*








Đường tới 1984.

Hãy lấy trường hợp Orwell. 1984 không phải là một ngụ ngôn về chế độ toàn trị Stalin, Hitler, và Mao Trạch Đông như Ruhle khẳng định. Luận chiến của câu chuyện ngụ ngôn không nhất-tuyến (unilinear). Phê phán của Orwell cùng lúc là về nhà nước cảnh sát và xã hội tiêu thụ tư bản; với sự ngu si về những giá trị và những quy ước của nó. "Newspeak", ngôn ngữ cơn ác mộng của Orwell vừa là một thứ tiếng lóng về chủ nghĩa duy vật biện chứng, vừa là một thậm xưng về quảng cáo thương mại, và mass-media. Sức mạnh bi đát của 1984 là do sự từ chối nhìn sự vật đen ra đen, trắng ra trắng, của Orwell. Cái xã hội mang tính sở hữu của riêng chúng ta đã làm ông hoảng sợ. Ông thấy ở trong đó có những mầm mống của sự phi nhân có thể so sánh với những chuyện thường thấy trong chủ nghĩa Stalin. Orwell từ Catalonia trở về, với một thứ niềm tin u ám, khắc kỷ, vào chủ nghĩa xã hội người thương người; Đông hay Tây, chẳng bên nào chấp nhận nó, nếu có chăng là trong một phạm vi thật là giới hạn. Coi 1984 là một "cương lĩnh" (pamphlet), trong chiến tranh lạnh trí thức, là đọc lộn, và bỏ qua nó. Câu chuyện ngụ ngôn thực về xã hội Xô-viết, là ở trong tác phẩm Trại Loài Vật của ông. 
G. Steiner 
Nhà văn và chủ nghĩa Cộng Sản

********

Tờ Guardian, nhân dịp kỷ niệm 100 năm sinh nhật của Orwell, đã đưa ra 12 câu đố về ông, thí dụ như:
In Animal Farm, Orwell's satire on Stalinist Russia, who does the pig Snowball represent?
In Nineteen Eighty-Four, what is the name of Goldstein's book?
What did Orwell consider 'the great enemy of clear language'?
Which of these is NOT one of the 'four bad habits' Orwell listed in his essay Politics and the English Language?
.......
 
Khi bạn chẳng trả lời, You scored 0 out of a possible 12,
Tờ báo đã khuyên bạn bằng câu sau đây:

"Man is not a kind of walking stomach; he has also got a hand, an eye, and a brain." We suggest you use more of the latter...
Con người không chỉ là một cái bụng bự biết đi, mà còn là cái tay, cái mắt, bộ óc.... Chúng tôi đề nghị bạn nên dùng thường xuyên  tới bộ óc...



Cuốn tiểu thuyết cuối cùng của George Orwell, 1984, thường được đọc như là sách chống cộng, và viễn ảnh đen tối ở trong đó: có tính tiên tri. Nhân kỷ niệm lần thứ 100 năm sinh của ông, Thomas Pynchon trên tờ Guardian đưa ra những cái nhìn khác, và một kết luận lạc quan về cuốn sách trên.

Một cách nào đó, 1984 là nạn nhân của thành công trước đó, của Trại Loài Vật, như thể người đọc cứ thế tiếp tục đọc nó, như là đọc cuốn trước đó, và như vậy, đây là số phận buồn thảm của cách mạng Nga. Vào cái giây phút mà bộ ria của Big Brother xuất hiện, nhiều người đọc đều có chung một liên tưởng, đây là của Stalin. Mặc dù bộ mặt của Big Brother chắc chắn là của Stalin, cũng như Emmanuel Goldstein, Trotsky, nhưng cả hai không hoàn toàn giống như Napoleon và Snowball trong Trại Loài Vật. Cuộc chiến Triều Tiên (1950- 53) làm nổi bật phương pháp “tẩy não”, dựa trên cách dạy chó của I P Pavlov, tương tự như phương pháp tẩy não trong 1984, thành thử chẳng có gì đáng ngạc nhiên khi người đọc coi đây là cuốn sách tố cáo sự độc ác của chế độ Stalin.
Nhưng thật ra, đây không phải là ý định của Orwell. Quan điểm chính trị của tác giả cũng không phải là tả, mà là “tả tả” (the left of left). Ông đã từng tới Tây Ban Nha chiến đấu vào năm 1937, chống lại Franco và đám phát xít được Nazi hỗ trợ. Chính tại đây, ông hiểu ra sự khác biệt giữa chống phát xít thiệt, và dởm. “Cuộc chiến Tây Ban Nha và những biến cố thời kỳ 1937-37”, ông viết 10 năm sau đó, “đã làm cho tôi nhận ra chỗ đứng của mình. Mỗi dòng chữ,  của một tác phẩm nghiêm túc, mà tôi viết ra từ 1936, trực tiếp hay gián tiếp, là để chống lại chủ nghĩa toàn trị, vì một chủ nghĩa xã hội dân chủ, như tôi hiểu nó.”
Ông nghĩ về ông, như là một thành viên của cái gọi là “tả phái li khai, chống đối” (dissident left). Ít hoặc nhiều, ông cảm thấy có một sự tương tự, giữa Đảng Lao Động của Anh và Đảng Cộng Sản dưới thời Stalin, cả hai, theo ông, đều tự coi là họ những lực lượng ủng hộ giới công nhân chống lại chủ nghĩa tư bản


1984: Tại sao?

Chào Các Bạn, tớ đang ở trong nhà các bạn đây. Tớ đang theo dõi từng động tác của các bạn… Và tớ nhìn thấy gì? Thấy số 22 của Bảng Phong Thần Cuối Cùng, là 1984, cuốn tiểu thuyết sau cùng của nhà văn Anh, George Orwell (1903-1950)

Bây giờ, chúng ta đang ở năm 2001 [năm xb Bảng Phong Thần Cuối Cùng của Frédéric Beigbeder]. Tức là 17 năm đã qua, từ 1984. Nhưng tại sao lại 1984?

Tác giả của nó đã đảo ngược con số của năm xuất bản cuốn sách: 1948. Liệu Orwell có lầm không, như tác giả của những cuốn sách, thí dụ như New York 1997, Cosmos 1999, hay là 2001 Odyssée de l’espace, đã lầm, khi mà sự tình đã không xẩy ra như họ tiên tri “dởm”? Nếu Orwell không lầm, thì cái thế giới toàn trị mà ông tiên đoán đó, hiện đang xẩy ra tại… Việt Nam, thí dụ vậy, nơi mà mọi công dân của họ đều đuợc theo dõi bởi một màn hình Télécran?  Một xã hội mà quá khứ luôn luôn, hằng hằng, được viết lại, ngôn ngữ được sửa đổi để có được ngôn ngữ mới [novlangue], nơi những cái sọ được rửa ráy sạch sẽ [tẩy não], cuộc sống tình dục được căn sẵn [réglementé], nơi người ta bóp nghẹt, nghiền nát những công dân của nó dưới những danh từ thật là ngon ngọt, thí dụ như là tình yêu, hoà bình, và khoan dung lẫn nhau [tolérance], cư xử sao cho đúng văn hóa!

Nơi mà mọi thứ đều được “tổ chức” (organisé), nhằm ngăn ngừa công dân suy nghĩ.

Nhưng không phải riêng gì cái xứ sở Việt Nam khốn khổ như vậy, mà nơi nơi đều như vậy, nhiều hoặc ít. Cuốn sách của Orwell được đọc bằng sự kinh hoàng, và ngấu nghiến! Trước ông, tương lai của thế giới, của vũ trụ, của loài người thì thật là trơn tru, nhẵn nhụi, nào là người hoả tinh, nào là đĩa bay… Sau Orwell, tương lai không còn như vậy nữa: một thế giới hỗn mang, ghê rợn, tối thui, như trong những phim Brazil, Blade Runner… Orwell đã sáng tạo ra cái mỹ học đó: tương lai như là một nhà tù goulag khổng lồ, mà nhân vật chính của nó, Winston Smith, đừng bao giờ mong thoát ra khỏi.


Jennifer Tran