Bàn về những bản dịch không trực tiếp từ nguyên tác là hoàn toàn thừa, vì chuyển ngữ kiểu ấy thực ra không phải là dịch; còn các nhà xuất bản Việt Nam có cái sáng kiến công bố một thứ vô nghĩa như thế, vậy là đủ hiểu. Nhưng họ cũng sánh vai với thiên hạ: nhà xuất bản Suhrkamp danh giá (Frankfurt/Main) cũng thản nhiên chơi một trò kì quặc tương tự, là vòng qua tiếng Anh để chuyển sang tiếng Đức một tác phẩm về amareru của Nhật cho tủ sách edition suhrkamp. Về nguyên tắc, cần xác định rằng những thứ như vậy không phải là dịch, mà là hót leo vô lối.

Ý kiến của Dương Tường, rằng trong ngôn ngữ mọi nước, tiếng dùng ở thủ đô bao giờ cũng được coi là chuẩn mực, tất nhiên là ẩu. Ở phần lớn các nước trên thế giới, thủ đô dùng một thứ phương ngữ ba láp gì đó, nhưng quyết không phải là ngôn ngữ phổ thông hay ngôn ngữ chuẩn. Cứ xem Đức, Anh, Pháp, Mỹ, Ý, Brasil, Pakistan, Nhật vv. thì rõ. Còn ở những nước như Trung Quốc và Việt Nam, đem tiếng thủ đô ra làm chuẩn thì chỉ có thể là bị chập mạch ngôn ngữ học, vì tiếng Hà Nội chẳng hề phân biệt cả ch và trgi, r và d, mà cách thành phố không đầy 20 cây số thì l và n đã lẫn lộn rồi. May ra các thanh là tương đối chỉnh. Trung Quốc cũng như vậy - đều là những quyết định chính trị, khoác cho một phương ngữ nhất định vai ngôn ngữ chuẩn, hòng thúc đẩy sự thống nhất ngôn ngữ. Ở Trung Quốc thậm chí cả ngoại ngữ như tiếng Quảng Đông cũng bị liệt vào hạng phương ngữ - chính trị trước, ngôn ngữ học sau - mà tiếng Quảng Đông gần họ với tiếng Việt hơn tiếng Trung, và người Hoa miền Bắc chẳng ai nghe thủng một từ Quảng Đông.

Về trích dẫn từ Cien Años de Soledad: nguyên bản dùng "se asustó tanto que...": đúng nghĩa là: giật mình (cả bản tiếng Anh và bản tiếng Việt đều hơi chệch); rồi: "las quemaduras la dejaron convertida en una esposa inútil para toda la vida", bản tiếng Anh truyền đạt chính xác. Nhưng đi đứng kì dị trong bản tiếng Việt thì sai nghiêm trọng, vì quy vào hơn một đoạn trong câu "algo extrano debió quedarle en el modo de andar, porque nunca volvió a caminar en público", ở đây chỉ là đi mà thôi, không dính gì tới đứng, càng không cả đi lẫn đứng, mà cả cụm "modo de andar" dịch thành đi đứng lại càng sai. Ngoài ra García Márquez dùng "vergonzosos tormentos", không thể là tra tấn nhục nhã được, "tormentos" không phải là tra tấn nhục hình cụ thể, mà là hành hạ tâm hồn, cùng lắm cũng có thể dịch thành tra tấn theo nghĩa ẩn dụ, nhưng ở đây nên nhường cho những cách diễn đạt mềm đi chút ít thì hơn. Về tiếng chuông báo động đổ hồi thì đồng ý với Nguyễn Quốc Trụ, trong "toque de rebato" không hề có nhà thờ.

Cuối cùng tôi xin nhắc Nguyễn Quốc Trụ rằng, đừng đưa mình lộn lại cái thời Pháp tấn công Nam Kỳ thì hay hơn. Ông cũng đành bất lực như đồng bào ông mà nhìn quê hương mất dần từng mảnh vào tay kẻ xâm lược mà thôi. Hay ông tin là dấy lên được một phong trào phản kháng? Gần hai mươi năm trôi qua, rồi Trung Kỳ rơi hẳn vào tay Pháp. Hai mươi năm, vì rất nhiều lí do phức hợp mà hàng triệu người Việt không đủ sức ngăn nổi Pháp. Nhưng có lẽ Nguyễn Quốc Trụ không để xảy ra cái cảnh như người Việt thuở ấy, không, chắc ông cứu được ‘địa linh nhân kiệt’. Hẳn là thế.

Patrick Raszelenberg   (Talawas) 

---

Nguyên bản tiếng Đức:

Antwort auf Nguyen Quoc Tru

Die Diskussion um Übersetzungen, die nicht direkt aus der Originalsprache stammen, ist von Grund auf überflüssig, da derartige 'Übersetzungen' eigentlich keine sind; daß vietnamesische Verlage überhaupt auf die Idee kommen, solch einen Unsinn zu publizieren, spricht Bände. Allerdings befinden sie sich in bester Gesellschaft: Der renommierte Suhrkamp-Verlag (Frankfurt/Main) leistete sich eine ähnliche Groteske, als er in seiner edition suhrkamp ein Werk über das japanische amareru aus dem Englischen eindeutschen ließ. Grundsätzlich sollte jedoch festgehalten werden, daß so etwas keine Übersetzung, sondern prätentiöses Nachsabbeln ist.

Duong Tuongs Bemerkung, daß die Hauptstadtsprache "in jedem Land als Standard angesehen wird", ist natürlich hanebüchen. In den meisten Ländern der Welt spricht die Hauptstadt irgendeinen verqueren Dialekt, aber bestimmt nicht die Hoch- oder Standardsprache. Siehe Deutschland, England, USA, Italien, Brasilien, Pakistan, Japan usw. usf. Daß in Ländern wie China und Vietnam die Hauptstadtsprache zum Standard erklärt wird, kann nur als linguistische Idiotie durchgehen, denn Hanoier Vietnamesisch differenziert weder zwischen ch und tr noch gi, r und d, und kaum 20 km außerhalb der Stadt kann es zu l-n-Verwechslungen kommen. Allenfalls die Töne sind relativ sauber gesetzt. Für China gilt dasselbe - all das sind politische Entscheidungen, die einen bestimmten Dialekt zur Hochsprache stilisieren, um die sprachliche Einheit zu forcieren. In China werden selbst Fremdsprachen wie Kantonesisch als Dialekt behandelt - Politik vor Linguistik - obwohl Kantonesisch enger mit Vietnamesisch als Chinesisch verwandt ist und kein Nordchinese auch nur eine Silbe Kantonesisch verstehen kann.

Zum Zitat aus Cien Años de Soledad: Das Original spricht von "se asustó tanto que...": wörtlich: giat minh (sowohl die englische als auch die vietnamesische Übersetzung schießen ein wenig daneben); weiter heißt es: "las quemaduras la dejaron convertida en una esposa inútil para toda la vida", was im Englischen korrekt widergegeben wird. Ein schwerwiegenderer Fehler ist jedoch, in dem Satz "algo extrano debió quedarle en el modo de andar, porque nunca volvió a caminar en público", das vietnamesische "di dung ky di" auf mehr als einen Satzteil zu beziehen, denn es bezieht sich einzig auf "di" (gehen), nicht "dung" (stehen), und schon gar nicht beides; "modo de andar" als feststehenden Ausdruck in seiner Gesamtheit mit "di dung" zu übersetzen, ist erst recht falsch. Darüber hinaus spricht Márquez von "vergonzosos tormentos", d.h. niemals "tra tan nhuc nha": "tormentos" sind keine konkreten physischen Foltern, sondern seelische Qualen, d.h. sie können allenfalls metaphorisch mit "tra tan" wiedergegeben werden und sollten an dieser Stelle lieber abgeschwächten Ausdrücken weichen. Hinsichtlich des Sturmläutens ist Nguyen Quoc Tru zuzustimmen, daß in "toque de rebato" keine Kirche vorkommt.

Zuletzt möchte ich Nguyen Quoc Tru warnen, sich doch lieber nicht in die Zeit zurückzuversetzen, als Frankreich den Süden überfiel. Er würde genauso wie seine Landsleute ohnmächtig zusehen, wie Stück für Stück der Heimat an die Eindringlinge vergeben wird. Oder glaubt er, eine schlagkräftige Widerstandsbewegung ins Leben gerufen zu haben? Wohl kaum. Fast zwanzig Jahre verstrichen, bis Zentralvietnam vollständig französisch wurde. Zwanzig Jahre, in denen Millionen Vietnamesen aus einer Vielzahl komplexer Gründe nicht in der Lage waren, Frankreich Paroli zu bieten. Doch Nguyen Quoc Tru wäre es nicht genauso gegangen wie den Vietnamesen damals, nein, er hätte die 'dia linh nhan kiet' errettet. Klar doch.