nhìn thấy" mà đằng sau đó là sự tiềm ẩn đa nghĩa, thông qua thứ ngôn ngữ điện ảnh gợi cảm bỏ xa sự thô thiển... Xem Mê Thảo có người băn khoăn cái gọi là sự ám ảnh. Với tôi, đó lại chính là một tầng ngữ nghĩa cần thiết khác, tăng thêm sự hấp dẫn của phim". (TS Đức Kôn - Điện ảnh TP.HCM)... 

Dù khen hay chê, dư luận vẫn chỉ là dư luận. Không ai cảm nhận thay ai được. Mỗi khán giả đều có thể tự đến rạp xem phim và tự đánh giá, sau ngày 16/7. 

(*) Hà Nội: Trung tâm Chiếu phim quốc gia; TP.HCM: Cinébox, Fafilm Cinema. 

Ngô Thị Kim Cúc 

[Trích Thanh Niên online]