Note: Tụi
mũi lõ có câu, đừng tin nhà văn, tin câu chuyện kể [tác phẩm] của họ.
Nhật Tuấn
cắt nghĩa NHT bằng những chi tiết giống nhau giữa câu chuyện kể của
ông, và của… Tầu.
Cách cắt
nghĩa của NHT về tác phẩm của ông, là 1 kiểu nhìn lại chúng, rồi định
nghĩa
chúng, sao cho hợp với hiện tại.
Cách của
GCC, thuổng từ Lukacs, bảnh nhất, và điều này cho thấy, Mít thiếu đọc.
Do thiếu
ngoại ngữ, nên không làm sao mà nhìn ra chính cả những đứa con tinh
thần của họ,
trên bình diện thế giới, thời hội nhập. Chắc là NHT cũng chẳng hề biết,
truyện
ngắn của ông có lần được để kế bên những truyện ngắn của Borges.
Hà
Nội, Thiệp và Gấu
Có lần, tôi đọc
một bài viết, tác giả của nó tỏ ra rất là thất vọng về thần tượng của
mình, là
ông, NHT.
Thành thực
mà nói, tôi mừng cho cả hai, tác giả và độc giả.
Có vẻ như
tôi đã chờ một bài viết như thế.
Liệu không
có bài Giã Từ Thần Tượng đó, ông sẽ còn phải đeo gánh nặng “thần tượng”
tới khi
nào?
Phải chăng
nhờ vậy mà có Tuổi Hai Mươi Yêu Dấu?
Phản ứng về
nó cho thấy, tác phẩm/tác giả có thay đổi, nhưng độc giả/cách đọc chưa
thay đổi.
Nói chung,
có vẻ như mọi người đều thất vọng về NHT, trừ… tôi ra!
Hình như tôi
đoán trước được, một NHT như thế.
DT: Tôi cũng
đồng ý với quan điểm của anh Nguyên Ngọc. Nhà văn chúng ta... dốt quá.
Không chịu
học, không chịu đọc, lại mang cái bệnh "ếch ngồi đáy giếng", mới
"nho nhoe" lên một tý cứ tưởng mình nhất thế giới. Nguyễn Huy Thiệp
khi mới bật lên cũng tưởng mình nhất thế giới, thực ra cỡ như Thiệp ở
Ðức, Mỹ,
Nhật, Pháp... cũng có thể... vơ hàng tá!
[Trích
Talawas].
Nhà văn
chúng ta... dốt quá thì đúng quá rồi. Nhưng cái chuyện viết hay hay
không hay,
nhất là ở những người viết truyện ngắn, theo tôi, không liên quan nhiều
tới..
tri thức. Cần một con mắt quan sát, cần một tấm lòng - cần nhất là một
tấm lòng
- là đủ.
G. Lukacs,
trong “Solzhenitsyn: Một Ngày Trong Đời Ivan Denisovich” (1969)
[William David
Graf, dịch từ tiếng Đức, nhà xb The MIT Press, Cambridge, Mass 1971]
viết:
Liên hệ mỹ học
giữa truyện ngắn [novella] và truyện dài [tiểu thuyết, novel] thường
được phân
tích, nghiên cứu. Ít, là nối kết lịch sử và liên hệ nội tại giữa hai
thể loại,
trong cuộc phát triển văn học [their historical connection and their
interrelationship throughout the course of literary development]. Tuy
nhiên,
đây là một vấn đề rất thú vị, bổ ích, nó chiếu sáng tình hình văn học
hiện thời
[the present-day situation]. Tôi [Lukacs] đang nghĩ tới sự kiện, truyện
ngắn
[novella] thường xuất hiện hoặc, như là một con chim báo bão [nguyên
văn: tiền
thân, precursor] cho sự ra đời của hùng
ca, sử thi, hay những hình thức bi kịch lớn, hoặc như là đội quân hậu
vệ
[rearguard], một cách viết ở tận cùng một giai đoạn. Nói cách khác,
hoặc nó xuất
hiện như là một Sẽ Có, [a Not-Yet, Nochnicht], hay một Không Còn Nữa [a
No-Longer,
Nichtmerhr].
Áp dụng nhận
xét trên vào Một Ngày... của Solz.,
Lukacs viết: Với một chút dè dặt, người ta có thể nói, thể loại giả
tưởng cận
và đương thời đã từ bỏ truyện dài để cố thủ ở trong truyện ngắn, trong
toan
tính cung cấp, cái gọi là bằng chứng, về một cách thế đạo đức của con
người.
[With this
reservation, one can say of contemporary and near-contemporary fiction
that it
often withdraws from the novel into the novella, in its attempt to
provide
proof of man’s moral stature…..]
“Không phát
hiện quá khứ thì sẽ không khám phá hiện tại. Một Ngày Trong Đời Ivan
Denisovich
của Solzhenitsyn là một khai mở ý nghĩa cho tiến trình lại khám phá ra
cái tôi,
cái ngã, the self, ở trong văn chương, trong hiện tại xã hội chủ
nghĩa.”
[Lukacs].
Truyện ngắn
của NHT có gì tương tự với Một Ngày Trong Đời Ivan Denisovich của
Solzhenisyn.
Nó báo hiệu sự suy tàn của một chế độ, sự tận cùng của một thời kỳ [a
termination at the end of a period, a No-Longer], và đồng thời nó đăng
quang
con người, như một cá nhân [lại khám phá ra một cái tôi, thí dụ như của
NHT, của
Bùi Ngọc Tấn, và nhất là, của Nguyễn Chí Thiện, một cái tôi như là tôi
dám tự
chọn cho tôi: nhà thơ ngục sĩ đời đời!
Hay như
Nguyên Ngọc nhận xét về Nỗi Buồn Chiến Tranh, cùng trong bài viết trích
Talawas
nêu trên, của Bảo Ninh, có thể áp dụng cho NHT:
"Theo
tôi, nói một cách thật nghiêm khắc, từ Nỗi buồn chiến tranh, chúng ta
mới thật
sự có tiểu thuyết hiện đại. Trước đấy, về cơ bản là sử thi, tức chiến
tranh được
soi nhìn bằng cái nhìn của cộng đồng, từ góc độ của dân tộc mà nhìn
cuộc chiến
tranh (Ðất nước đứng lên của tôi cũng vậy thôi). Ðến Bảo Ninh thì khác
hẳn, lần
đầu tiên chiến tranh được soi nhìn qua số phận của một cá nhân. Như vậy
không hề
có nghĩa là cái nhìn sau chống lại cái nhìn trước, nhưng đã là một cái
nhìn
khác hẳn. Ðiều này làm thay đổi hẳn ngôn ngữ của tiểu thuyết, từ độc
thoại chuyển
sang đối thoại, tức một giai đoạn mới trong tư duy tiểu thuyết."
Tuy nhiên,
thật khó mà đồng ý với nhận định, "không hề có nghĩa cái nhìn sau chống
lại
cái nhìn trước". Cái nhìn sau quyết liệt loại trừ cái nhìn trước, hay
nói
rõ hơn: cái nhìn trước là... bố láo! Cái nhìn sau mới là cái nhìn đích
thật về
cuộc chiến tưởng như là... thần thánh, nhưng thật sự chỉ là nồi da sáo
thịt!
Sự xuất hiện
của NHT, hay của Bảo Ninh, là rất đặc biệt, và cần thiết, và thật khó
mà nói rằng,
"thực ra cỡ như Thiệp ở Đức, Mỹ, Nhật, Pháp... cũng có thể... vơ hàng
tá".
Ở Đức, có,
vào thời kỳ hậu chiến, với những nhà văn thí dụ như một Boll, nhưng
ngược lại với
Thiệp, họ nhục cái nhục thua trận, cái nhục Nazi, chứ không như Thiệp,
nhục cái
nhục thắng trận!
Ở Nga, có,
như một Solzhenitsyn, khi ông tố cáo, và cùng lúc tiên đoán sự cáo
chung, của Cái Ác đẻ ra
Gulag.
VHNT
Số 555
February
14, 2003
Tin
Văn
1.
Mỗi trường hợp mỗi khác.
Thus it
is enough for the
poet to be the bad conscience of his age.
Saint-John Perse. Diễn văn
Nobel (1960).
(Là ý thức tự phán của thời
mình, vậy là quá đủ cho nhà thơ).
Gửi Điểm Hẹn
JT
Chuyện
NHT sau này không còn
ăn khách cho lắm, nghĩa là "thất bại" của một NHT sau này, chính là
do thành công trước đó, nói rõ hơn, do thể loại văn học mà ông ta sử
dụng thật
đắc ý, và cũng thật đắc địa: ẩn dụ. Nhưng ẩn dụ, chính nó, giết
(metaphors
kill). Một khi đời thường lấn át ẩn dụ, người ta không cần đến ẩn dụ
nữa, mà
cần một hình thức văn chương khác, bản thân NHT chưa kiếm ra, để đáp
ứng cho
độc giả của ông, theo tôi.
Note:
Lướt Tin Văn, mò ra bài này