Trần
Mộng Tú
ĐẤT
NƯỚC TÔI THON THẢ GIỌT
ĐÀN BẦU
Con gái tôi mới lấy chồng được một năm, cô
muốn giới thiệu cho cha mẹ chồng và chồng của cô về quê mẹ mình, cô rủ
bên
chồng làm một chuyến du lịchViệt Nam. Không muốn để con đi
một mình,
tôi phải đi theo tháp tùng vì biết cô sẽ lúng túng khi giới thiệu ngôn
ngữ và
phong tục Việt Nam,
dù cô nói tiếng Việt khá thông thạo.
Tôi dắt
theo chồng, con gái,
con rể và suôi gia đi trên tuyến du lịch Đồng Bằng Sông Cửu Long. Chiếc
xe hơi
có gắn máy lạnh, chở ba mươi lăm du khách, rời Sài Gòn đi ra ngoài
thành phố,
trên quốc lộ 1. Tôi ngồi phía sát bên cửa kính để nhìn ra ngoài cho rõ.
Xe bắt
đầu vào Bình Chánh, đi về hướng Long An. Đường sá hai bên, chỗ nào cũng
đang
đập phá, rỡ đất để xây công xưởng, tư xưởng hoặc cao ốc. Bây giờ đi về
miền quê
không đồng nghĩa đơn thuần là thấy đồng lúa, nương khoai, bãi rau xanh
ngát
nữa. Điều trước tiên tôi thấy là những bảng hiệu: Bán Vật Liệu Xây Cất,
Công Ty
Sắt, Thép; Trường Kỹ Nghệ Long An; Car Dealer Lifan, Ford New Holland;
Máy
Cầy-Máy Ủi Đất. Cũng mừng cho đất nước mình, trông như đang hưng thịnh.
Anh
hướng dẫn viên du lịch,
nói tiếng Anh không thông thạo lắm, nhưng đủ để khách nước ngoài tương
đối hiểu
anh nói gì.
Anh
nói: Long An nơi nổi
tiếng về trái thơm, dưa hấu ruột vàng, và gạo nếp. Vựa lúa Long An góp
một phần
không nhỏ vào số gạo xuất khẩu hàng năm của cả nước.GạoViệt Nam xuất
khẩu hàng
năm trên thế giới, đứng thứ hai, chỉ sau Thái Lan.Tuy nhiên lợi tức của
một
nông dân mỗi năm là 450 Mỹ kim cho một đầu người, nên trẻ em con nhà
nông vẫn
không được đi học, vì cha mẹ không có đủ tiền đóng học phí cho các em.
Anh nói
tiếp: Các em được đi học hay không vẫn trông vào quỹ từ thiện của nước
ngoài.
Tôi không biết anh định nói, quỹ nước ngoài là quỹ của mấy ông Tây, bà
Mỹ hay
của Việt Kiều.
Khi vào
khu vực tỉnh Long An,
Bến Tre chúng tôi được chuyển sang thuyền máy. Hai chiếc thuyền máy chở
ba mươi
lăm người đi dọc theo sông Cửu Long bát ngát. Chúng tôi gặp rất nhiều
những
ngôi nhà nổi trên sông, thật ra không phải nhà, mà là vựa chứa cá.
Đó là
một cái mảng có mái,
diện tích như một ngôi nhà lớn, có nước đá giữ cho cá tươi và đặc biệt
mảng nào
cũng có một, hai, con chó canh gác cá, không cho kẻ trộm lấy cá khi
không có
chủ mảng ở đó. Nước đá làm từ nước sông lấy thẳng lên, không lọc, nên
chỉ dùng
được trong việc giữ cá. Sông Cửu Long cung cấp cho ngư dân hơn năm trăm
loại cá
khác nhau. Ngoài cung cấp cá, sông còn cung cấp cả cát, và đất sét vét
từ hai
bên sông. Những mảng chở cát, to đến có thể chở được 800 tấn trên một
mảng, mỗi
mảng được kéo theo bằng một thuyền máy phía trước. Suốt dọc sông đi,
tôi thấy
số mảng chở cát, và số mảng giữ cá nhiều ngang bằng nhau.
Những
người cha của miền đồng
bằng sông Cửu Long này suốt đời ở sông thả lưới bắt cá, tài xế chạy máy
tầu hay
vét đất bên bờ, trong khi những người mẹ lại là ngưới vá lưới sửa tầu.
Tầu máy
chúng tôi đi qua thỉnh thoảng lại bắt gặp ngay sát bờ, những phụ nữ
tuổi trạc
25-40 đang sửa thuyền đánh cá, một công việc làm tay rất vất vả. Tôi
thấy những
thân hình bé nhỏ, nón lá đội úp, có người còn bịt cái khăn rằn che
ngang miệng,
nên không nhìn rõ hết mặt chỉ thấy một phần mũi hay một phần cằm. Các
bà người
nào cũng đen đủi vì nắng và bùn tẩm vào da thịt, quần áo; tay cầm búa,
cầm rìu,
tay uốn cong những nẹp sắt, các bà vá những con tầu âu yếm như vá áo
cho chồng,
con. Chao ôi, thân cò eo sèo mặt nước cả
mưa nắng hai mùa!
Thỉnh thoảng một đám lục bình trôi qua, cụm
hoa mầu tím nhạt, một mầu tím đẹp bình thản, chịu đựng, bền bỉ như phụ
nữ trên
sông nước Cửu Long này. Mùi nước, mùi sông, mùi nắng, mùi gió, mùi cá,
và ngay
cả những đám mây trắng trên cao đang buông xuống, tất cả đều như có
thoảng hơi
bùn, làm nên một mùi rất đỗi thân quen: Mùi quê hương yêu dấu!
Chúng
tôi được tầu ghé vào
đất liền, cho khách du lịch ăn trưa và xem làm kẹo dừa, xem gà trọi,
(một môn
giải trí phổ thông Nam Bộ.) Bến Tre là xứ dừa, ngày trước con gái Bến
Tre nổi
tiếng tóc mướt dầu dừa, da trắng sữa dừa. Bây giờ các cô không biết lưu
lạc
phương nào! Chỉ còn mấy em mới lớn đứng cắt kẹo dừa bằng dao, gói kẹo
dừa bằng
tay. Du khách được nếm kẹo, uống rượu cất bằng nước dừa, có pha thêm
mật ong.
Sau mua
bán, chúng tôi được
chuyển sang xuồng máy nhỏ. Cứ bốn người một thuyền. Tôi để con gái ngồi
với
chồng và bố mẹ chồng một thuyền, Vợ chồng tôi ngồi với hai người lạ,
một thanh
niên Hòa Lan đi du lịch một mình, và một phụ nữ nữa cũng đi một mình,
đến từ
Úc. Tôi được anh hướng dẫn cho biết, năm nay, vào tháng này, người Việt
về ít
hơn người nước ngoài. (Người Việt hải ngoại bây giờ được nhận là người
nhà
rồi.) Thuyền đi qua những ngã sông rất nhỏ, chẳng khác nào xe đang đi
ngoài
đường, rẽ vào hẻm. Gần mươi chiếc thuyền máy nhỏ len lách giữa hai hàng
cây
xanh gần như giao vào nhau trên mái thuyền. Tôi biết một bên là dừa
nước, loại
dùng để lợp mái nhà, bên kia, tôi không biết những bụi cây lá nhỏ là
loại cây
gì, đi một đỗi, tôi cố nhận định mà vẫn không biết, định hỏi người lái
thuyền,
thì mắt chạm phải những trái mầu xanh, có hình tròn và dẹp như con vụ
(con
quay). À, nhớ ra rồi, những khóm này là khóm bần. Chẳng biết ai đặt tên
cho cây
nghe tội thế! “Bần”! Bần là nghèo, chắc những bụi cây này sẽ mãi mãi ở
đây
thôi.
Thỉnh thoảng thuyền xô vào một đám lục bình,
đẩy chúng lênh đênh trên làn nước đục. Ai đó đã ví: “ Đời người như lục
bình
trôi”. Lục bình trôi theo con nước, theo gió, và chao đảo ngay cả với
những cái
rẽ của một con thuyền nào đó, nó đâu có tự mình định hướng được trên
sông. Nên
nó một đời ngơ ngác.
Em đứng thẳng cho anh nhìn vào mắt
Anh vướt hộ em những hạt long
lanh
Con sông chảy cả một thuyền dĩ
vãng
Trong mắt em ngơ ngác đám lục
bình. (tmt)
Chúng
tôi lại rời thuyền lên
bộ. Đi vào vườn cây ăn trái, qua con đường làng nhỏ, hai bên thỉnh
thoảng có
những ngôi mộ xây nổi trên vườn nhà, tôi vừa đi vừa tò mò ngắm những
bức hình,
đọc năm sinh, năm tử trên những mộ bia. Những cụ già suốt đời sống ở
miệt vườn,
chết ở lại trên phần đất của giòng họ mình, họ đã nhìn thấy bao nhiêu
du khách
người Mỹ, người Việt đi qua trước mặt, hồn họ đã cảm nhận được điều gì?
Lên đây
chúng tôi được cho ăn
trái cây vườn. Mỗi người một đĩa nhỏ, có: một trái chuối cau, mấy lát
dưa hấu
nhỏ, mấy lát thơm, mấy lát sa bô chê (sapotier), và chúng tôi được mời
nghe hát
cổ nhạc. Ban nhạc gồm có bốn người đàn ông, tuổi giữa năm mươi, sáu
mươi. Nhạc
sĩ ngồi theo thứ tự: đàn Độc Huyền (đàn Bầu), đàn Kìm (đàn Cò), đàn
Nguyệt
(tròn như mặt trăng) và đàn Guita cổ (chỉ có 5 giây). Hai người hát
vọng cổ là
một cô tuổi dưới ba mươi, mặc nguyên một bộ áo dài, quần dài mầu hồng
và một
người đàn ông trung niên.
Điều
thiếu sót là người hướng
dẫn không cắt nghĩa cho du khách đó là cổ nhạc. Và nghe hát vọng cổ thì
phải vỗ
tay lúc người ca hạ giọng ở câu cuối. Cô gái hát một bài vọng cổ “Chia
tay mười
hai con phượng hoàng” rồi một bài trách người yêu bỏ ra đi tìm công
danh ở chốn
xa xăm, quên người con gái nơi quê nhà. Không thấy ai vỗ tay khi mình
xuống sáu
câu, nên đến khi người đồng ban lên hát cô phải đứng vỗ tay, làm mẫu.
Ngay từ lúc những nhạc công rộn rã mang nhạc
khí ra, tôi nhìn, thấy đã lòng rưng rưng rồi. Khi họ ngồi xếp hàng
trước mặt
tôi, thì thật sự, núm ruột xa ngàn dặm (của tôi) quặn thắt. Tôi thấy
thương cho
sự lạc lõng của họ ngay trong làng, trong xóm của họ. Trong số ba mươi
lăm
khách du lịch bằng thuyền máy trên sông Cửu Long ngày hôm đó, chỉ có
một người
rưỡi là Việt Nam (Tôi nguyên và con gái tôi một phần hai Việt Nam,)
phần còn
lại, họ là Mỹ, Đức, Úc, Thụy Sĩ.
Ban
nhạc chơi đàn thật điệu
nghệ. Tiếng đàn bầu thánh thót trước tiên, làm tôi nhớ câu:
Đàn bầu ai gảy thì nghe
Làm thân con gái chớ nghe đàn
bầu.
Tiếng
đàn đó quyến rũ đến thế
nào mà ông bà ta ngày trước phải thốt lên như thế! Giờ đây, đang gảy
lên để cho
một mình tôi thưởng thức, tôi vừa thấy mình đặc biệt vừa ngậm ngùi
thương cho
người nhạc sĩ. Rồi tiếp theo là tất cả tiếng đàn cùng cất lên, tôi vừa
nghe vừa
chậm nước mắt. Những cái tai chung quanh tôi họ nghe như thế nào nhỉ?
Không lẽ
“Đàn gảy tai trâu” là trường hợp này đây?
Đất
nước tôi bây giờ từ thành
thị đến thôn quê đều sống nhờ vào du khách, nên linh hồn của người nằm
ở phần
đất trên kia, chắc cũng đã quen với những tiếng chân của du khách
phương xa, họ
có rộn ràng chờ đón du khách? Cũng như những nhạc công này, chắc họ đã
quá quen
với những lần gảy đàn và hát vọng cổ cho toàn người ngoại quốc, không
biết một
chút gì về cổ nhạc Việt Nam.
Tôi ngồi đây, tự cho mình có cái may được cả
ban cổ nhạc trình diễn cho một riêng mình. Tôi đã qua thời con gái, nên
tôi
được phép nghe đàn bầu. Tôi còn được nhỏ giọt lệ cho riêng tôi và cho
những
giọt đàn thon thả đó.
tmt
23/01/2010