---

Kỳ trước, người viết có đưa ra gợi ý, nhằm giải thích sự xuất hiện của Thơ Trẻ ở trong nước: như là phản ứng chống lại một nền thi ca lẫm liệt, và sự liệt bại của nó, khi không còn lẫm liệt được nữa. Liệu có thể, Nguyễn Trọng Tạo, giới thiệu tập thơ đầu tay của Vi Thùy Linh, Khát, cũng có ý nghĩ đó, khi viết, "Chữ bầu lên nhà thơ, hoặc hủy diệt nhà thơ"?

Có lẽ chúng ta phải lật ngược câu nói của ông, mới dễ nhận ra, đâu là hủy diệt (Thơ Lẫm Liệt), đâu là đăng quang (Thơ Trẻ: Thơ Hoạn Nạn - Tôi có gì: chỉ hai tập thơ đầy hoạn nạn. Vi Thùy Linh).


Nói một cách khác: Hoạn nạn bầu lên Thơ Trẻ.


Hoạn nạn. John Fowles, nhà văn Anh, khi được hỏi tại sao ông lại gọi cuộc phỏng vấn ông, là một "Unholy Inquisition" (Pháp Đình Tà Ma), đã trả lời: Thì cũng giống một chiến sĩ bị mật vụ Đức Gestapo, hay một kẻ vô thần bị mấy ông phán quan của Chúa, tra hỏi. Đâu có ai muốn "hoạn nạn" như vậy!

Tuy là một nhà văn Anh, nhưng ông cho biết, điều này tiếng nọ làm cho tôi cảm thấy mình là một kẻ lưu vong tại Anh. Vài năm trước đây, tình cờ tôi đọc được một câu trong một cuốn tiểu thuyết u tối viết bằng tiếng Pháp: Miếng bấc hòn chì thì là quê mẹ. (L’opinion est comme une patrie: Quan điểm thì cũng như đất mẹ) Kể từ đó, đây là "niềm tin" về quốc gia dân tộc của tôi. Niềm tin, là nói quá: một khi bạn chẳng còn có được cảm tưởng thế nào là tình tự quốc gia dân tộc, một khi những niềm tin của đồng bào của bạn thì đều khùng khùng điên điên, hoặc bị quỉ ám, bạn thật khó mà có niềm tin, và đành chọn cho mình nỗi cô đơn như là hậu quả tất nhiên của nó.


"Tại sao tôi không thể tin, những gì chúng tin... Nếu chúng chiếm được cuộc đời, tôi đành chọn hư vô" (Thanh Tâm Tuyền: Cát Lầy).

Lạ một điều, khi thơ tự do vừa mới xuất hiện tại miền nam, thời kỳ 1954, tác giả của nó cũng bị đánh phá tơi bời trong khi tên tập thơ đầu tay của ông: Tôi không còn cô độc!


Nhà thơ khốn khổ, khốn nạn, nhà thơ trời đánh (poet maudit). Nhà thơ bị ám sát (poet assassiné). Nhà thơ hoạn nạn, nhà thơ "lưu vong trên đất mẹ": đây là một tên bài viết của Phan Huyền Thư, nhưng sau tác giả đành phải đổi lại là: Thơ của tôi không dành cho bạn. Người ta đã cho rằng đặt một cái tít như vậy, là đụng chạm tới chính trị, coi quê hương là "unholy"...

Nhưng, thì vẫn là quê mẹ (cà cuống chết đến đít vẫn còn cay): nhìn từ một góc nào đó, lưu vong, hoạn nạn, là thách đố mà nhà thơ nhà văn nào cũng phải chấp nhận, khi muốn làm mới thơ, làm mới ngôn ngữ. Proust nói: Những tác phẩm lớn được viết bằng một thứ ngôn ngữ ngoại (bản tiếng Anh: Great books are written in a kind of foreign language). Hoặc Kafka, khi để cho một nhà vô địch về bơi lội nói: Tôi nói cùng một thứ tiếng với bạn, vậy mà tôi không hiểu dù chỉ một từ bạn nói. (Tôi là nhà vô địch về bơi lội mà lại không biết bơi, tôi là nhà văn nhà thơ viết bằng tiếng mẹ đẻ vậy mà không biết tiếng mẹ đẻ!). Hoặc Roland Barthes: khi nhà văn xuất hiện là mở ra trong mình, một vụ án văn chương. Đây là hậu quả của văn chương lên ngôn ngữ mẹ: nó mở ra một thứ ngôn ngữ ngoại ngay trong lòng ngôn ngữ mẹ. Nó làm cho tiếng mẹ đẻ trở nên khác đi, để vẫn còn là tiếng mẹ đẻ. Theo nghĩa đó, cách tốt nhất để gìn giữ tiếng mẹ đẻ là tấn công nó, và mỗi nhà văn phải sáng tạo cho riêng mình một ngôn ngữ.


Sẽ có rất nhiều người hỏi: buồn tập tễnh là buồn thứ chi chi?

Hoặc người ta nói "đôi môi", chứ có ai nói "môi môi" bao giờ?


Hoa sữa lọt áo em bối rối

Hương của hương say môi môi

Vi Thùy Linh


Mưa gõ mõ cầu siêu

Hồn phiêu diêu đèn nhang cửa ngỏ


Buồn tập tễnh

Về ăn giỗ mình


Đầu giường sằng sặc giấc mơ mới

Phan Huyền Thư


[Lần đầu đụng câu thơ "về ăn giỗ mình", cũng là lần đầu trở lại đất bắc, Hà Nội, sau hơn một nửa thế kỷ xa cách, tôi cứ tưởng tượng đây là bữa giỗ của chính mình].


Và buồn tập tễnh.

Câu thơ có nghĩa: Buồn nên đành đi tập tễnh về ăn giỗ mình?

Nếu coi tập tễnh "đi" với động từ "về" sau đó, thì lại không xứng với hình ảnh "mưa gõ mõ" ở trên:

Mưa gõ mõ - cầu siêu

Hồn phiêu diêu- đèn nhang

Buồn tập tễnh -giỗ mình.

(còn tiếp)

NQT