Tribute

Nhã Thuyên 

Người đã chết, những hơi thở tan loãng 

Gửi bạn:

Mình đã nói với bạn rằng mình chỉ yêu những người đã chết. Mình chỉ trò chuyện không cùng với người đã chết. Nói thế dường không hẳn đúng. Những nhà thơ mình yêu nhất, mình đều không bao giờ nghĩ rằng họ sống hay chết trong nghĩa sinh học, mình không bao giờ nghĩ một ngày nào đó thấy họ xương thịt, dù đối với mình, họ vẫn hiện hữu ở một nơi nào đó. Mình đã nhiều đêm trò chuyện với Raskolnikov ngày 16 tuổi âm âm, nhưng Dostoyevsky thì mãi mãi xa thẳm, hư vô, không thực, tan loãng dù mãi mãi ở đó, chừng nào mình còn sống trên đời. Apollinare. Đã chết hay còn sống đó? Borges ở đâu cùng những đoá hồng vàng? Khi đọc tin Phạm Công Thiện chết, lòng mình nhẹ bẫng. Những con người của thế giới tinh thần, của mộng tưởng, dường như không liên quan gì nhiều lắm tới thân xác còn - mất, nếu không phải là cuộc li biệt của những người thân vẫn nhìn thấy họ ngày ngày. 

Mình biết đến Thiện muộn màng. Không phải Phạm Công Thiện. Mà là Thiện, ở tuổi 19, khi mình đang cùng quẫn trong thế giới sách vở ngột ngạt của trường Đại học, vô hướng, say sưa, tin tưởng, tuyệt vọng, bơ vơ. Mình thờ ơ với bản in mà người bạn Sài Gòn chuyển qua email cho một người bạn của mình, mà bạn ấy quý như một thứ gì thiêng liêng và bí mật. Họ kẹp những trang viết của Thiện trong những cuốn sổ kín đáo. Những cái tên. Như những mật tự về tình bạn. Họ gọi Thiện, như thể của riêng họ, như thế mình không nên can dự vào, không cho phép sự xâm phạm. Mình thờ ơ như một kẻ khinh bỉ tất cả những thứ sách vở rườm rà không chạm được đến trí não và tâm hồn mình lúc đó. Mình là kẻ đã bị nhồi nhét quá nhiều, đã uống thuốc ngủ quá liều, và đang tìm một cái gì mạnh mẽ của đời thực xốc mình dậy, đẩy mình ra đường. 

Nhưng lẽ ra lúc ấy mình nên đọc Thiện, mà mình đã nhất quyết không đọc. 

Tôi khinh bỉ mùa thu trên tóc em... 

Đầu óc mình và trái tim mình bỗng trở nên hời hợt với xung quanh, nó không còn bén nhậy được trước những cảm xúc của chính nó. Mình đã ngập chìm quá lâu trong một thứ di sản văn chương hỗn tạp, cả những thứ giáo điều và những mơ mộng lạ lùng dồn đến cùng một lúc từ những ngày chập chững thời trung học. Kể từ đó, người bạn thân của mình luôn sợ hãi mình sẽ để mất cuộc sống. Vậy mà mình đã luôn say sưa tin rằng mình sẽ bước vào cuộc sống một cách tự nhiên như thể mình là cỏ cây. Văn chương dường như đẩy chúng ta rời xa cuộc đời, trong mắt nhìn của những kẻ thực dụng, những kẻ luôn nói chúng ta “không biết sống”, nhưng chúng ta lại biết rằng mình sẽ đến được với cuộc sống thực và rộng rãi, phóng khoáng, để vừa đắm chìm, vừa bung thoát.

Mình chẳng biết gì thêm về Thiện từ độ ấy. Thiện, một sở hữu vô hình của tuổi trẻ, kẻ mọi tuổi trẻ đều muốn giành cho mình, gọi bằng tên như gọi một người bạn, một người yêu, một bí mật, một của riêng. Mình không nói về Thiện với bạn và bạn cũng chưa từng nói về Thiện với mình. Chúng ta đều đọc theo kiểu đôi lúc nảy ra một câu, một trang, một từ, một huyễn hoặc, một giấc mộng, một cái tên, một cuộc trò chuyện bất thần trong đêm. Khi bạn gửi cho mình đường link website của Phạm Không-Lộ, con trai của Thiện, mà mình cũng vẫn tưởng Thiện chẳng bao giờ còn hiện diện xương thịt trong đời. Những kẻ thuộc về huyền thoại hình như đều tan loãng như hơi thở. 

Sau khi thơ, các tác phẩm của Phạm Công Thiện bắt đầu được phổ biến trên Talawas, trên Tiền Vệ và các trang mạng, sau khi có thể tìm các bản photo sách Phạm Công Thiện ở Hà Nội từ tay người này người khác, năm 2009, mình mới lần đầu được cầm trên tay sách của Phạm Công Thiện. Khi đó, Thiện đã thành một thứ thương hiệu, một thứ của quý mà người ta đi tìm, ở Sài Gòn, các bạn như thể coi Thiện là “của riêng”, cũng như coi Thanh Tâm Tuyền, coi Bùi Giáng là của trời cho riêng Sài Gòn. Bọn mình đôi khi trích những câu của Thiện trên blog, làm status, hoặc đôi khi mình gặp người này người kia khoe những cái bìa của những ấn bản cũ... Một cuốn sách photo bọc bìa da đen của Thiện, hình như cuốn về Nikos Kazantzakis khi đó đã có giá 2 triệu VNĐ. Mình mua được cuốn Ý thức mới. Rồi lại được bạn tặng một cuốn y chang, khi ở quán café Bông Giấy ấy, ngồi nhìn nắng chảy loang trong cơn mưa, bạn phóng vội ra để đưa cuốn duy nhất bạn có của Thiện, mình bỗng trở nên một kẻ... ngẩn ngơ vui. Dù sau đó, mình cũng vẫn chỉ đọc kiểu nảy từng trang, cuốn sách này trở thành một trong những cuốn mình yêu nhất, bởi nó hoá thạch giây phút bỗng nhiên mình ngước lên, ở vỉa hè đêm ấy, vô tình chạm gặp đôi mắt sáng và trong lành đến nỗi mình bối rối, đến nỗi mình phải cúi xuống, một thứ ánh sáng riêng có của tình bạn mà hiếm hoi mới rạng lên. Nhưng sao ánh sáng cũng biết run rẩy? 

Từ sau đó, chúng ta không có một cuộc trò chuyện nào thêm nhưng trong mình đã tự nhiên thức dậy một nỗi xao xuyến lẫn hi vọng về tình bạn, cái dây đàn thèm bạn, thèm sống của mình đã bất ngờ rung lên. Những người bạn cùng sống vẫn ở đâu đó quanh ta trong cuộc đời này. 

Mình vẫn ước mình gặp Thiện sớm hơn, ở tuổi 16 chẳng hạn, khi còn quên ăn quên ngủ chỉ để thao thức trò chuyện cùng các nhân vật trong tiểu thuyết về tuổi trẻ, tình yêu, ý nghĩ cuộc đời, về văn chương, về tội ác, về sự cao cả, về lòng thương, về lý tưởng, về tất cả... Mình thèm cái cô đơn cái rồ dại cái say sưa của những tình bạn tình yêu ở cái thời thèm sống lẫn thèm chết ấy. 

Trong những ngày này, những ngày tháng tư rả rich mưa Hà Nội, mình thèm cảm nhận lại được sự rỡ ràng của tình yêu, mình thèm bừng cháy, thèm tan chảy, thèm những thao thức mới. Mình thèm ngồi chết lặng ở Đà Lạt mà nghĩ và mơ tưởng. Mình nghĩ ngợi, mình phải sẵn sàng một tâm thế đón nhận những trả giá để tìm lấy cuộc sống thực sự của mình, hoặc sẽ là kẻ nô lệ cho sự trơ lỳ, cho thói quen, cho sự lười biếng, ngu muội, cho những xúc cảm nhợt nhạt, những suy nghĩ nửa chừng, cho những con đường quen, những suy tư vờ vĩnh vô đích. Mình như một kẻ mất khả năng chia sẻ và bộc bạch. Một khối âm u, bóng tối, bàn tay không đợi ai. Mình lẻ loi, u uẩn, rồ dại trong lòng, mình muốn lao xuống vực. 

Vực thẳm là một từ mời gọi. Nhưng mình không muốn ngộp trong hố thẳm của Thiện. Mình đã từng mến yêu những người yêu Thiện như một thứ bùa ngải. Nhưng mình không chịu được cảm giác đó. Không lẽ, chúng ta lại lang thang hoài như thế, vô vọng qua các đại lộ tư tưởng của nhân loại... 

Có lẽ, là mình đợi được những giọng hát vang lên. Trong sáng và khoẻ khoắn. Miệng bạn mở tròn. Mình không muốn luẩn quẩn lại Ngô Thụy Miên, lại Lê Uyên Phương, Vũ Thành An... Có lẽ mình đợi một hình ảnh đường phố Sài Gòn mà bạn có thể ôm hôn từng giọng ca ngay giữa đường phố, và vui nhảy. 

Mình ngột ngạt quá. Cả một thế hệ hoài niệm nhiều quá rồi. Vẫn không sao thoát ra được? Không thấy hình ảnh của những người mới, lột xác... Mình sợ kỉ niệm. Có lần, nhận được thư một người bạn lớn tuổi, nói rằng mình (tức thế hệ chúng mình) may mắn vì hoàn toàn không còn thấy ràng buộc bởi một thế hệ cũ, bởi quá khứ... Lời nói đó làm hân hoan đôi lúc. Chúng ta đâu có cần phải chôn quá khứ. Chúng ta biết về nó, chúng ta để nó yên và không giày xéo nó. Chúng ta không cần “giải hoặc” nó để vinh danh một cá nhân, hay phỉ báng một thời đại đã chết, đã lầm lỗi. Lịch sử có bao giờ nhầm lẫn đâu. Chúng ta vui vẻ đón nhận nó như một nguồn mạch của tâm hồn chúng ta khoẻ khoắn, một cách thành thực, và đau đớn cũng thành thực, riết róng. 

Thế rồi có dấn thân không? Mình vẫn thấy dấn thân là một từ vui tươi lắm. Nó đẩy chúng ta đi trong mơ mộng... Rồi chúng ta lại buồn bã, lại cảm thấy xa lạ với mọi người và xa lạ lẫn nhau, rồi lại mơ mộng sang Mĩ hay sang hay Phi châu để cảm thấy đầy đủ sự cần thiết của cái xa lạ. 

Mình viết thư này đã lâu, nay lại viết lại, lại cho mình những giờ phút được “tâm trạng” và dài dòng. Khi mình viết bất cứ điều gì, mình cảm thấy nó không còn là riêng tư nữa, mình không gửi cho bạn, cũng vì muốn được trò chuyện cả với những người bạn đâu đó, đang thở chung một khí quyển, một thời kì, đang bơi trong hồ nước lạnh, đang ngồi trong đêm tối, đang khao khát lao mình vào nỗi tuyệt vọng, đang tìm câu chuyện của mình, đang tự huỷ để khai sinh. 

Người ta thường đến với văn chương rất trong, rồi dần dà trở nên rườm lời. Thà cứ ôm nhau giữa đường mà nhảy múa như những kẻ rối loạn tâm thần và sướng vui và cuccuru về những cơn mộng.

Mình thèm nắm tay bạn, để biết lòng mình thuần giản.

Mình thèm hôn một nụ hôn tình yêu như chết, ở một nơi hoàn toàn xa lạ không nghe tiếng nói cười. 

Hà Nội, 15/4/09 – 15/03/2011

Nhã
Nguồn

Note: Cái này thấy Hậu Vệ gọi là truyện ngắn, tùy bút.