Riding, Alan

Nhà văn Việt Nam sẽ không câm họng

Dương Thu Hương

 

"Ở quê hương tôi, sự sợ hãi đã nghiền nát tất cả, những chiến sĩ can trường đã biến thành những tên dân hèn nhút nhát. Đấy là lý do tại sao tôi phải về. Tôi trở về để làm một việc: nhổ vào mặt chế độ."
- DƯƠNG THU HƯƠNG 

New York Times 

PARIS, 9 tháng Bẩy - Mặc cái áo vét thanh nhã bằng vải tuýt, hớp ly nước trái cây ở một quán cà phê bên bờ Tả Ngạn sông Seine, khó mà thấy ở nhà văn Dương Thu Hương cái dáng của một nhân vật gây đe dọa. Nhưng ở Việt Nam, đất nước sinh trưởng của bà, thì rõ rệt Dương Thu Hương, 58 tuổi, chính là nhân vật ấy: nơi đây bà đã bị bỏ tù, sách bà bị cấm, bà bị từ chối giấy tờ hộ chiếu du lịch trong suốt 11 năm trời. 

Tội lỗi của bà dường như rất nhiều. Những cuốn tiểu thuyết của bà phân tích tỉ mỉ cuộc sống tại một trong những chế độ Cộng Sản cuối cùng, chúng được xuất bản và đã được đón nhận nồng nhiệt ở Tây Phương. Bà là cựu đảng viên Cộng Sản bị trục xuất như một kẻ phản bội. Và trên hết, bà là một nhân vật đối lập - một "con đĩ chống đối" như lời phát biểu của một lãnh tụ đảng - người đã từ chối im tiếng ngay cả sau khi bị bỏ tù tám tháng vào năm 1991. 

Nay là lần thứ hai mà bà được phép đi du lịch Âu Châu. Nhưng trong một ý nghĩa nào đó, Việt Nam đã sang đây với bà. Bà sẵn lòng nói chuyện đời mình, thảo luận về năm cuốn tiểu thuyết của bà, kể cả cuốn mới nhất, "No Man's Land," (Chốn Vắng), vừa xuất bản ở Hoa Kỳ vào tháng Tư. Nhưng ưu tiên của bà là tố cáo tình trạng tham nhũng và lạm quyền một cách không thể sửa chữa được của chính phủ Hà Nội. 

"Hành động như thế là sứ mệnh của tôi, nhân danh cho tất cả những người đã chết dưới chế độ nhục nhã này," bà nói trôi chẩy bằng Pháp ngữ nhưng nặng giọng người nước ngoài. "Vì có chút ít tiếng tăm ở hải ngoại, nên tôi phải nói đến những việc ấy. Tôi phải trút ra tất cả những gì chất chứa trong lòng để cảm thấy lương tâm được trong sáng. Nhân dân đã mất năng lực phản ứng, phản tỉnh, suy nghĩ. Có lẽ tôi sẽ hiến cho họ sự can đảm." 

Bà cảm thấy thông điệp của bà đang trở thành khẩn thiết hơn bao giờ hết. Ba mươi năm sau chiến tranh Việt Nam, bà thấy chế độ đang đạt được sự chấp nhận ở hải ngoại bằng cách mở cửa kinh tế cho người nước ngoài dưới một chiến lược Cộng-Sản-Với-Tư-Bản. Bà cũng ghi nhận với sự báo động rằng thủ tướng Việt Nam Phan Văn Khải đã được Tổng Thống Bush tiếp đón tại tòa Bạch Ốc trong tháng qua. 

"Đây là một chế độ hung ác và đê tiện đã làm rất nhiều việc để đánh lừa người nước ngoài," bà phát biểu trong một buổi nói chuyện dài. "Nếu Bush ủng hộ chế độ này, Bush sẽ can thiệp vào một cuộc chiến khác, cuộc chiến sẽ đẩy nhân dân xuống đất bùn. Lần này thay vì sử dụng máy bay đánh bom B-52, họ sẽ dùng tay của những tên bản xứ xoay chiều."

Cho đến nay, bà nói tiếp, Chiến Tranh Việt Nam đã được phục vụ vào việc biện minh cho móng vuốt nắm quyền của chính phủ.

 "Mọi phương tiện tuyên truyền của chúng đều được sắp đặt mà nuôi dưỡng cho cái huyền thoại chiến tranh để tâng bốc và đe dọa nhân dân," bà nói. "Chúng bảo họ rằng: Các bạn là một dân tộc anh hùng. Các bạn nên hãnh diện với lịch sử của các bạn. Nhưng chớ bao giờ quên chính đảng đã lãnh đạo nhân dân đến chiến thắng. Chúng đang lường gạt nhân dân với lòng kiêu hãnh mù quáng."

 Ngay cuộc đời bà Dương Thu Hương cũng không tránh khỏi sự đẽo gọt của chiến tranh.

 Vào lúc còn là một đứa bé, bà nói, bà đã bị từ chối không được theo học một chương trình giáo dục tốt bởi vì bà không thuộc giai cấp nông dân, cũng không phải là giai cấp vô sản: bà nội của bà là địa chủ đã di cư vào Nam thời giữa thập niên 1950. Nhưng đến năm 16 tuổi, bà được phép gia nhập vào một đoàn văn công lưu động, biểu lộ ra được khả năng, rồi được gửi đi học một trường huấn luyện diễn xuất, múa, hát để giải trí quần chúng.

 Tại đây, bà lại làm tốt, và năm 1968 đã được đề nghị cơ hội đi học ở Liên Xô, Đông Đức hoặc Bulgaria. "Nhưng tôi chọn việc ra tiền tuyến vì đất nước tôi đang có chiến tranh và tổ tiên tôi luôn luôn có truyền thống chiến đấu cho đất nước," bà nói. "Tôi gia nhập vào một nhóm nghệ sĩ trẻ để trình diễn cho quân đội và các nạn nhân chiến tranh. Khẩu hiệu là 'Tiếng Hát Aùt Tiếng Bom.' Chúng tôi sẽ làm im tiếng kêu gào với các bài hát của chúng tôi."

 Nhưng ngay vào lúc ấy, bà kể lại, bà đã nhận thấy các cán bộ đảng được hưởng nhiều đặc quyền đặc lợi. Tiếp đến là một xúc động lớn hơn, lúc các tù nhân miền Nam Việt Nam đến khu vực của bà. "Tôi khám phá ra sự thật là chúng tôi cũng đã đánh nhau với người Việt," bà nói. "Vâng, chúng tôi luôn luôn bị người Mỹ đánh bom, nhưng họ lại ở tít trên trời nên tôi không bao giờ thấy họ. Tôi chỉ thấy có người Việt Nam."

 Bà giữ các ý nghĩ cho riêng mình, và cũng làm thế sau chiến tranh khi bà gặp các thân nhân ở thành phố Hồ Chí Minh (Sài Gòn đổi tên) và nhận ra được rằng những người thua trận lại sống khá hơn những kẻ chiến thắng. Vào thời gian ấy, bà đã tổ chức các sinh hoạt nghệ thuật tại thành phố Huế. Đến năm 30 tuổi, bà quay lại Hà Nội làm việc cho ngành kỹ nghệ điện ảnh của chính phủ. "Tôi đã viết năm chuyện phim, đã được làm thành những cuốn phim tồi tệ," bà nói, "nhưng tôi sống không nổi với số tiền lương của tôi."

 Một công việc độc lập khác đã lại làm cho bà mở mắt. Làm với một nhóm tướng lãnh quân đội, bà viết thuê không ký tên để biên soạn một cuốn sử về Chiến Tranh Việt Nam. "Các ông tướng sẽ họp để thảo luận trong nhóm họ về việc sửa chữa lại bài viết của tôi thế nào cho phù hợp ý thích của họ," bà nói. "Họ muốn tăng con số người Việt đã chết để cho thấy không có sự hy sinh nào là quá vĩ đại cho nhân dân."

 Bà nói bà được mời gia nhập đảng Cộng Sản vào năm 1979, và bà đã miễn cưỡng gia nhập năm 1985 với sự thôi thúc của những người bạn hy vọng bà có thể giúp đỡ họ. Đó cũng là năm cuốn tiểu thuyết đầu tiên của bà, cuốn "Bên Kia Bờ AoÛ Vọng" được xuất bản ở Việt Nam với sự hoan nghênh của quần chúng, bán được 100,000 ấn bản. Nhưng hai năm sau, bà nói, với việc xuất bản cuốn "Thiên Đường Mù," một cuốn bán chạy khác, thì các vấn đề bắt đầu.

 "Tổng Bí Thư đảng, Nguyễn Văn Linh đề nghị cho tôi một ngôi nhà, loại nhà dành cho các bộ trưởng, nếu tôi giữ im lặng," bà nói. "Tôi bảo ông ta rằng 'Tôi chiến đấu cho dân chủ, tôi đặt mình về phía nhân dân và tôi sẽ không bao giờ đồng ý như một viên bộ trưởng.' Nguyên tắc của tôi là người ta có thể mất hết tất cả, kể cả đời sống, nhưng không bao giờ để mất danh dự."

 Chẳng bao lâu sau, bà nói, bà đã thoát được hai âm mưu ám sát. Bà viết một bài diễn văn cho Đại Hội các Nhà Văn Việt Nam năm 1989 kêu gọi "Đảng Nên Cảm Ơn Nhân Dân" và đã bị đuổi ra khỏi đảng một cách thích đáng. Năm 1991 bà bị bỏ tù về tội bán các tài liệu bí mật cho người nước ngoài, các tài liệu "bí mật" này là những bản thảo của bà. Không có gì đáng ngạc nhiên khi ba cuốn sách kế tiếp của bà - "Tiểu Thuyết Vô Đề," (Novel Without a Name), "Hồi Quang Của Mùa Xuân" (Memories of a Pure Spring) và "Chốn Vắng" (No Man's Land) - không được xuất bản tại Việt Nam.

 Nhưng tất cả các cuốn tiểu thuyết của bà đều đã được xuất bản bằng vài ngôn ngữ nước ngoài. Và nhờ có Will Schwalbe, bấy giờ làm cho nhà xuất bản William Morrow và hiện là tổng biên tập của nhà Hyperion, mà các cuốn sách này cũng đã xuất hiện bằng Anh ngữ. "Lần đầu tiên mà tôi nghe đến Dương Thu Hương là lúc mà bà đang ở trong tù," ông Schwalbe cho biết qua một cuộc phỏng vấn bằng điện thoại từ New York. "Đọc được 30, 40 trang trong cuốn 'Thiên Đường Mù' là tôi đã tràn ngập với cảm xúc và kinh ngạc. Đấy là bản dịch cuốn tiểu thuyết Việt Nam đầu tiên được xuất bản tại Mỹ."

 Những cuốn tiểu thuyết của Dương Thu Hương không có tính cách chính trị công khai, nhưng chủ đề đặc trưng của chúng là sự vỡ mộng của những con người mà thân phận bị mắc kẹt vượt quá tầm kiểm soát của họ. Bài điểm sách cuốn "Memories of a Pure Spring" (Hồi Quang Của Mùa Xuân) đăng tải trong tờ New York Times năm 2000, Richard Bernstein viết "Chắc chắn người ta đọc cuốn sách này là về các vấn đề chính trị của nó, nhưng còn đọc nhiều hơn về chiều sâu và sự phức tạp của các nhân vật đang phấn đấu để định nghĩa bản thân họ trong một thế giới vẫn còn đặt tất cả mọi chuyện và tất cả mọi người vào một ý thức hệ và tham vọng quốc gia này hay vào một ý thức hệ và tham vọng quốc gia khác."

 Năm 1994, qua sự can thiệp của Danielle Mitterand, đệ nhất phu nhân Pháp thời bấy giờ, bà Dương Thu Hương đã được phép đến Pháp để nhận một giải thưởng. Bà đã được đề nghị cho tÿ nạn chính trị. "Tôi bảo 'Cảm ơn quý vị, nhưng ở nước tôi, sự sợ hãi đã nghiền nát tất cả, những chiến sĩ can trường đã biến thành những tên dân hèn nhút nhát'," bà kể lại. "Đấy là lý do tại sao tôi phải về. Tôi trở về để làm một việc: nhổ vào mặt chế độ."

 Lần này tòa đại sứ Ý ở Việt Nam đã xin được hộ chiếu cho bà, nhưng sau vài tuần ở Ý và Pháp, lại một lần nữa bà định quay về Hà Nội, nơi hai đứa con và bốn đứa cháu của bà sinh sống (bà ly dị vào năm 1982.) Và khi về nước, nếu chính phủ khộng có kế hoạch gì khác, bà nói bà sẽ tiếp tục viết. "Tôi là một người theo chủ nghĩa lý tưởng," bà nói, trước khi nói thêm với một nụ cười tinh quái, "và cũng là một con mẹ ngu ngốc."

 Nguyễn Bá Trạc dịch

 Vietnamese Writer Won't Be Silenced

By ALAN RIDING

Published: July 11, 2005

PARIS, July 9 - Wearing an elegant tweed jacket and sipping fruit juice in a Left Bank cafe here, the writer Duong Thu Huong hardly cuts a threatening figure. But Ms. Huong, 58, evidently does in her native Vietnam, where she has spent time in jail, has seen her books banned and for 11 years was denied a passport to travel abroad.

 Her sins, it seems, are many. Her novels dissecting life under one of the last Communist regimes are published and well received in the West. She is a former Communist Party member who was expelled as a traitor. And above all, she is a dissident - a "dissident whore," one party leader said - who refused to be silenced even after spending eight months in prison in 1991.

 Now, for the second time, she has been allowed to travel to Europe. But in a sense, Vietnam has traveled here with her. She is willing to talk about her life and to discuss her five novels, including her latest, "No Man's Land," published in the United States in April. But her priority is to denounce the Hanoi government as irremediably corrupt and abusive.

 "It is my mission to do so on behalf of those who have died under this shameful regime," she said, speaking fluent but heavily accented French. "Because I have a small reputation abroad, I have to say these things. I have to empty what is inside me to feel my conscience is clear. The people have lost the power to react, to reflect, to think. Perhaps I will give people courage."

 She feels her message is more urgent than ever. Thirty years after the Vietnam War, she sees the regime gaining acceptance abroad by opening up its economy to foreigners under a communism-with-capitalism strategy. She also noted with alarm that Vietnam's prime minister, Phan Van Khai, was received by President Bush at the White House last month.

 "It is a brutal and ignoble regime that does lots of things to fool foreigners," she said during a long conversation. "If Bush supports this regime, it will be engaging in another war that will drive the people into the mud. This time, instead of using B-52 bombers, it will be using the hands of native turncoats."

 Until now, she went on, the Vietnam War served to justify the government's grip on power.

 "All its propaganda is designed to feed the myth of the war, to flatter and threaten the people," she said. "It tells them: 'You are a heroic people. You should be proud of your history. But never forget that it was the party that led the people to victory.' It deceives the people with blind pride."

 Ms. Huong's life, too, was inevitably shaped by the war.

 As a child, she said, she was refused a good education because she belonged to neither the peasantry nor the proletariat class: her grandmother was a landowner who in the mid-1950's moved to South Vietnam. But, at 16, Duong Thu Huong (pronounced zung tu hung) was allowed to join a nomadic theater troupe and, showing talent, was then sent to a college training actors, dancers and singers for popular entertainment.

 There she again did well and in 1968 was offered the chance to study in the Soviet Union, East Germany or Bulgaria. "But I chose to go to the front because our country was at war and my ancestors have always fought for our country," she said. "I joined a group of young artists performing for the troops and victims of the war. The slogan was: 'Our songs are louder than the bombing.' We would silence the screams with songs."

 But even then, she recalled, she noticed that party members enjoyed special privileges. A bigger shock followed when South Vietnamese prisoners arrived in her zone. "I discovered the truth that we were also fighting Vietnamese," she said. "Yes, we were being bombed all the time by the Americans, but they were high in the sky and I never saw them. I only saw Vietnamese."

 She kept her thoughts to herself, as she did after the war when she met up with relatives in Ho Chi Minh City (as Saigon was renamed) and realized that the defeated were better off than the victors. By then, she was organizing artistic events in the city of Hue. When she was 30, she returned to Hanoi to work in the government's movie industry. "I wrote five screenplays which were made into bad films," she said, "but I couldn't live off my salary."

 One freelance job proved to be another eye-opener. Working for a group of army generals, she ghost wrote a history of the Vietnam War. "The generals would discuss among themselves how to correct my text to suit their interests," she said. "They wanted to increase the number of Vietnamese who died to show that no sacrifice was too great for the people."

 Ms. Huong said she was invited to join the Communist Party in 1979 and did so reluctantly in 1985 at the urging of friends who hoped she could help them. That was also the year that her first novel, "Beyond Illusions," was published in Vietnam to popular acclaim, selling 100,000 copies. But two years later, she said, with the publication of "Paradise of the Blind," another best seller, her problems began.

 "The party's general secretary, Nguyen Van Linh, offered me a house of the kind reserved for ministers if I would remain silent," she said. "I told him, 'I fight for democracy, I place myself on the side of the people and would never agree to be like a minister.' My principle is that you can lose everything, even your life, but never your honor."

 Soon afterward, she said, she evaded two assassination plots. She wrote a speech for the 1989 Congress of Vietnamese Writers called "The Party Should Thank the People" and was duly drummed out of the party. In 1991 she was jailed for selling secret documents to foreigners, the "secrets" being her manuscripts. Unsurprisingly, her next three books - "Novel Without a Name," "Memories of a Pure Spring" and "No Man's Land" - have not been published in Vietnam.

 But all her novels have been published in several foreign languages. And thanks to Will Schwalbe, then at William Morrow and now editor in chief at Hyperion, they have also appeared in English. "I first heard about her when she was in prison," Mr. Schwalbe said in a telephone interview from New York. "I read 30 or 40 pages of 'Paradise of the Blind' and was blown away. It was the first Vietnamese novel ever published in the United States in translation."

 Ms. Huong's novels are not openly political, but their leitmotif is the disillusionment of people trapped by a fate beyond their control. Reviewing "Memories of a Pure Spring" in The New York Times in 2000, Richard Bernstein wrote: "One reads it certainly for its politics, but even more for the depth and complexity of its characters who strive to define themselves in a world that still puts everything and everybody in one or another category of ideology and national aspiration."

 In 1994, through the intervention of Danielle Mitterrand, France's first lady at that time, Ms. Huong was allowed to come to France to receive an award. She was offered political asylum. "I said, 'Thank you, but in my country fear crushes everything, brave soldiers have become cowardly civilians,' " she recalled. " 'That's why I have to return. I return to do one thing: to spit in the face of the regime.' "

 This time, the Italian Embassy in Vietnam obtained her passport, but after a few weeks in Italy and France, she again intends to return to Hanoi, where her two children and four grandchildren live. (Ms. Huong was divorced in 1982.) And once there, if the government has no other plans, she says she will continue writing. "I am an idealist," she said, before adding with a mischievous smile, "and an imbecile, too."

[Trích Đặc Trưng]