Thứ Sáu 23/12/2005        

Yiyun Li và nỗ lực nhập cư vào nước Mỹ

Thompson, Bob

Cách đây 5 năm,Yiyun Li đứng trước một thử thách: Làm thế nào để tạo dựng được tên tuổi của mình trên văn đàn thế giới khi bản thân chỉ là một cô gái 28 tuổi, người Trung Quốc, viết bằng tiếng Anh, và chưa hề có tác phẩm nào được xuất bản.

Đến nay, sự nghiệp của cô lên như diều gặp gió khiến không ít đồng nghiệp cảm thấy "choáng".

Có truyện ngắn được in trong những tạp chí uy tín như New Yorker và Paris Review, đoạt giải Nhà văn trẻ giải thưởng Pushcart và Plimpton, ký kết hợp đồng xuất bản 2 cuốn sách với Random House trị giá 200.000 USD... Biên tập viên NXB Random Kate Medina gọi đó là một hiện tượng "hiếm thấy" đối với những nhà văn mới nổi như Yiyun Li. A Thousand Years of Good Prayers, tập truyện ngắn đầu tiên vừa xuất bản mùa thu năm nay của Yiyun Li cũng được giới phê bình đánh giá cao.

Hiện tại, Yiyun Li đứng trước một thách thức mới: Nhà văn tha hương sẽ phải giải thích với các quan chức Cục Nhập cư liên bang Mỹ về ý nghĩa của cụm từ "phi thường".

Mùa hè năm 2004, Li đệ đơn đến Cục Nhập cư và Quản lý công dân Mỹ (U.S. Citizenship and Immigration Services - USCIS) xin được tạm trú dài hạn tại nước này. Để được cấp thẻ xanh,Yiyun Li cần chứng minh bản thân mình là một nhà văn có "tài năng phi thường" để USCIS hợp thức hóa quyền được nhập cư của cô với quy định tại điều 204.5, chương 8, Bộ luật Liên Bang của Mỹ. Một năm sau khi nộp đơn, đề nghị của Yiyun Li đã bị USCIS khước từ.

Yiyun Li tiếp tục kháng đơn. Một phát ngôn viên của USCIS cho biết, cô sẽ nhận được câu trả lời trong một vài tuần tới.

"Mọi thứ thay đổi đến chóng mặt", như một nhân vật trong truyện ngắn của nhà văn nói, "Chỉ trong chớp mắt, cả dãy núi cao có thể trở nên bằng phẳng và dòng sông bỗng nhiên khô cạn. Chẳng ai biết được ngày mai mình sẽ ra sao".

Sau khi rời khỏi quân đội, Li theo học ngành sinh vật và nuôi tham vọng du học tại Mỹ. Nộp đơn vào 4 trường, cuối cùng, Li chọn Đại học Iowa, nơi cô có thể theo học ngành Miễn dịch.

Mùa thu năm 2000, 28 tuổi và vừa hoàn thành khóa học về ngành Miễn dịch tại Đại học Iowa,  Li không khỏi hốt hoảng khi tham vọng được trở thành nhà văn trỗi dậy mạnh mẽ trong cô. Mùa hè năm sau, Yiyun Li nộp đơn vào lớp viết văn do James Alan McPherson, cây bút truyện ngắn từng đoạt giải Pulitzer giảng dạy.

Lúc đó, chất giọng địa phương miền Nam của McPherson thường khiến cho Li cảm thấy khó tiếp thu: "Tôi hầu như chẳng hiểu được gì từ những bài giảng của ông", nhưng có một điểm khiến cho cô bị thuyết phục. Ông nói: "Ở phương Tây, đặc biệt là ở Mỹ, người ta quá tập trung vào tính cá nhân nên đánh mất đi rất nhiều những tiếng nói của cái ta chung, tiếng nói cộng đồng, trong khi đặc điểm này vẫn được lưu giữ trong những trang viết của các nhà văn như Trung Quốc và Nhật Bản".

Điều này giống như là một cú hích. Sau đó, Li mang đến cho McPherson một truyện ngắn có tựa đề Immortality. Truyện được trần thuật từ ngôi thứ nhất số nhiều, với câu mở đầu như sau: "Câu chuyện này cũng như câu chuyện của mỗi một chúng tôi, đã bắt đầu rất lâu từ trước khi chúng tôi ra đời".

McPherson cho rằng Immortality là một truyện ngắn tuyệt vời. "Đây là điều mà một người thày tìm kiếm".

Li cho biết, lúc đó cô đã rất bỡ ngỡ: "Có một ý nghĩ thoáng qua đầu tôi rằng, có một nhà văn lớn, một con người vĩ đại đã để ý đến tôi".

Và rồi, tên tuổi và những trang viết của cô ngày càng được biết đến một cách rộng rãi.

Immortality sau đó lọt vào tay biên tập viên Medina của NXB Random. Medina cho biết bà đọc truyện ngắn này khi đang ngồi trên máy bay từ Iowa về New York. Ngay sau đó, Random đã quyết định ký hợp đồng xuất bản 2 cuốn sách với Yiyun Li.

Những dư vị từ thế giới chữ nghĩa của Yiyun Li khó có thể nói hết trong một vài dòng ngắn ngủi, nhưng McPherson cho rằng: "Li làm giàu ngôn ngữ tiếng Anh bằng nhịp điệu và cách diễn đạt phố biến trong tiếng Trung".

Quan trọng hơn, viết bằng tiếng Anh đã giúp nhà văn trẻ này khám phá thêm những khả năng mới của bản thân.

"Bố, nếu một ai đó ít dùng ngôn ngữ mẹ đẻ của mình để diễn đạt những tâm tư, suy nghĩ của bản thân thì việc học ngoại ngữ với người đó sẽ trở nên dễ dàng hơn nhiều. Điều này khiến cho người ta trở thành một con người mới", một nhân vật trong truyện ngắn của nhà văn nói chuyện với bố.

"Tôi cảm thấy chật vật khi viết bằng tiếng Trung và thật may mắn khi tôi khám phá ra một ngôn ngữ mới mà với nó tôi có thể sử dụng vào công việc viết lách".

Người cố vấn về vấn đề nhập cư đầu tiên cho Li là một luật sư do bạn của nhà văn giới thiệu. Khi luật sư này biết Li là một nhà văn, ông nói, nếu muốn được nhập cư ở Mỹ, Li phải đạt đến tầm cỡ của một "Ernest Hemingway thứ hai".

Yiyun Li tìm đến một luật sư khác và nộp đơn xin tạm trú ở Mỹ vào tháng 8/2004. Suốt 9 tháng trời, Li không nhận được bất cứ phản hồi nào. Sau đó ít lâu, USCIS yêu cầu nhà văn cung cấp thêm một số điều kiện. Trong lá đơn đầu tiên, Yiyun Li chủ yếu nhờ cậy những mối quan hệ quen biết của mình nhằm xác minh tài năng văn chương để đáp ứng các yêu cầu về quy định nhập cư của Mỹ. Lần này, USCIS yêu cầu Yiyun Li phải tập hợp được những đánh giá khách quan khác về tác phẩm của cô ngoài nhận xét của các mối quan hệ quen biết.

Li và những bạn bè của nhà văn đã phải chạy đua để kiếm đủ những chứng cớ chứng minh cho "tài năng phi thường" của mình. Họ tập hợp được 20 dẫn chứng, trong đó có:

Tiểu thuyết gia, chủ tịch Hội văn bút Mỹ Salman Rushdie nhận xét, "những thành công mà một nhà văn trẻ như Yiyun Li đạt được là một nỗ lực vượt bậc", "Yiyun Li là "một hiện tượng hiếm có" và "tài năng của Yiyun Li là điều được chứng thực".

Chủ bút tạp chí New Yorker, David Remnick cho rằng New Yorker đã có công "khai phá" một tài năng trẻ, "người sinh ra để trở thành nhà văn hàng đầu trong số những người viết ở thế hệ cô", và rằng, cô "có một giọng văn đặc biệt mà chúng ta trước đây chưa từng biết đến, một tài năng xuất sắc trong việc xây dựng nên những nhân vật trong một thế giới đầy biến động".

Tiểu thuyết gia Elinor Lipman viết, dù chưa bao giờ gặp Li nhưng "đọc văn cô, bà hình dung đến F. Scott Fitzgerald hoặc Hemingway thời trẻ".

Nhưng vô ích. 

"Bộ sưu tập" mà Li đưa ra được Trung tâm USCIS có trụ sở tại Nebraska phán quyết là "không thuyết phục". 

Cuối tháng 9, A Thousand Years of Good Prayers đoạt Giải thưởng truyện ngắn quốc tế Frank O"Connor trị giá 50.000 USD. Nhưng giải thưởng này đã đến quá muộn để được lựa chọn vào "bộ sưu tập" của Yiyun Li. 

Li vẫn chưa biết sẽ phải làm gì nếu kháng nghị của mình bị từ chối. Hiện tại, thị thực nhập cảnh của cô chỉ còn thời hạn trong vài năm nữa. Sau khi thị thực hết hiệu lực, Yiyun Li sẽ lại tiếp tục "công cuộc chinh phục tấm thẻ xanh" trên đất Mỹ. 

Nếu không thể là người Mỹ, không ai biết chắc rồi Yiyun Li sẽ mang quốc tịch gì. 

***

Nguồn: Washingtonpost 

Huy Thịnh dịch