Bài này là bài viết đầu tiên của Gấu, về Mai Thảo. Viết ở hải ngoại, khi nghe tin ông đang nằm bệnh viện chờ “book” vé đi chuyến tầu chót, dành cho ông, từ hãng máy bay của Ông Giời.
Trước 1975, Gấu này chưa từng viết gì về ông.
Bài đăng trên mục Tạp Ghi do Gấu phụ trách trên báo Văn Học, và được ông chủ báo NMG đem vô giường bệnh, đọc cho Mai Thảo nghe, và được ông nhắn, cho gửi lời cám ơn NQT. Hình như ông còn đưa ra thêm một lời nhận xét, bây giờ hắn ta [Gấu] viết hay hơn trước, 1975.
Theo nghĩa “đọc được, hiểu được”. Theo Gấu.
Trước 1975, tuy chẳng hề nói ra miệng bao giờ, nhưng ông có vẻ như không chịu nổi cách viết của Gấu. Kể luôn cả cách đọc. Kể luôn cả các tác giả Gấu đọc.Trong bài viết có đoạn: “Tuy là một người gần như suốt đời ‘hệ lụy’ với văn chương, nhưng mỗi lần gặp anh, tôi nghe như anh giao hẹn trước, ‘đừng nói chuyện đó, chán lắm”, là theo nghĩa trên. Có thể, ông biết, bài viết sau cùng gửi cho ông, dễ hiểu, đọc được, hay hơn trước, là theo nghĩa, đây là lần đầu và lần chót, nói chuyện văn chương, giữa tao và mày.
Theo tôi, trong bài viết tưởng niệm ông, của bạn ông, là nhà thơ TTT, cũng có một câu, ngụ cùng ý trên:
Ông đành phải làm thơ, sau khi đành lòng làm nhà văn, vì trốn chạy nó.
Bài sau được in trong Lần Cuối Sài Gòn. Nay đăng lại trên Tin Văn, có chút sửa đổi. NQT
*
Tính gia trưởng, quyền huynh thế phụ, nhìn từ một khiá cạnh, đẹp. Và thật nét, ở người Việt, khi phải xa xứ. Ngày giỗ, Tết, cố tụ về một chỗ, nếu vắng bóng hai đấng sinh thành, thì hẳn là nhà ông anh, bà chị.
Khi nghĩ về Mai Thảo, tôi bỗng nhớ tới truyền thống kể trên, vì, một cách nào đó, ông cũng là một trong những ông anh ở ngoài đời của tôi: Ông là bạn của ông anh nhà thơ của tôi.Mai Thảo chơi với anh T. Còn đám chúng tôi, là bạn học của C. em anh T.
Nhà bà cụ là nơi chúng tôi thường tụ họp, nhất là ba tháng hè. Trong đám bạn bè của C. tôi là người được Cụ thương nhiều nhất. Mới đây thôi [?], đài truyền hình [?] chiếu lại một phim thật hay hồi thập niên 1960, tôi bỗng nhớ tới Cụ và những lần C và tôi được Cụ dẫn đi coi phim. Khi về thường ghé bánh mì Ba Lẹ, khu Đa Kao. Hai đứa chúng tôi còn một nguồn kinh tế cao hơn, “Viện Trợ Mỹ”. như C thường nói đùa, từ bà cô của anh, phu nhân Đại Tá Út, tỉnh trưởng một tỉnh Miền Tây. Mỗi lần bà về Sài Gòn là một ngày hội lớn của cả đám.
Tôi đọc cuốn Bác Sĩ Zhivago, của Pasternak, cùng lúc với Cụ. Có thể là cùng một cuốn sách, cuốn do Nhà Xuất bản Mặt Trận Bảo Vệ Văn Hóa [?] xuất bản. Một trong những cuốn sách vỡ lòng của tôi.

Nguồn
Vừa nhắc tới Pasternak, là có liền Pasternak.
Cứ giả như, đúng như nguồn này, thì đây là một việc làm thật là tuiyệt vời của Xịa.
Bởi vì cuốn này rất xứng đáng, theo Gấu.
Tuy nhiên, bản tiếng Việt của Phạm Minh Ngọc dịch không sát một câu, một từ đúng hơn, lý do có lẽ là ông này không rành phản ứng của chính P và những chuyện xẩy ra, được khui ra, sau đó, khi ông được tin được Nobel văn chương.
Cái câu chót trong bài, nguyên tiếng Anh là:
“My father never expected to receive the prize. Sadly it brought him a lot of sorrow and suffering.”
“Cha tôi không bao giờ nghĩ đến việc nhận giải. Thật đáng tiếc là giải thưởng này lại mang đến cho ông nhiều khổ đau đến như thế”, anh nói thêm.
Cái câu "Cha tôi không hề mong đọi nhận giải thưởng" này, có nghĩa, P. vẫn nghĩ, nếu ông được Nobel, thì là do thơ của ông. Ông tỏ ra bị xúc phạm, nói theo ngôn ngữ của Gấu, ông chủi um lên, mấy thằng ngu này, chúng nó ngu đến nỗi coi ta là một tiểu thuyết gia, trong khi ta là thi sĩ.
Đó cũng là nhận định của Nabokov, khi tỏ ra hết sức phẫn nộ, vì hụt Nobel, như là nhà văn Chống Cộng. Nếu Chống Cộng, thì phải trao cho ông, chứ không phải cho P. (1)
Ông là nhà văn Chống Cộng đầu tiên của Nga.
Hơn nữa cuốn sách không Chống Cộng mà là Phò Cộng. Đây cũng là ý kiến của Steiner, trong bài viết Nhà văn và chủ nghĩa Cộng Sản
Quả thế thực, chưa từng có cuốn nào vinh danh chủ nghĩa Cộng Sản tuyệt vời như thế. Cộng Sản, theo nghĩa đẹp tuyệt vời, giấc mơ làm sao cho nhân loại chẳng hề bao giờ còn có lỗi lầm.
Thành thử cái từ Sadly [Thật buồn] mà dịch là thật đáng tiếc, là không đúng.
Buồn còn là vì nàng Lara, sự thực là một KGB, được cài vào ngay trái tim của nhà thơ.
Thế mới hách chứ!
Xịa sao bằng!

(1) Về cuốn Dr Zhivago, khi Robert Bingham, của tạp chí Reporter, New York, muốn biết ý kiến của ông, Nabokov đã từ chối đưa ra một lời phê bình, sợ có hại cho tác giả. Theo ông, đây là một cuốn sách ủng hộ (pro) bôn sê vích, và sai lầm về lịch sử (historiquement faux), bởi vì đã vờ đi cuộc cách mạng tự do (révolution libérale) mùa xuân 1917; hơn nữa vị bác sĩ đã mừng đến phát điên, khi cú đảo chánh của bôn sê vích xẩy ra bẩy tháng sau đó. Tuy nhiên, ông đánh giá cao Pasternak như là một thi sĩ trữ tình (poète lyrique). Ông chào mừng Pasternak được giải Nobel, chỉ vì những câu thơ của ông ta. Trong Dr Zhivago, văn đã không tới được tầm cao của thơ ông. Ông nói thêm, tầng lớp trí thức Nga không ăn ý với Đảng đã không mặn mà với cuốn sách như là độc giả Mỹ. Khi cuốn sách xuất hiện ở Hoa Kỳ, đám lý tưởng tả phái đã mừng quýnh lên: đây là một bằng chứng cho thấy "một đại tác phẩm" đã được đẻ ra, từ chế độ Xô viết.
[Về những trích dẫn trên đây, là từ "Strong Opinions", tạm dịch Bạo Mồm, Jennifer tôi sử dụng bản dịch tiếng Pháp, "Partis Pris", tủ sách 10/18]
*

Gấu giữ mục tạp ghi cho tờ Văn Học đâu trên hai năm hình như từ 1997 thì phải. Khi in Lần Cuối Sài Gòn, gồm mấy truyện ngắn, thấy mỏng quá, bèn lấy một số bài tạp ghi thêm vô.
Do thói quen không giữ sách báo tiếng Việt, số còn lại thất tán cả.
Mới đây vô tình đọc lại một vài số báo Văn Học cũ, đọc lại những bài Tạp Ghi, trong có bài về Mai Thảo.
Bèn viết lại. Như một cách tưởng niệm thêm, về ông.
Một số bài khác, sẽ post lại trên Tin Văn, dưới dạng scan.
Như một kỷ niệm thời làm thuê viết mướn, dưới trướng NMG.
*